a
204.
MARCIN
V 1417-1431. Oddone Colonna. Urodził
się w 1368 roku w Genazzano koło Rzymu. Został mianowany przez
Innocentego VII kardynałem kościoła św. Jerzego in Velabro. 6
listopada 1417 roku zebrane na soborze w Konstancji zgromadzenie, w
którym uczestniczyło 23 kardynałów I 30 przedstawicieli
„chrześcijańskich nacji” – Niemiec, Anglii, Hiszpanii,
Francji i Italii (Polska została zaliczona do nacji niemieckiej) –
wybrało jednogłośnie na papieża 49-letniego kardynała Colonnę.
Elektowi, który nie miał wyższych święceń, udzielono w ciągu
trzech dni kolejnych stopni: diakonatu, kapłaństwa i episkopatu,
upoważniających go do objęcia najwyższej władzy w Kościele. Po
uroczystościach koronacyjnych, nie czekając na zamknięcie obrad
soborowych, Marcin V pospieszył do Italii. Lecz podróż do Rzymu
trwała 3 lata. Wolny wstęp do Rzymu musiał być okupiony długimi
negocjacjami z Joanną II, królową Neapolu, i samozwańczym
kondotierem Braccim, który korzystając z chaosu opanował Państwo
Kościelne. Sam wjazd do Wiecznego Miasta nie miał charakteru
triumfalnego: zniszczone budynki, opuszczone pałace i zdewastowane
bazyliki świadczyły o głębokim upadku opuszczonej przez papiestwo
stolicy chrześcijaństwa. Papież energicznie przystąpił do dzieła
odbudowy miasta. Pełen rezerwy był natomiast jego stosunek do
rozwiązującego się soboru w Konstancji. Tu po elekcji ojcowie
soboru zawarli z różnymi państwami szereg układów, które miały
regulować wewnętrzne stosunki między hierarchią a władzą
świecką. Nie zostały one nigdy formalnie ratyfikowane przez
papiestwo. Jeszcze więcej zastrzeżeń wysuwał Marcin V pod adresem
uchwał soborowych, które wyraźnie głosiły wyższość soboru nad
władzą papieża i zapowiadały regularne zwoływanie następnych
zgromadzeń soborowych. Gdy zgodnie z decyzją powziętą w
Konstancji biskupi zjechali się w 1423 roku do Pawii, Marcin V
przerwał obrady pod pretekstem zarazy, która wybuchła w tym
rejonie. Następny zjazd w Sienie, skupił zaledwie paru biskupów,
co upoważniło papieża do dalszego odroczenia obrad. Papież
wyznaczył nowy termin na 1431 r., zwołując biskupów do Bazylei.
Otwarcia sobory Marcin V już nie dożył. Zmarł tchnięty
paraliżem. Został pochowany w bazylice Laterańskiej.
205.
EUGENIUSZ
IV 1431-1447. Gabriele Condulmer.
Urodził się w 1383 roku w Wenecji. Był siostrzeńcem papieża
Grzegorza XII, który ustąpił ze swego stanowiska na żądanie
soboru w Konstancji. Condulmer za młodu wstąpił do pustelniczego
zakonu augustianów. Z woli swego wuja przyjął biskupstwo Sieny.
Później został mianowany kardynałem. Podczas konklawe, po
wyborze, ale przed koronacją, elektorzy zmusili go do podpisania
zobowiązania, że nie będzie samowolnie mianował nowych kardynałów
i że bez zgody kolegium kardynalskiego nie podejmie żadnej
ważniejszej decyzji w sprawach Kościoła. Kardynałowie zastrzegli
sobie również prawo wglądu w gospodarkę finansową papiestwa.
Eugeniusz był człowiekiem surowych obyczajów i zwolennikiem
twardej ręki. Nazajutrz po koronacji oświadczył, że nie zamierza
dotrzymywać bezprawnie wymuszonych na nim warunków. Następnie
przystąpił w sposób zdecydowany do ograniczania przywilejów
kardynalskich, a zwłaszcza nadanych przez jego poprzednika, Marcina
V Colonnę. Spowodowało to duże niezadowolenie, zwolennicy rodziny
Colonnów wzniecili w mieście rozruchy, które zostały szybko przez
papieża opanowane. Istotne dla Eugeniusza IV było zajęcie
odpowiedniego stanowiska wobec soboru, który 23 lipca 1431 roku
zebrał się w Bazylei. Papież mianował swym legatem wytrawnego
dyplomatę, kardynała Giuliana Cesariniego. Wskutek mylnej
informacji o nikłym zainteresowaniu biskupów obradami soboru
Eugeniusz IV postanowił rozwiązać zgromadzenie. W rzeczywistości
sprawa wyglądała inaczej i licznie reprezentowane w Bazylei
episkopaty całej Europy zaprotestowały przeciw decyzji papieskiej.
Po dwu latach przetargów Eugeniusz uznał wreszcie sobór za legalny
i pozwolił na dalsze prowadzenie obrad. Główna przyczyną
uległości papieża była trudna sytuacja, w jakiej się znalazł w
związku z coraz silniejszą wrogością ludności rzymskiej wobec
jego osoby. W 1434 roku zorganizowana przez Colonnów rewolta zmusiła
Eugeniusza do ucieczki. Papież w przebraniu mnicha zbiegł do
Florencji, za nim podążyła część urzędników kurii. Pod opieką
Medyceuszów, którzy w tym czasie przejęli władzę w stolicy
Toskanii, Eugeniusz dalej rządził Kościołem. Korzystając z
pośrednictwa wątpliwej sławy biskupa kondotiera Vitelleschiego
papież aprobuje akcję krwawej pacyfikacji Rzymu. Jednocześnie
Eugeniusz nawiązuje ściślejsze kontakty z Zygmuntem Luksemburskim,
którego już wcześniej ukoronował na cesarza (w 1433 r.). Ciesząc
się poparciem cesarza papież postanowił ograniczyć zapędy ojców
soborowych, którzy coraz gwałtowniej wprowadzali w życie zasady
koncyliaryzmu i głosili tezę o wyższości zbierającego się na
soborach episkopatu nad papiestwem. Nie konsultując się z papieżem
ojcowie soboru debatowali nad sprawą husytów, nad reformą
kościołów, rozpatrywali problem przywrócenia unii z Kościołem
wschodnim oraz żądali przyjęcia na rzecz sobory część dochodów
papieskich. Pod pozorem konieczności prowadzenia bezpośrednich
rozmów z przedstawicielami Kościoła wschodniego Eugeniusz
rozwiązał sobór bazylejski i zwołał biskupów do Ferrary. Doszło
do rozłamu. Część uczestników bazylejskiego zgromadzenia stawiła
opór, a nawet wezwała papieża, by przybył osobiście i wyjaśnił
swoje stanowisko. Gdy minął wyznaczony termin i papież nie
przyjechał, 300 członków soboru (w tym tylko 7 biskupów) złożyło
Eugeniusza z urzędu, a w jego miejsce wybrało Amadeusza z Sabaudii,
który przyjął imię Feliks V. Znaczna jednak większość biskupów
była przeciwna nowej schizmie. W Ferrarze, a następnie we
Florencji, kontynuowano negocjacje z Kościołem wschodnim. 6 lipca
1439 roku ogłoszono unie obu Kościołów: łacińskiego i
greckiego. Postanowiono również zorganizować nową krucjatę
przeciw Turkom. Unia florencka sklecona naprędce, pod presją
zewnętrznych okoliczności, nie miała większego odzewu w
olbrzymiej masie chrześcijaństwa wschodniego. „Łacinnicy”
bowiem nie mieli zrozumienia dla prastarych tradycji Kościołów,
które przez tyle wieków rozwijały się z dala od ingerencji
papiestwa. Zorganizowana przez kardynała Cesariniego krucjata, w
której czołowa rola przypadła królowi Polski i Węgier
Władysławowi, zakończyła się klęską pod Warną (1444 r.).
Proniemiecka polityka Eugeniusza IV, w której pośredniczył
ówczesny sekretarz cesarski, poeta i dyplomata Encasz Sylwiusz
Piccolomini (później papież Pius II), usztywniła antypapieskie
stanowisko króla Francji. W 1438 roku Karol VII zatwierdził
uchwaloną przez francuskie duchowieństwo Sankcję pragmatyczną,
która głosiła wyższość soboru nad papiestwem i formułowała
podstawy tak zwanej wolności Kościoła gallikańskiego. Akt ten był
przez następne wieki przedmiotem ostrych sporów między Stolicą
Apostolską a francuskim katolicyzmem. Chociaż znaczną część
swego pontyfikatu Eugeniusz spędził we Florencji, dołożył wielu
starań, by przywrócić Rzymowi dawną świetność. Dzięki jego
zabiegom przyjechało do Wiecznego Miasta wielu wybitnych humanistów,
myślicieli, pisarzy, malarzy, rzeźbiarzy i muzyków.
FELIKS
V 1439. Amadeusz, książę
Sabaudii. Po śmierci swojej małżonki, z którą miał dziewięcioro
dzieci, wybudował w Ripailles nad Jeziorem Lemańskim (obecnie we
Francji koło Thonon) klasztor zamek. Tu w otoczeniu kilkunastu
mnichów dzielił swój czas między mistykę i politykę. Wybrany na
papieża przez sobór bazylejski rezydował w diecezji lozańskiej.
Mianował kilku kardynałów, w tym dwóch Polaków: Wincentego Kota
z Gniezna i Zbigniewa Oleśnickiego z Krakowa. Po 10 latach
urzędowania uznał zwierzchnictwo Mikołaja V, który mianował go
kardynałem. Zmarł w Ripailles w 1451 roku. Jego imię zamyka
dotychczasową listę antypapieży Kościoła katolickiego.
206.
MIKOŁAJ
V 1447-1455. Syn lekarza. Tommaso
Parentucelli urodził się w 1397 roku w Sarzana (Liguria). Jako
młody duchowny pełnił służbę u kardynała Mikołaja
Albergatiego, jednego ze współtwórców unii florenckiej. Mianowany
biskupem Bolonii Parentucelli piastował funkcje legata papieskiego w
Niemczech i Neapolu. Przyczynił się w dużym stopniu do zawarcia
konkordatów wiedeńskich, umów, które regulowały wzajemne
stosunki miedzy papiestwem a księstwami niemieckimi (1448 r.). Po
wstąpieniu na tron Piotrowy Mikołaj V dążył do utrwalenia pokoju
w społeczności chrześcijańskiej. Był człowiekiem skromnym, bez
większych ambicji, humanistą w każdym calu, rozmiłowanym w
tradycjach klasycznego antyku. Dużym jego osiągnięciem było
utworzenie Biblioteki Watykańskiej, do dzisiejszego dnia
najcenniejszego zbioru rękopisów literatury klasycznej. 23 maja
1453 roku, po 53 latach oblężenia, Bizancjum zostało zdobyte przez
wojska tureckie. Chrześcijańskie cesarstwo bizantyjskie przestało
istnieć. Wieść ta wstrząsnęła Europą, ale zabiegi Mikołaja,
by wznowić krucjaty przeciw potędze otomańskiej, spotkały się z
obojętnością zachodnich dworów królewskich. Solidarność
chrześcijańska była już wówczas pustym słowem. Ostatnie lata
życia cierpiący na podagrę papież poświęcił rozwojowi kultury
i sztuki swej diecezji. Jego szczodrość stała się przysłowiowa.
Chciał przebudować starożytną bazylikę watykańską, ale nie
starczyło mu sił i środków by przeprowadzić swój ambitny
zamiar. Łagodny papież raz tylko został zmuszony do srogości,
wobec niejakiego Stefana Porcaro, fanatyka, który od pierwszych
miesięcy pontyfikatu Mikołaja V nieustannie spiskował przeciw
osobie papieża. Kilkakrotnie ujęty przez straże papieskie doznawał
za każdym razem łaski przebaczenia ze strony Mikołaja, który
nawet obdarował go złotem i mianował gubernatorem Kampanii. Gdy
mimo to Porcaro powrócił do Rzymu, by knuć nowy spisek
antypapieski, Mikołaj V stracił cierpliwość i skazał pojmanego
konspiratora na śmierć. W Rzymie humaniści uznali decyzje papieża
nie tyle za niechrześcijańską, ile za niezgodną z ideałami
głoszonymi przez antycznych filozofów.
207.
KALIKST
III 1455-1458. Alonso de Borja
(Borgia) urodził się w 1378 roku w Hiszpanii. Został mianowany
przez antypapieża Benedykta XIII kanonikiem i profesorem w Leridzie.
Następnie przeniósł się do Włoch. Gdy dzięki jego zabiegom król
Neapolu Alfons I uznał za papieża Marcina V, ten mianował Alonsa
biskupem Walencji. Eugeniusz IV wyniósł go do godności
kardynalskiej. Jako papież Kalikst poświęcił cały swój trud i
pieniądze na poparcie Jana Hunyadyego, regenta węgierskiego,
którego armia powstrzymała pod Belgradem napór wojsk tureckich
(1456 r.). Aby uczcić to zwycięstwo, papież ustanowił Święto
Przemienienia Pańskiego (obchodzone 6 sierpnia). Zarządził również
w kościołach każdego dnia w południe dzwonienie (zwane
„tureckim”) na Anioł Pański. Za rządów Kaliksta wróciły
czasy nieograniczonego nepotyzmu, rozdawania urzędów kościelnych i
kapeluszy kardynalskich krewnym i powinowatym rodziny Borgiów. W
1456 roku Kalist III polecił dokonać rewizji procesu, w wyniku,
którego w 1431 roku skazano na stos bohaterkę francuską, Joannę
d’Arc.
208.
PIUS
II 1458-1464. Eneasz Sylwiusz
Piccolomini urodził się w 1405 roku w Corsignano (dzisiaj Pienza)
koło Sieny. Studiował na uniwersytecie sieneńskim. Młody
humanista rozczytywał się w pismach Cycerona i Liwiusza i
naśladując poetów rzymskich pisał erotyki. Od 1430 roku spełniał
funkcję sekretarza trzech biskupów i trzech kardynałów, przy czym
okazał duże zdolności dyplomatyczne, które wykorzystał zwłaszcza
na dworze cesarza niemieckiego. Mając lat 40 przyjął święcenia
kapłańskie i wstąpił na służbę Eugeniusza IV, który mianował
go biskupem Sieny, a następnie kardynałem. W 1458 roku po burzliwym
konklawe został wybrany na papieża. Przyjął imię Pius by uczcić
łacińskiego wieszcza Wergilego, który jego patrona, mitycznego
Eneasza (protoplastę Rzymian), obdarzył przydomkiem „pobożny”
( po łacinie pius). Jako papież humanista popierał rozwój
życia kulturalnego na dworze papieskim. Sam nie przestawał
interesować się literaturą klasyczną, spędzając noce – jak
sam twierdził – na czytaniu łacińskich poetów i spisywaniu
własnych pamiętników. Pozostawił po sobie jedyną znaną nam
autobiografię papieską pt. Komentarze, której rękopis
przechowywany w Bibliotece Watykańskiej nie doczekał się do
dzisiejszego dnia autentycznego, nieokrojonego przez kościelną
cenzurę wydania pierwotnego tekstu. Za czasów Piusa II rozwinął
się rzymski uniwersytet zwany „Sapienzą”. Pius II snuł
fantastyczne plany nawrócenia sułtana tureckiego. Podjął również
wysiłki zorganizowania wielkiej wyprawy krzyżowej celem odzyskania
Konstantynopola. 14 sierpnia 1464 roku papież stał w oknie
wypatrując daremnie pojawienia się sprzymierzonej floty, którą
zamierzał osobiście poprowadzić do Bosforu. Gdy go powiadomiono,
że żaden okręt nie przybędzie, papież załamał się i zmarł.
209.
PAWEŁ
II 1464-1471. Pietro Barbo urodził
się w Wenecji w 1417 roku. Był siostrzeńcem papieża Eugeniusza
IV. W wieku 23 lat został mianowany kardynałem kościoła Santa
Maria Nuova. Wybrany na papieża usiłował ograniczyć nadmierne
ambicje kardynałów, którzy rościli sobie prawo do sprawowania
kontroli nad rządami papieskimi. Barbo słabo władał łaciną, nie
był humanistą i nie popierał nadmiernego uwielbienia, jakie
członkowie powstałej w tym okresie Akademii Rzymskiej okazywali
tradycjom papieskiego Rzymu. Proces wytoczony przez inkwizycję
humanistom Pomponiuszowi Laetusowi (1458-1498) i Platinie (zm. W
1481) wykazał, że nie byli oni groźni dla papiestwa. Paweł II
polecił ich zwolnić, a jego następca, Sykstus IV, mianował
Platinę prefektem Biblioteki Watykańskiej. W 1464 roku powstała w
benedyktyńskim klasztorze w Subiaco pierwsza drukarnia na terenie
Italii. W 1467 roku Paweł II kazał ją przenieść do Watykanu.
Papież był również kolekcjonerem numizmatów i ozdobnych kamieni
szlachetnych, które wzbogaciły zbiory Muzeum Watykańskiego. Na
arenie międzynarodowej starania legatów papieskich nie
rozstrzygnęły sporów z Francją, Rzeczpospolitą Wenecką i
Florencją. Perspektywa zorganizowania wspólnej antytureckiej
krucjaty oddalała się z każdym rokiem.
210.
SYKSTUS
IV 1471-1484.Francesco della Rovere
urodził się w 1414 roku w Celle w zubożałej rodzinie
szlacheckiej. Wstąpił do zakonu franciszkańskiego, którym
skierował go na studia prawnicze do Padwy i Bolonii. W 1464 roku
został wybrany na generała zakonu, a trzy lata później mianowany
kardynałem przy kościele św. Piotra in Vincoli. Był autorem kilku
traktatów z dziedziny prawa kościelnego. Tiarę otrzymał na skutek
różnych zabiegów niepozbawionych charakteru przekupstwa. Jako
papież był niestrudzonym rzecznikiem interesów własnej rodziny.
Ideałem della Roverego było stworzenia z papiestwa, na wzór innych
księstewek Italii, świeckiej monarchii, kierowanej przez
spokrewnionych z papieżem kardynałów. Sykstus IV wyniósł do
godności kardynalskiej 5 nepotów, a 10 innych wyznaczył na wysokie
stanowiska kościelne. Jego rodowe ambicje spowodowały ostre zatargi
z Florencją, Mediolanem i Wenecją, które z niepokojem śledziły
wzrost potęgi rodziny della Rovere. Interwencje króla Francji
Ludwika XI i monarchii neapolitańskiej zaogniły jeszcze sytuację.
Rodzina papieska wdała się w różne lokalne konflikty zbrojne,
których papież nie pochwalał, ale też i niczego nie uczynił, aby
im zapobiec. W 1482 roku Sykstus IV wydał normy określające zakres
działania inkwizycji w królestwie Hiszpanii, podporządkowując ją
urzędowi wielkiego inkwizytora, którego pierwszym przewodniczącym
został dominikanin Torquemada. Wiele uwagi poświęcał papież
rozwojowi sztuki. Jego imieniem nazwano nowo wzniesione oratorium
przy apartamentach papieskich w Watykanie (Kaplica Sykstyńska). W
1476 roku Sykstus IV wprowadził Święto Niepokalanego Poczęcia (8
grudnia). W 1482 roku kanonizował św. Bonawenturę,
średniowiecznego teologa franciszkańskiego. Mimo niewątpliwych
zasług dla rozwoju kultury okresu Odrodzenia pontyfikat Sykstusa IV,
który w dużym stopniu przyczynił się do zeświecczenia kurii
papieskiej, był krytycznie oceniany przez wielu pisarzy i historyków
kościelnych: „Papież ten – pisał Machiavelli – był
pierwszym, który dowiódł, jak wielką rozporządza władzą i ile
spraw, które później okazały się błędne, można ukryć pod
płaszczykiem papieskiego autorytetu”.
211.
INNOCENTY
VIII 1484-1492. Giambattista Cibo
urodził się w 1432 roku w Genui. Rodzina Cibo była spokrewniona z
możnym genueńskim rodem Doriów. Cibo studiował w Padwie i Rzymie.
Owocem jego bujnej młodości było liczne, nieślubne potomstwo,
które za jego pontyfikatu zaludniło pałace watykańskie. Paweł II
mianował młodego Cibo biskupem Savony, a następnie kardynałem.
Protegowany przez rodzinę della Rovere został wybrany na papieża.
Innocenty VIII w niczym nie zmienił stylu urzędowania swego
poprzednika. Chcąc uzyskać poparcie bogatych Medyceuszów, ożenił
swego nieślubnego syna Franciszka z córką Wawrzyńca Wspaniałego,
Magdaleną Medycejską. Ślub odbył się w Watykanie. Papież
mianował również kardynałem 14-letniego syna Wawrzyńca
Medyceusza, szwagra papieskiego syna. Zajęty sprawami rodzinnymi
Innocenty nie poświęcał wiele uwagi ogólnej sytuacji
polityczno-religijnej. Zapędy dworu otomańskiego próbował trzymać
w szachu zatrzymując na swym dworze jako zakładnika brata
sułtańskiego, księcia Dżema. Aby wykupić swego brata, sułtan
Bajazyt II ofiarował papieżowi relikwię świętej włóczni, którą
według podania przebito bok Chrystusa. Papież przyjął prezent,
ale Dżema nie wypuścił. W 1484 roku Innocenty VIII ogłosił
słynną bullę przeciw czarownicom, która stała się
przyczyną wielu krwawych procesów w krajach chrześcijańskiej
Europy. W 1492 roku Hiszpanie zdobyli Grenadę, ostatni bastion
islamu na Półwyspie Iberyjskim. Z inicjatywy Innocentego VIII
zbudowano na zapleczu pałacu watykańskiego Belweder, który miał
służyć do festynów i zabaw dworu papieskiego. Dziś na miejscu
rozebranego w XVI wieku Belwederu wznosi się MUZEUM Watykańskie.
212.
ALEKSANDER
VI 1492-1503. Rodrigo de Borja
(Borgia) urodził się w 1430 roku w Jativa koło Walencji. Mając 26
lat został mianowany przez swego stryja Kalista III kardynałem i
biskupem Walencji, aczkolwiek nie miał wyższych święceń. W 1460
roku związał się z Vannozzą Catanei, z którą miał kilkoro
dzieci. Spór między rodem della Rovere a Borgiami na konklawe z
1492 roku zakończył się wyborem kardynała Rodriga, który okupił
większość sprzyjających mu głosów obietnicami dalszych
beneficjów. Dzieje pontyfikatu Aleksandra VI sprowadzają się
niemal wyłącznie do walki rodziny papieskiej o władzę nie tylko w
Państwie Kościelnym, ale i w całej Italii. Najstarszy z synów
papieża, Cesare Borgia, człowiek o wybujałej ambicji, został
mianowany kardynałem. Młodszy, Juan książę Gandii, poślubił
siostrzenicę króla Hiszpanii. Córka Lukrecja, miała trzech mężów,
z których jeden został zamordowany przez swego szwagra Vcezarego.
Dynastia Borgiów zdobyła władzę intrygą i zabójstwami. Zbiegły
do Francji kardynał Giuliano della Rovere skłonił króla Karola
VIII do podjęcia wyprawy przeciw Rzymowi. Jesienią 1494 roku
świetnie wyposażona armia francuska przekroczyła Alpy, zdobyła
Mediolan, Florencję, gdzie witał ją Savonarola, kaznodzieja i
reformator religijny, i 3 grudnia 1494 roku zajęła Rzym. Aleksander
VI zamknął się w Zamku Anioła i wdał się w układy z królem
Francji. Karol VIII podążył następnie na południe i 12 maja
koronował się na króla Neapolu. Sukcesy najeźdźców francuskich
wywołały opór miast włoskich. 31 marca 1495 roku powstała
antyfrancuska Liga Wenecka, do której przystąpił papież Borgia.
Karol VIII został zmuszony do wycofania się i po klęsce pod
Fuornuovo koło Parmy z trudem przebił się z powrotem do Francji.
Rodzina Borgiów triumfowała. Aleksandrowi VI pozostało jeszcze
zadanie pokonania Savonaroli, mnicha dominikańskiego, którego
płomienne kazania piętnowały zepsucie dworu papieskiego. Ręka
inkwizycji dosięgła go i florencki kaznodzieja zginął na stosie
23 maja 1498 r. W ostatnich latach pontyfikatu Aleksandra VI
niepodzielnym władcą w środkowej Italii był kardynał Cezary,
który kolejno likwidował, co ważniejsze punkty oporu przeciw
władzy Borgiów. Nie oszczędził on nawet niektórych rzymskich
kardynałów, których z jego namowy otruto lub zamordowano. W jakim
stopniu papież był bezpośrednio odpowiedzialny za wyczyny swego
syna, trudno jednoznacznie osądzić. Brak dostępu do tajnych
dokumentów watykańskich nie pozwala na wyjaśnienie wszystkich
okoliczności tych tragicznych wydarzeń. Nie ma wątpliwości, że
Aleksander VI był z natury człowiekiem dobrotliwym, nieskłonnym do
okrucieństwa, ale całkowicie bezwolnym wobec nacisków otoczenia.
Nie zdradzał większego zainteresowania sprawami religijnymi. Był
również erotomanem. Rok przed śmiercią urodził mu się
jeszcze jeden syn. 4 marca 1493 r. Aleksander VI wydał
bullę Inter caetera, która przyznawała królom Hiszpanii i
Portugalii wyłączność ziem zdobytych w wyprawach zamorskich.
Papież uważając się za władcę całej kuli ziemskiej, wyznaczył
linie demarkacyjną, biegnącą od bieguna północnego do
południowego. To, co leżało o sto mil na zachód od tej linii,
miało należeć do Hiszpanii, a to, co na wschód – do Portugalii.
Papież udzielił również władcom Hiszpanii i Portugalii prawa
„patronatu”, które zapewniało całkowitą swobodę w
organizowaniu życia religijnego na nowo odkrytych ziemiach.
Aleksander VI zmarł w wieku 73 lat śmiercią naturalną.
213.
PIUS
III 1503. Francesco
Todeschini-Piccolomini. Kandydatami na zebranym po śmierci
Aleksandra VI konklawe byli: francuski kardynał d’Amboise I jego
przyjaciel Giuliano della Rovere, który powrócił z wygnania. Żaden
nie otrzymał większości głosów. Wybrano siostrzeńca Piusa II,
chorującego na podagrę 65-letniego kardynała Piccolominiego, który
miał tylko święcenia diakonatu. Zmarł po trzech tygodniach. Nie
ma dowodów, że został otruty, jak twierdzili współcześni
kronikarze.
214.
JULIUSZ
II 1503-1513. Zebrane ponownie w
krótkim czasie konklawe ofiarowało tiarę Giulianowi della Rovere.
Jest rzeczą dowiedzioną, że przekupił on znaczną część swoich
elektorów. Lecz trzy lata później papież della Rovere, który
przyjął imię Juliusz, na cześć rzymskiego cezara, surowo potępił
wszelkie zabiegi noszące charakter świętokupstwa w czasie
konklawe. Giuliano della Rovere urodził się w 1443 roku w Albinola
koło Savony. Wstąpił do franciszkanów, gdzie otrzymał staranne
wykształcenie. Mianowany przez swego stryja Sykstusa IV kardynałem
kościoła św. Piotra in Vincoli przystąpił energicznie do
umocnienia wpływów swego rodu w państwie Kościelnym. Kardynałom
elektorom przedstawił się jako rzecznik pokoju i niezawisłości
papiestwa. W rzeczywistości jego pontyfikat był jednym pasmem
wypraw wojennych, w których papież często brał udział osobiście,
walcząc niejednokrotnie w pierwszych szeregach swej armii. W czasie
wszystkich pochodów armii papieskiej kazał nieść przed sobą
puszkę z hostią eucharystyczną. Głównym przeciwnikiem Juliusza
były Wenecja i Francja. W wyniku tych wojen terytorium Państwa
Kościelnego zostało znacznie poszerzone. Do obrony granic i swobód
Państwa Kościelnego Juliusz powołał Gwardię Szwajcarską
złożoną z wolontariuszy, mieszkańców Szwajcarii, nieżonatych i
obytych w sztuce wojennej. Ich barwny strój zaprojektował Michał
Anioł. Stojąca dziś u boku papieży straż honorowa jest reliktem
tego garnizonu, którego liczebność w owym czasie była o wiele
większa. Juliusz II przeszedł do historii nie tylko jako jeden z
najbardziej wojowniczych papieży, ale i jako szczodry, choć
autokratyczny mecenas sztuki. W 1506 roku rozpoczęto budowę nowej
bazyliki św. Piotra według planów architekta Donata Bramantego
(1444-1514). W 1512 roku odsłonięto w Kaplicy Sykstyńskiej freski,
uważane za szczyt twórczości genialnego Michała Anioła
Buonarrotiego (1475-1564). Ten sam artysta był twórcą
niedokończonego nagrobka Juliusza II i wspaniałej kopuły
wieńczącej bazylikę watykańską. W latach 1508-1512 ozdabia
apartamenty watykańskie inny sławny malarz, Rafael Santi
(1483-1520). Podobnie jak jego poprzednicy, Juliusz II faworyzował
swoich krewnych, udzielając godności biskupich i kardynalskich
członkom rodu della, Rovere i spokrewnionym z nim Orsinim. Stało
się już wówczas zwyczajem, że najbliższy bratanek papieża
(nepot) otrzymywał kapelusz kardynalski i piastował w kurii
rzymskiej godność papieskiego namiestnika. Juliusz II zadbał, by
jego nieślubne dzieci (a było ich kilkoro) zawarły korzystne
majątkowo i zaszczytne małżeństwa, które powiązały della
Roverów z najprzedniejszymi rodami Europy. W 1512 roku papież
zwołał do Lateranu XVIII sobór powszechny, który miał
deliberować nad reforma Kościoła. Było to spowodowane powszechnym
żądaniem wielu reprezentantów ówczesnego chrześcijaństwa
zachodniego. Schorowany Juliusz II nie wziął już udziału w
pracach soboru. Zmarł 21 lutego 1513 roku. Był pierwszym papieżem,
którego zwłoki zabalsamowano.
215.
LEON
X 1513-1521. Giovanni de’ Medici
urodził się 11 grudnia 1475 roku we Florencji. Był drugim synem
Wawrzyńca wspaniałego Medyceusza, władcy Florencji. W wieku 13 lat
został mianowany kardynałem kościoła Matki Boskiej in Dominica.
Za czasów papieża Aleksandra VI, który zwalczał Medyceuszów,
wrócił do Florencji, a następnie podróżował po całej Europie.
Przebywał w Niemczech, Niderlandach i Francji. W 1500roku powrócił
do Rzymu. Wziął udział w walkach z wojskami francuskimi pod
Rawenną (1512) i dostał się do niewoli, z której udało mu się
zbiec. Tego samego roku, gdy po rewolcie Savonaroli przywrócono
panowanie Medyceuszów we Florencji, kardynał Giovanni rządził
republiką wraz ze swoim bratem. Rok później został wybrany na
papieża w wyniku niemal jednomyślnego głosowania kardynałów.
Oczekiwano, że mający doświadczenie, 38-letni Medyceusz pogodzi
interesy Państwa Kościelnego z Florencją i stworzy odpowiednie
warunki do zapewnienia pokoju w Italii. Leon X poczynił kroki by
uregulować stosunki Stolicy Apostolskiej z Francją, co zdawało się
papiestwu szczególnie korzystne zważywszy na zagrożenie, jakie dla
interesów Państwa Kościelnego tworzyła wzrastająca potęga
Habsburgów. Polityka ekspansyjna cesarza Maksymiliana (1493-1519), a
zwłaszcza jego sojusz z dworem hiszpańskim naruszały równowagę
sił wojskowych i politycznych w Europie. Tego właśnie papiestwo,
dbałe o własną autonomię, najbardziej się obawiało. W 1516 roku
Leon X podpisał z „arcychrześcijańskim” królem Francji (taki
bowiem papiestwo nadało mu tytuł), Franciszkiem I, konkordat, który
łagodził nieco gallikańskie postanowienia Sankcji
Pragmatycznej, przyznawał dworowi francuskiemu prawo obsadzania
niemal wszystkich biskupstw, opactw i przeoratów. Rzym nie
sprzeciwiał się nawet mianowaniu ludzi świeckich na stanowiska
kościelne (tzw. komendy), jeśli w ich imieniu funkcje kierownicze
będą spełniane przez duchownych. Układ ten obowiązywał we
Francji do czasów Wielkiej Rewolucji. W 1517 roku zakończył obrady
V sobór laterański, który powziął kilka ogólnikowo
sformułowanych uchwał zalecających reformę Kościoła. Podjęto
również postanowienia na rzecz kurii rzymskiej oraz o
ukonstytuowaniu pierwszych banków, tak zwanych pobożnych, których
działalność została przez biskupów uznana za pożyteczną, nawet
przy pobieraniu „rozsądnych i umiarkowanych opłat za udzielanie
pożyczek”. Ze swej strony Leon X uwieńczył prace soborowe bullą
Pastor aeternus gregem, w której powtórzył znaną
teokratyczną tezę o „najwyższej władzy papieskiej”, głoszoną
przez papieża Bonifacego VIII. Działalność polityczna i religijna
Leona X nie przeszkodziła mu w prowadzeniu wielkopańskiego życia
na dworze papieskim. Największą rozrywką Leona X były polowania i
urządzanie wspaniałych zabaw, festynów urozmaiconych
przedstawieniami teatralnymi, baletami i tańcami. Na działalność
rozrywkową papież wydawał corocznie dwukroć więcej niż
przynosiły normalne dochody z majątków i kopalni papieskich..
Roztrwonił w ten sposób całą rezerwę złota, jaką przekazał mu
w spadku Juliusz II. Do tego dochodziły wydatki na kurię, która
liczyła wówczas 638 urzędników, na nepotów, licznych artystów,
rzeźbiarzy, malarzy, pisarzy, komediantów, błaznów papieskich
itp. Za Leona X największe triumfy wśród artystów odnosił Rafael
Santi. Natomiast Leonardo da Vinci (1452-1519) po dwóch latach
pobytu opuścił „zepsute” miasto. Wielu wybitnych humanistów
przyjeżdżało do Rzymu, by podziwiać świetność dworu
papieskiego. Jedni chwalili wspaniałość zabaw, innych raziła, a
nawet gorszyła zbytkowność kleru i pogański styl życia stolicy
chrześcijaństwa. Wśród nich był znakomity filozof Erazm z
Rotterdamu (1467-1536) i młody żarliwy mnich Marcin Luter. Aby
zwiększyć swe dochody, Leon X mianował kilku kardynałów, którzy
musieli opłacić swą godność poważnymi sumami na rzecz skarbca
papieskiego. Innym źródłem miała być „sprzedaż odpustów”,
czyli glejtów potwierdzonych papieska pieczęcią, zapewniających
każdemu grzesznikowi, który się wyspowiada, darowanie kar
czyśćcowych. Akcję „odpustową” powierzono dominikanom. Stała
się ona przysłowiową iskrą zapalną, która rozpętała ogólny
protest znacznej części zachodniej społeczności chrześcijańskiej.
W jej imieniu akcję papieską ostro potępił Marcin Luter. Wobec
rozgłosu, jaki miało jego wystąpienie, Leon X zaproponował wpierw
podjęcie rozmów z przywódcami nowego ruchu reformatorskiego
(prowadził je z polecenia papieskiego kardynał Tomasz de Vio, zwany
Kajetanem), a następnie ogłosił 15 czerwca 1520 roku bullę Exurge
Domine, potępiającą uroczyście Lutra i nakazującą spalić
jego dzieła, których osobiście papież nigdy nie przeczytał. Leon
X i jego kuria sądzili, że w ten sposób bunt reformatorów został
skutecznie zahamowany i już się nie odrodzi. W roztańczonym Rzymie
nie zdawano sobie sprawy, że nad Europą wisi niebezpieczeństwo
całkowitego rozłamu chrześcijaństwa zachodniego. Leon X zmarł
nagle 1 grudnia 1521 roku w wieku 46 lat, nieopatrzony świętymi
sakramentami. Jego pogrzeb był skromny, bo skarbiec papieski świecił
pustkami.
216.
HADRIAN
VI 1522-1523. Hadrian Florenszoon
(syn Florenza) urodził się w 1459 roku w Utrechcie (Holandia) w
ubogiej rodzinie. Dzięki swym zdolnościom ukończył studia i
spełniał funkcję nauczyciela na uniwersytecie w Lowanium, gdzie
dostąpił godności wicekanclerza uczelni. Cesarz Maksymilian
powierzył mu wychowanie swego wnuka, późniejszego cesarza Karola
V. W 1516 roku pełnił funkcję współregenta Hiszpanii, razem ze
znanym kardynałem humanistą Franciszkiem Ximenesem de Cisneros
(1436-1517). Został następnie mianowany biskupem Tortosy i otrzymał
kapelusz kardynalski. Zaskoczone nagłą śmiercią Leona X gremium
kardynalskie postanowiło ofiarować tiarę nieobecnemu hiszpańskiemu
kardynałowi, licząc na poparcie domu Habsburgów. Kardynał Hadrian
nigdy do tej pory nie odwiedzał Rzymu i chociaż wyraził zgodę na
elekcję, ociągał się z przyjazdem do Wiecznego Miasta, gdyż
otrzymał wieści, że rzymianie byli oburzeni wyborem „cudzoziemca”,
i to pochodzącego „z najpodlejszej nacji flandryjskiej”.
Koronacja odbyła się dopiero 31 sierpnia 1522 r. Nie stało życia,
aby przeprowadzić, jak sobie tego bardzo życzył, reformę
obyczajów kurii rzymskiej. Kazał jednak zamknąć słynny Belweder
watykański, miejsce zabaw i festynów świty papieskiej. Planował
poczynienie kroków pojednawczych na arenie międzynarodowej i szukał
porozumienia z przedstawicielami reformacji. Hadrian, który
przyjmując godność papieska nie zmienił swego imienia zmarł 14
września 1523 roku. Był ostatnim aż do czasów Jana Pawła II
papieżem, który nie pochodził z Włoch.
217.
KLEMENS
VII 1523-1534. Giulio de’ Medici
urodził się w 1475 roku. Jako nieślubny syn Giuliana Medici, brata
Wawrzyńca. Hadrian VI mianował go arcybiskupem Florencji i
kardynałem. Po dwumiesięcznych sporach kardynałowie wybrali go na
następcę św. Piotra. Jego 12 lat trwający pontyfikat był pasmem
nieustannych klęsk i niepowodzeń. Nie mając żadnych uzdolnień
dyplomatycznych, wdał się w układy z Francją, Wenecją i
Mediolanem przeciw wzrastającej potędze Habsburgów. Armia Karola V
okazała się silniejsza. Oddziały niemieckie wdarły się do Rzymu
i dokonały największego zniszczenia, jakie miasto przeżyło od
czasów najazdów barbarzyńskich. Zrujnowanie stolicy
chrześcijaństwa, znane z historii jako „Sacco di Roma” zamknęło
definitywnie erę renesansowego papiestwa. Klemens VII przetrwał
oblężenie, chroniąc się za grubymi murami Zamku Anioła. Po
siedmiu miesiącach uznał dominację hiszpańsko-niemiecką na
Półwyspie Apenińskim, a w 1530 roku przyznał Karolowi V koronę
cesarską. By nie zrazić sobie całkowicie Francuzów, Klemens
skłonił swą siostrzenicę, Katarzynę Medycejską, do zawarcia
małżeństwa z synem Franciszka I, Henrykiem II. Z tego małżeństwa
urodził się Henryk Walezy, król Polski. W ostatnich latach doszło
do rozłamu między Kościołem angielskim a rzymskim. Przyczyną był
nie tylko zatarg między Klemensem VII i Henrykiem VIII, obdarzonym
przez Leona X tytułem „bardzo katolickiego króla” Anglii.
Henryk żądał unieważnienia swego małżeństwa ze szwagierką
Katarzyną Aragońską, czego papież wbrew początkowym obietnicom,
odmówił. Odstąpienie Kościoła angielskiego od papiestwa miało
jednak głębsze źródła zarówno w tradycjach chrześcijaństwa na
Wyspach Brytyjskich, jak i w nadmiernym fiskalizmie i autokratyzmie
papiestwa. Zmarły 25 września 1534 roku Klemens VII został
pochowany w kościele Matki Boskiej sopra Minerva. Zdziesiątkowana
klęską ludność Rzymu nie opłakiwała go.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz