sobota, 11 października 2014

  1. OKRES I

  2. Początki chrześcijaństwa w Rzymie

  3. (od połowy I wieku do 313 roku)


  1. PIOTR 33?-67? Szymon syn Jonasza (Jana). Pochodził z Betsaidy Galilejskiej (Palestyna), opodal jeziora Genzaret. Z zawodu rybak. Żonaty. Wspólnie z bratem Andrzejem przystąpił do grona najbliższych uczniów Jezusa, wśród których Szymon zyskał przydomek aramejski Kefas ( po polsku – opoka; po grecku – petros, stąd polskie piotr). Po śmierci Jezusa przewodził kolegium dwunastu apostołów. Zaaresztowany w 42 roku z rozkazu Heroda Agryppy I, rządcy Palestyny, został osadzony w więzieniu w Jerozolimie, skąd po kilku dniach uszedł prawdopodobnie do Antiochii (Syria). W 49 roku(?) Brał udział w zebraniu (tak zwanym Soborze) kolegium apostolskiego w Jerozolimie, na którym uzgodniono z Pawłem z Tarsu tryb postępowania wobec pogan zgłaszających się do gmin chrześcijańskich. O dalszych losach Piotra, jego podróżach i śmierci najwcześniejsze źródła chrześcijańskie milczą (p. wstęp). Przypisywane Piotrowi autorstwo dwóch listów włączonych w późniejszym okresie do zbioru świętych ksiąg Nowego Testamentu, jest zdaniem współczesnej krytyki biblijnej sprawą dyskusyjną.W początkach chrześcijaństwa nie było właściwie żadnych papieży. Tytuł ten ustanowiono znacznie później. Zwierzchników Kościoła chrześcijańskiego nazywano początkowo biskupami. Kościół katolicki twierdzi, jakoby św. Piotr był pierwszym papieżem (biskupem). Biskupstwo św. Piotra w Rzymie opiera się jednak na podstawach nie uzasadnionych. Według twierdzeń Kościoła, Piotr był pierwszym biskupem w Antiochii, skąd przeniósł się do Rzymu, gdzie sprawował urząd biskupi przez 25 lat, aż do chwili męczeńskiej śmierci podczas prześladowań Neronowskich w roku 65. Supremacja i władza Piotra przeszła na jego następców. Powyższe twierdzenie Kościoła katolickiego nie jest uzasadnione. Nowocześni badacze stwierdzają, ze św. Piotr Rzymu nawet nie widział. Od śmierci Chrystusa do prześladowań Nerona upłynęło pełnych 31 lat. Weźmy tymczasem Pismo Święte do ręki, a przekonamy się z pierwszego i drugiego rozdziału Listów Apostola Pawła do Galatow, ze jeszcze 20 lat po śmierci Chrystusa Piotr (Kefas) mieszkał w Jerozolimie, dokąd udał się w pewnych sprawach Paweł. Apostoł Paweł wspomina później o Piotrze przebywającym w Antiochii, gdzie Paweł zgromił go w obliczu całego zboru, zarzucając mu, ze będąc Żydem, żyje po pogańsku, a nie po żydowsku, a tymczasem pogan przymusza żyć po żydowsku. (List do Galatow,2.11-14). Jakiś czas spędził Piotr w Koryncie, ponieważ miał tam swoich uczniów, o których wspomina apostoł Paweł w pierwszym liście do Koryntian (1.12). W późniejszych latach znajdujemy go w Babilonie. Orygenes, jeden z najdawniejszych pisarzy, twierdzi, ze działalność misjonarska Piotra miała miejsce głownie miedzy Żydami, rozproszonymi na obszarach Pontu, Galacji, Bitynii, Kapadocji i Azji, co w zupełności odpowiada dowodzenie Pawła, ze podczas gdy on był powołany do wygłaszania nauk chrystusowych poganom, Piotr był apostołem, czyli misjonarzem wśród Żydów.
Zastanówmy się w jaki sposób Piotr mógłby spędzić 25 lat w Rzymie, skoro przez 20 lat po śmierci Chrystusa, jak dowodzą Listy apostola Pawła do Galatow, mieszkał w Jerozolimie. Do czasów jego śmierci, jaka nastąpić miała rzekomo za czasów prześladowania Nerona, pozostaje jeszcze 12 lat, w które trzeba wliczyć prace Piotra w Antiochii, Koryncie i innych miejscowościach. A wiec nawet z treści Pisma Świętego wynika, ze Piotr nie mógł przebywać w Rzymie, skoro spełniał prace misjonarska w miejscowościach znacznie odległych od Rzymu i oddzielonych od niego morzem.
Apostoł Paweł napisał List do Rzymian około roku 57. W liście tym nie ma najmniejszej wzmianki, ze Piotr lub jakiś inny biskup był podówczas w Rzymie. W ostatnim rozdziale listu Paweł zasyła serdeczne pozdrowienia swym rzymskim przyjaciołom, a o Piotrze nie wspomina ani słowem. Dwa czy trzy lata później, a wiec około roku 60, Paweł przybył do Rzymu, gdzie został powitany przez braci, lecz Piotra wśród nich nie było. Paweł mieszkał przez dwa lata w Rzymie, w "domu własnym kosztem wynajętym", skąd napisał wiele listów do rożnych Kościołów, a w żadnym z nich nie było najmniejszej wzmianki o Piotrze.
Doszło do tego, ze apostoł Paweł został oskarżony przed sadem w Rzymie. W liście swym do Tymoteusza pisze on tak: "W obronie mojej żaden przy mnie nie stal, a ze mnie wszyscy opuścili, niechaj im nie będzie poczytano". Gdyby Piotr naprawdę w Rzymie przebywał - jak twierdzi Kościół katolicki - byłoby to bardzo niepochlebnym świadectwem dla niego, ze w chwili krytycznej opuścił apostola Pawła. Ten zarzut byłby z pewnością Paweł podniósł, pisząc do swego przyjaciela Tymoteusza. Z licznych listów Pawła, wysyłanych nawet z Rzymu do rożnych przyjaciół, wynika jasno, ze Piotr przez cale swoje życie zajęty był praca misjonarska i biskupem ani w Rzymie, ani gdzie indziej nigdy nie był. Jeżeli stwierdzone zostało, ze Piotr nigdy nie był biskupem w Rzymie, w takim razie odpada tez legenda, jakoby w czasach Nerona zginął śmiercią przez ukrzyżowanie do góry nogami. Kto był pierwszym biskupem w Rzymie i kiedy biskupstwo takie powstało, tego ani Pismo Święte, ani tez żaden historyk nie podaje.

Jakie okoliczności przyczyniły się do tego, ze Rzym został stolica papieży? Otóż w pierwszych wiekach chrześcijaństwa Rzym był stolica najpotężniejszego wówczas państwa rzymskiego. Z tego właśnie powodu biskup zasiadający w Rzymie miał większe od innych biskupów wpływy i znaczenie. Dzięki sprytowi kilku tamtejszych biskupów i dzięki rożnym innym sprzyjającym okolicznościom biskupi rzymscy doszli do takiej władzy, ze uznawano ich za głowy Kościoła i reprezentantów Boga. Na zabobonach, na ciemnocie i na kłamliwych twierdzeniach została zbudowana potęga papieska.
  1. LINUS 67(?)-76(?). Brak danych. O wiarygodności źródeł historycznych dotyczących dwunastu pierwszych następców Piotra jest mowa we wstępie.
  2. ANAKLET (zwany również Anankletem lub Kletem). 76(?)-88(?). Brak danych.
  3. KLEMENS I 88(?)-97(?). Brak danych. Przypisuje się mu autorstwo listu skierowanego przez chrześcijańską gminę rzymską do pobratymczego Kościoła w Koryncie (Grecja). Zbieżność jego imienia z kuzynem cesarza Domicjana, Tytusem Flawiuszem Klemensem, straconym w 96 roku z rozkazu cesarskiego (za przychylność okazaną chrześcijanom?), przyczyniła się do powstania we wczesnym średniowieczu barwnej legendy hagiograficznej o cudownych podróżach i męczeńskiej śmierci papieża Klemensa I.
  4. EWARYST 97(?)-105(?). Brak danych.
  5. ALEKSANDER I 105(?)-115(?). Brak danych.
  6. SYKSTUS I (zwany również Ksystusem). 115(?)-125(?). Brak danych.
  7. TELESFOR. 125(?)-136(?). Brak danych.
  8. HYGIN. 136(?)-140(?). Brak danych. W tym okresie przebywa w Rzymie Justyn, znany pisarz i apoleta chrześcijański.
  9. PIUS I 140(?)-155(?).Brak danych. Pochodzący z II wieku łaciński wykaz ksiąg „świętych” (tzw. Fragment Muratoriego) zawiera wzmiankę o biskupie Piusie, bracie Hermasa, autora Pasterza, jednego z popularnych dzieł literatury wczesnochrześcijańskiej o charakterze moralizatorskim i wizjonerskim.
  10. ANICET 155(?)-166(?). Brak danych. W tym okresie w Rzymie przebywał wybitny biskup Smyrny (Azja Mniejsza), Polikarp (zmarły około 163 roku), aby uzgodnić z Kościołem rzymskim zagadnienia dyscyplinarne dotyczące daty ustalania obchodów Wielkanocy oraz stanowisko hierarchii kościelnej wobec szerzących się nowych prądów religijnych, grożących rozłamem chrystianizmu. Chodziło zwłaszcza o poglądy Montanusa (chłopa frygijskiego) i jego uczniów głoszących chrystianizm „profetyczny”, który kładł nacisk na indywidualne działanie Ducha Świętego w przeżyciach religijnych; oraz o działalność Marcjona, bogatego kupca z Synopy (nad Morzem Czarnym), który twierdził, że chrześcijaństwo powinno odrzucić Stary Testament i rozwijać doktrynę wyłącznie w duchu listów św. Pawła. Marcjon przybył do Rzymu i ofiarował gminie chrześcijańskiej znaczną sumę 200000 sestercji i część swego księgozbioru. Rada Starszych (o roli biskupa rzymskiego źródła nie wspominają) odrzuciła doktrynę Marcjona, zwróciła mu pieniądze, ale zatrzymała księgozbiór, Marcjon założył w Rzymie własną gminę, która znalazła naśladowców w innych prowincjach wschodnich i zachodnich cesarstwa.
  11. SOTER 166(?)-175(?). Brak danych.
  12. ELEUTERIUSZ 175(?)-189(?). Brak danych.
  13. WIKTOR I 189(?)-199(?). Pochodził z rzymsko-cesarskiej prowincji Afryki Prokonsularnej odgrywającej u schyłku II wieku ważną rolę w życiu politycznym i gospodarczym państwa rzymskiego. Działalność Wiktora przypadła na ostatnie lata panowania dynastii Antoninów, okazującej stosunkowo dużą tolerancję wobec rozwijającego się chrześcijaństwa, oraz na pierwsze lata monarchii wojskowej, którą zainaugurował Septymiusz Sewer, pochodzący podobnie jak Wiktor z Afryki. Z fragmentarycznych źródeł historycznych można wnioskować, że na przełomie II i III wieku nastąpiła wyraźna konsolidacja chrześcijańskiej wspólnoty w Rzymie. Na ten stan rzeczy złożyło się kilka przyczyn. Przede wszystkim umocnił się w całym chrześcijaństwie autorytet biskupa, podparty zasadą tak zwanej sukcesji apostolskiej, w myśl, której uznano, że władza rządców lokalnych kościołów pochodzi od pierwszych apostołów, uczniów Jezusa. Żyjący za czasów Wiktora biskup[ Lyonu Ireneusz, główny propagator tej zasady, ustalił imienną listę biskupów rzymskich, których poczet sięga – jego zdaniem – czasów pobytu Piotra i Pawła w Rzymie. Lecz Kościół rzymski zajmował pozycję czołową w chrystianizmie nie tylko, dlatego, że legitymował się „sukcesją” Piotrową, ale i dzięki temu, że działał w centrum życia politycznego cesarstwa. Był, zatem magnesem przyciągającym do stolicy imperium setki chrześcijan z innych rejonów świata. Często byli to ludzie wykształceni i obrotni, których poglądy nie znalazły jednak uznania u miejscowych biskupów i którzy szukali w Rzymie poparcia dla swych idei. Należy jednak zauważyć, że w tym okresie chrześcijańskie środowisko Rzymu nie wykazało szczególnego zainteresowania spekulacją filozoficzną, która tak bujnie kwitła we wschodnim chrystianizmie. Dodajmy, że do czasów Wiktora coraz silniej dochodzili do głosu rodowici rzymianie, a na zebraniach kultowych język łaciński stopniowo wypierał używaną dotychczas powszechnie greczyznę. Rządy Wiktora świadczą o pragmatycznym nastawieniu rzymskiego chrystianizmu. Jego interwencje w sprawach doktrynalnych są niejasne i przypadkowe. Ważniejsze było dla niego utrzymanie wewnętrznej dyscypliny i rozszerzenia wpływów, zwłaszcza wśród wyższych warstw społecznych stolicy. Kościół rzymski był już wówczas na tyle zamożny, że nawet na Wschodzie doceniano hojność, z jaką wspomagał on biedniejsze gminy chrześcijańskie. Głośna była inicjatywa Wiktora zmierzająca do ujednolicenia w całym chrześcijaństwie daty obchodów święta Wielkanocy. W tej sprawie panowała wśród kościołów duża rozbieżność. Jedni, zwłaszcza w Azji Mniejszej, święcili Paschę zgodnie z tradycją kalendarza żydowskiego, czyli 14 dnia wiosennego miesiąca Nisan, niezależnie od dnia tygodnia. Inni (w Rzymie i Aleksandrii) kładli nacisk na niedzielę jako dzień zmartwychwstania Chrystusa. Wiktor zagroził wykluczeniem z chrześcijaństwa tych kościołów, które nie dostosują się do kalendarza używanego w Rzymie. Krok ten wzbudził powszechną dezaprobatę. Biskupi Azji Mniejszej zaoponowali twierdząc, iż zawsze „będą słuchać głosu Boga, a nie człowieka”. Nawet biskup Lyonu Ireneusz, mimo swego poparcia dla Kościoła rzymskiego, uznał postępowanie Wiktora za niewłaściwe i niezgodne z tradycją chrześcijańską. Spór o datę Wielkanocy trwał aż do V wieku. Według niektórych źródeł Wiktor potępił również zwolenników montanizmu oraz pewne poglądy kwestionujące boski charakter osoby Jezusa (adopcjanizm).
  14. ZEFIRYN 199-217. Za jego rządów cesarz Septymiusz Sewer wydał w 201 roku dekret zakazujący propagowania chrystianizmu. Dekret władcy, który dotychczas tolerował chrześcijan nawet w najbliższym otoczeniu, spowodował krótkotrwałą, ale ostrą falę represji. Dotknęła ona zwłaszcza chrześcijan sprzyjających doktrynie montanizmu. Nieprzychylne Zefirynowi środowiska gmin rzymskich oskarżyły go o chwiejność w sprawach doktrynalnych, szczególnie w sporach dotyczących bóstwa Chrystusa. Za czasów Zefiryna odwiedził Rzym słynny filozof i pisarz chrześcijański Orygenes (około 185-około 254)
  15. KALIST I 217-222. Pochodzenie Niewiadome. Był niewolnikiem niejakiego Karpofora, bogatego dygnitarza na dworze cesarskim. Kalikst sprzeniewierzył powierzoną mu pokaźną sumę pieniędzy i został skazany na przymusowe roboty w kopalniach Sardynii. Udało mu się znaleźć na liście chrześcijan przewidzianych do ułaskawienia, którą biskup Wiktor przedstawił cesarzowi Kommodusowi, korzystając z pośrednictwa cesarskiej konkubiny Marcji, prawdopodobnie chrześcijanki. Po powrocie do Rzymu Kalist w aureoli męczeństwa zdobywa zaufanie chrześcijańskiej gminy, która powierza mu odpowiedzialną funkcję diakona. Wśród innych zadań administracyjnych biskup Zefiryn poleca Kalikstowi uporządkowanie cmentarzy chrześcijańskich. Było to ważne zadanie, albowiem wyodrębnienie własnych podziemnych cmentarzysk (katakumb), służących wyłącznie chrześcijanom, nadawało w pewnym stopniu charakter legalny ich praktykom kultowym. Kalist wywiązał się z polecenia ku zadowoleniu całej gminny, a słynne katakumby jego imienia są po dziś dzień tłumnie odwiedzane. Po śmierci Zefiryna Kalist został wybrany na biskupa, co spotkało się z oporem grupy prezbiterów, którym przewodniczył wybitny pisarz i filozof chrześcijański Hipolit. Był on Grekiem z pochodzenia, ale od lat mieszkał w Rzymie i działał w środowisku rzymskiego kleru. W Kościele rzymskim nastąpił rozdział, a zwolennicy Hipolita ogłosili go prawowitym biskupem. Hipolit oskarżył Kalista o daleko posuniętą tolerancję wobec grzeszników i o to, że wbrew tradycji zbyt łatwo rozgrzeszał przekroczenia natury obyczajowej, mianował prezbiterami i diakonami, ludzi dwu albo trzykrotnie żonatych, nie cenił celibatu, tolerował wypadki konkubinatu, nie ganił praktyk przerywania ciąży. Ponadto Hipolit zarzucał Kalikstowi sprzyjanie herezji, która pomniejsza boskie cechy osoby Chrystusa. Był to, zatem spór między obrońcami rygoryzmu moralnego a praktykowanym przez Kalista liberalizmem etycznym. Według niektórych historyków tłem zatargu była również opozycja grupy intelektualistów, Greków z pochodzenia, reprezentowanych przez kapłana Hipolita, wobec pragmatycznego kierunku obranego przez administrację rzymskiej wspólnoty chrześcijańskiej, w której wodzili rej diakoni, odpowiedzialni za byt materialny członków gminy. O śmierci Kalista brak dokładnych danych. Zginął, jak twierdzi Hipolit, w czasie religijnych zamieszek, które powstały wśród mieszkańców Zatybrza. Jego ciało wrzucone do studni, pochowano na poślednim cmentarzysku Kalepodiusza na Via Aurella, skąd kilkaset lat później przeniesiono je do bazyliki Matki Boskiej na Zatybrzu.
HIPOLIT 217(?). Pierwszy antypapież. Jeden z najwybitniejszych pisarzy chrześcijańskich III wieku. Autor wielu rozpraw filozoficznych, egzegetycznych i historycznych. Zwolennik rygoryzmu moralnego i strażnik tradycyjnych obyczajów chrześcijańskich. W imię tych zasad zerwał jedność z Kalikstem, następcą Zefiryna i stanął na czele odrębnej gminy, którą zarządzał aż do swego wygnania na Sardynię. (235).
  1. URBAN I 222-230. Brak danych
  2. PONCJAN 230-235. Po zamordowaniu cesarza Sewerusa Aleksandra jego następca Maksyminus, który nie należał do stanu rycerskiego ani senatorskiego, wszczął represje przeciw arystokracji rzymskiej. Objęły one również obu biskupów, Poncjana i jego przeciwnika Hipolita. Skazani na wygnanie zginęli na Sardynii. Obaj przed śmiercią zrezygnowali z funkcji biskupa. Ich ciała sprowadzono później do Rzymu, a tradycja chrześcijańska uznała obu za męczenników za wspólną sprawę.
  3. ANTERUS 235-236. Wybrany po rezygnacji Poncjana i Hipolita rządził tylko kilka tygodni. Pochowano go w katakumbach Kalista.
  4. FABIAN 236-250. Według średniowiecznych źródeł podjął on działalność organizacyjną. Między innymi podzielił rozrastającą się gminę chrześcijańską na siedem okręgów (diakonatów), których administrację powierzył siedmiu diakonom. W ostatnich miesiącach jego rządów wybuchło prześladowanie chrześcijan zadekretowane przez cesarza Decjusza. Fabian był jedną z pierwszych ofiar.
  5. KORNELIUSZ 251-253. Po męczeńskiej śmierci Fabiana, w trudnym okresie prześladowań, stolica biskupia wakowała ponad rok. Dopiero po śmierci Decjusza wybrany przez kler i zgromadzenie chrześcijan Korneliusz mógł przystąpić do reorganizacji swego Kościoła. Mimo prześladowań napływ kandydatów do chrztu był masowy. „Liczba chrześcijan się zwiększa – jak pisał, Orygenes – ale gorliwość stygnie”. W jednym ze swych listów ( pisanych po raz pierwszy w języku łacińskim) Komeliusz donosi, że Kościół w Rzymie liczy 46 kapłanów, 7 diakonów, 7 subdiakonów, 42 akolitów, 56 egzorcystów, lektorów i ostiariuszów. Po raz pierwszy zostały wymienione wszystkie stopnie kleru rzymskiego. Ponadto gmina utrzymywała przeszło 150 wdów i dzieci (zapewne sierot po męczennikach). Można, więc przypuścić, że liczba chrześcijan w stolicy cesarstwa wynosiła wówczas kilkadziesiąt tysięcy; posiadali oni własne cmentarze, budynki, może nawet odrębne miejsca kultu i pokaźny majątek. W tak dużym już gronie łatwo było o rozbieżność poglądów. W okresie wakansu, po śmierci Fabiana, dużym poważaniem cieszył się kapłan rzymski Nowacjan, pierwszy w historii rzymskiego chrześcijaństwa pisarz posługujący się językiem łacińskim. Nowacjan był rygorystą. Gdy w okresie prześladowania zarządzonego przez Decjusza wielu chrześcijan uległo presji władz cesarskich i zgodziło się rzucić na dowód swej lojalności kilka ziaren kadzidła na palący się znicz ku czci bogów lub cesarza, jedni uważali ten gest za zdradę wiary, inni za akt czysto formalny, który należało wybaczyć, nie wymagając zbyt dużej pokuty. Starły się dwie koncepcje: jedna stojąca na pozycji bezkompromisowego, „czystego” chrystianizmu, w którym nie ma miejsca na ludzką słabość; druga propagująca drogę otwartą, „pojemną jak arka Noego” (według przypisywanego Kalikstowi wyrażenia), którą kroczyć mogą i elita świętych, i szerokie masy mniej uświadomionych chrześcijan. Nowacjan był człowiekiem uczonym, surowym, budzącym powszechny szacunek. Jego stanowisko podzielało wielu rygorystów w innych kościołach Galii, Afryki a nawet Azji Mniejszej. W ten sposób powstał w części chrześcijaństwa wspólny front przeciw liberalnemu traktowaniu „zaprzańców i upadłych”, którzy złożyli ofiarę na ołtarzach państwowych. W Rzymie na czele opozycji stanął Nowacjan, który został uznany za biskupa przez kilku sprzyjających mu biskupów okolicznych gmin chrześcijańskich. Z rozkazu cesarza Gallusa (326-354) Korneliusza wygnano do Centumellae (obecnie: Civitavecchia), gdzie wkrótce zmarł.
NOWACJAN 251. Drugi antypapież. Data urodzenia nieznana. W 250 roku zajmował wysokie stanowisko w rzymskim duchowieństwie, o czym świadczą jego listy pisane do biskupa Kartaginy, Cypriana, w imieniu całej chrześcijańskiej gminy stolicy. Po wyborze Korneliusza, którego nie uznał, założył odrębną gminę chrześcijańską, głoszącą niezłomnie zasady rygoryzmu etycznego. Był autorem wielu traktatów o treści etycznej, filozoficznej i teologicznej. Najsłynniejsza jest jego rozprawa o Bogu w Trójcy jedynym. Nowacjan zmarł śmiercią męczeńską, o czym świadczy odkryty w 1932 roku napis w katakumbach. Założony przez Nowacjana Kościół przetrwał kilka wieków, a jego członków nazywano „katarami”, to znaczy „czystymi”. Działające w XI wieku w południowej Francji i północnych Włoszech ugrupowanie religijne katarów (albigensów) nawiązywało swą nazwą do ideologii rygorystów, adeptów Nowacjana.
  1. LUCJUSZ I 253-254. Wkrótce po wyborze został wygnany przez władze rzymskie. Powrócił po kilku miesiącach i zmarł.
  2. STEFAN I 254-257. Za jego rządów powstał ostry zatarg między Kościołem rzymskim a kościołami Afryki Zachodniej, którym od 248 roku przewodniczył cieszący się powszechnym autorytetem biskup Cyprian. Chodziło o ważność chrztu otrzymanego z rąk „heretyka”. Zebrani na synodzie w Kartaginie w 256 roku biskupi uchwalili, że tych, których ochrzcili „heretycy”, należy w razie powrotu na łono prawowitego Kościoła ochrzcić ponownie. Stefan I potępił uchwałę synodu, co zostało przez Cypriana i innych biskupów uznane za niedopuszczalną ingerencję biskupa rzymskiego w sprawy innych kościołów. Kontrowersje nie doprowadziły do rozłamu. Należy jednak zauważyć, że Cyprian, który – jak wiemy z jego listów – wysoko cenił autorytet biskupa rzymskiego, nie przyznawał mu jednak prawa kwestionowania uchwał innych lokalnych synodów. Zasada prymatu biskupa rzymskiego nie była Cyprianowi znana. Z drugiej strony jest rzeczą oczywistą, że praktyka uzależniająca ważność chrztu nie od osoby, która go udziela, ale od właściwego sposobu spełnienia obrzędu, była bliższa rzymskiej mentalności, przypisującej skuteczność rytuału przede wszystkim samej czynności liturgicznej. Wkrótce pogląd rzymski na skuteczność znaków sakramentalnych działających mocą samego obrzędu (ex opere operato), bez względu na wartość osobistą udzielającego sakramentu, stanie się zarzewiem nowych zatargów z donatystami (patrz poniżej).
  3. SYKSTUS II (Ksystus). 257-258 Od czasów Wiktora, wszyscy biskupi – oprócz wymienianego już Anterusa (nr 19) – mieli imiona łacińskie. Według tradycji Sykstus nazywał się Ksystus i był z pochodzenia Grekiem. Cyprian określa go jako „dobrego i pokojowo usposobionego kapłana”. Istotnie Sykstus dążył do załagodzenia sporu z biskupami afrykańskimi. Zginął wspólnie ze swym diakonem Wawrzyńcem podczas gwałtownych represji zarządzonych przez cesarza Waleriana (253-260). Opis ich męczeńskiej śmierci w katakumbach był przedmiotem wielu barwnych legend hagiograficznych, które stały się w późnym średniowieczu i Renesansie źródłem natchnień sztuki religijnej. Sceny z życia św. Wawrzyńca namalował Fra Angelico(1387-1455) na ścianach kaplicy papieża Mikołaja V w Watykanie, a Rafael (1483-1520) umieścił portret Sykstusa II klęczącego u stóp Madonny, zwanej później Sykstyńską. Obraz ten nabył król polski August III dla galerii w Dreźnie.
  4. DIONIZY 259-268. Pochodzenie nieznane. Po śmierci Sykstusa II rzymska stolica biskupia wakowała około jednego roku, prawdopodobnie na skutek prześladowania. Gdy cesarz Walerian dostał się do niewoli Persów (260), władza cesarska znalazła się w ręku kilku cesarzy pochodzenia iliryjskiego, którzy stosowali politykę względnej tolerancji wobec chrześcijan. Nastąpił blisko czterdziestoletni okres pokoju, w czasie, którego Kościół rzymski, podobnie jak inne Kościoły chrześcijańskie na Zachodzie i na Wschodzie, znacznie ugruntował swą pozycję w ówczesnym społeczeństwie, zarówno pod względem materialnym, jak i kulturowo-religijnym. Z działalności Dionizego pozostało niewiele śladów poza urywkami jego korespondencji z biskupem Aleksandrii. W listach tych zwalcza niektóre poglądy Orygenesa.
  5. FELIKS I 269-274. Brak wiarygodnych danych. Pochowany w katakumbach Kaliksta.

  1. EUTYCHIAN 275-283. Brak danych. Jego nagrobek odkryto w katakumbach Kaliksta. W okresie jego rządów zginął w Persji Mani, twórca nowego kierunku religijnego, zwanego od jego imienia manicheizmem, którego popularność w następnych wiekach niejednokrotnie zagrażała rozwojowi chrystianizmu.
  2. KAJUS 283-296. Według niektórych źródeł był krewnym cesarza Dioklecjana. Brak danych o działalności Kajusa.
  3. MARCELIN 296-304(?). Rządy Marcelina przypadają na ostatnie lata pokoju religijnego, który poprzedził prześladowania zarządzone przez cesarza Dioklecjana w 303 roku celem zlikwidowania chrystianizmu na całym obszarze imperium rzymskiego. Koniec III wieku był, jak już wspominaliśmy, okresem żywej ekspansji chrześcijaństwa. Rozrosły się kościoły na Wschodzie, w Afryce, w Hiszpanii i Galii. Ożywiła się filozofia chrześcijańska, rozwijał się kult. Jest rzeczą znamienną, że najmniej widoczny był wówczas rozwój Kościoła rzymskiego. O działalności jego biskupów pozostały tylko skąpe wiadomości. Chrześcijaństwo w Rzymie było podzielone. Działały wciąż wspólnoty epigonów Marcjona oraz środowiska opanowane przez zwolenników Nowacjana. Wzrastały wpływy manichejczyków i czcicieli mitry, niejednokrotnie rekrutujących się z byłych chrześcijan. Rzymscy biskupi nie okazywali w tym okresie większego zainteresowania rozwojem chrześcijaństwa w innych regionach cesarstwa. I tak na przykład nie wiemy, jaka była reakcja Marcelina czy jego następcy na decyzje głośnego synodu w Elwirze (około 300 r), na którym kilkudziesięciu biskupów Hiszpanii, zwolenników rygoryzmu, postanowiło zobowiązać duchowieństwo do zachowania celibatu. Brak danych czy Marcelin zginął śmiercią męczeńską w czasie terroru rozpętanego przez cesarza Dioklecjana. Ze źródeł niechętnych Rzymowi padło w IV wieku oskarżenie, że biskup Marcelin zdradził wiarę chrześcijańską, przekazał władzom święte księgi i deklarował swą lojalność wobec cesarza. W katakumbach Pryscylii znaleziono ślady jego grobu, który był otoczony czcią, co by zaprzeczało powyższym oskarżeniom. W tym czasie również po raz pierwszy w napisach na ścianach cmentarzy chrześcijańskich pojawia się tytuł papa (papież) obok imienia biskupów rzymskich. Być może chodziło o odróżnienie prawowitych rządców rzymskiej gminy chrześcijańskiej od biskupów „heretyckich”.
  4. MARCELI I 308(?)-309(?). Brak danych. Według niektórych historyków należy go utożsamić z Marcelinem (patrz wyżej).
  5. EUZEBIUSZ 309(?). Brak danych. Pochowany w katakumbach Kalista.
  6. MILCJADES (Melchiades). 311(?)-314. Pochodził z Afryki. Za jego pontyfikatu jeden z następców Dioklecjana, Konstantyn, po zwycięstwie odniesionym przy moście Mulwijskim 28 października 312 roku nad swoim rywalem Maksencjuszem zostaje ogłoszony przez senat rzymski najwyższym cesarzem. W lutym 313 roku uzgadnia on ze swym współrządca Licyniuszem kroki zmierzające do stosowania całkowitej tolerancji religijnej nie tylko w stosunku do chrześcijan, ale i do wyznawców wszystkich innych religii (tzw. Edykt mediolański). W historii chrześcijaństwa rozpoczęła się nowa era. Nieznane są okoliczności śmierci Milcjadesa ani miejsca jego grobu.


Brak komentarzy: