sobota, 11 października 2014

  1. OKRES III

  2. W orbicie cesarstwa wczesnobizantyjskiego ( 483-752)


  1. FELIKS III (II). 483-492. Upadek cesarstwa zachodniego zmienił sytuację polityczną Rzymu. To największe i najwspanialsze miasto zachodniej Europy, wciąż żywotne i majętne, cieszące się niesłabnącym autorytetem religijnym i kulturalnym, broniło się skutecznie przed degradacją. W senacie rzymskim ścierały się dwa poglądy: jeden – reprezentujący mniejszość – opowiadał się za ścisłym sojuszem z dworem konstantynopolitańskim, drugi – skupiający głosy większości – snuł dalekosiężne plany odrodzenia niepodległości Rzymu, kierującego losami nowo tworzącej się „barbarzyńskiej”, ale chrystianizowanej Europy. Istotna rola w realizacji tych planów przypadała osobie biskupa rzymskiego, następcy Piotra i jednemu z największych w Europie właścicieli dóbr ziemskich, którego wybór nie mógł być obojętny żadnemu z obu stronnictw politycznych. Elekcja Feliksa III była owocem kompromisu między rządzącą większością w Rzymie a królem Odoakrem, który – chociaż był arianinem – zastrzegł sobie kontrolę nad przebiegiem wyborów. Feliks III pochodził ze starego rzymskiego rodu Anicjuszów. Był synem kapłana, żonaty. Rządzący Stolicą Piotrową sto lat później Grzegorz I był jego prawnukiem. Realizując politykę „niepodległościową”, Feliks III wystąpił ostro, podobnie jak jego poprzednik, przeciw cesarzowi Zenonowi i protegowanemu przez niego patriarsze Konstantynopola Akacjuszowi, którego wezwał na synod do Rzymu, by wyjaśnił swoje postępowanie. W 484 roku zebrani na synodzie rzymskim biskupi łacińscy potępili nieobecnego Akacjusza, a papież Feliks III rzucił anatemę na Kościół konstantynopolitański. Tak powstała pierwsza schizma religijna między chrześcijaństwem zachodnim i wschodnim. Trwała blisko 40 lat.
  2. GELAZY I 492-496. Hiszpan z pochodzenia, ale od młodych lat wychowany w Rzymie. Był świetnym pisarzem, znawcą klasyków i dobrym teologiem. Autor wielu listów i rozpraw. Kontynuując politykę Feliksa III sprzeciwił się zarządzeniom cesarza Anastazjusza (491-518), gorącego zwolennika monofizytyzmu, czyli kierunku religijnego, który odrzucał istnienie dwóch natur w jednej osobie Chrystusa, ogłoszone dogmatem na soborze chalcedońskim. W Italii rządy objął król Ostrogotów, Teodoryk, który po zwycięskiej kampanii przeciw wojskom Odoakra, podstępnie przez niego zamordowanego, spełniał funkcję namiestnika cesarskiego w stosunku do ludności Rzymu. Gelazy uznał polityczne zwierzchnictwo ariańskiego monarchy rezydującego w Rawennie. Jednocześnie w słynnym liście adresowanym do cesarza Anastazjusza stwierdza, że „światem naszym rządzą dwie władze: władza sakralna biskupów i władza królewska”, i wyjaśnia, że biskupi w sprawach świeckich muszą uznać władzę królewską, a monarchowie poddać się biskupom w sprawach dotyczących religii. Charakterystyczne są również wypowiedzi papieża Gelazego w sprawie sakramentu eucharystii. W jednym z listów zaleca udzielanie komunii dzieciom, w innym zaś głosi, że w sakramencie eucharystii pozostaje „substancja i natura chleba i wina”, sam zaś sakrament nazywa „obrazem i podobieństwem ciała i krwi Chrystusa”. Do tych wypowiedzi Gelazego odwoływać się będą później teologowie kościołów protestanckich, odrzucający rzymskokatolicką doktrynę o przeistoczeniu substancji chleba i wina w ciało i krew Chrystusa. Przypisywane Gelazemu zbiory modlitw liturgicznych oraz spis dozwolonych ksiąg o treści religijnej nie są, zdaniem współczesnych historyków, autentyczne. Grób papieża Gelazego znajduje się w bazylice św. Piotra.
  3. ANASTAZY II 496-498. Pochodził z Rzymu. W okresie jego pontyfikatu król franków Chlodwig przyjął chrześcijaństwo w formie rzymskiej nie ariańskiej. Dokonało się to jednak bez inicjatywy papieża. Decydującą rolę w chrystianizacji państwa Franków odegrały biskupstwa południowej Galii, zwłaszcza Arles i Vienne, które dążyły do uniezależnienia się od ingerencji rzymskiego biskupa. Liczyły one na poparcie cesarzy Konstantynopola.
  4. SYMMACHUS 498-514. Został wybrany przez większość duchowieństwa, opowiadającą się za stronnictwem „niezależnych”. Mniejszość związana z dworem cesarstwa wschodniego, wybrała własnego kontrkandydata Wawrzyńca. W spór wdał się ariański król Teodoryk, który dla rozstrzygnięcia sprawy zwołał do Rzymu (499) synod biskupów Italii. Na synodzie tym uchwalono pierwszy w dziejach papiestwa dekret normujący tryb elekcji papieskiej. Między innymi zakazano komukolwiek ubiegać się o godność papieską przed śmiercią urzędującego, prawowitego biskupa rzymskiego. W wypadku nagłej śmierci papieża – jeśli nie wyznaczył on następcy – biskupem miał zostać ten, który uzyskał większość głosów lokalnego duchowieństwa. Dekret nie wspomina o udziale świeckich, przyznaje natomiast papieżom prawo wyznaczania sobie następcy. Od pierwszych miesięcy rządy Symmachusa były zakłócone przez rozruchy, które powodowali zwolennicy Wawrzyńca. Dzięki wysiłkom Symmachusa i senatu rzymskiego, odnowiono wiele budynków kościelnych i pałaców. Symmachus był pierwszym papieżem, który przesłał paliusz innemu biskupowi, a mianowicie Cezaremu z Arles. Aktem tym papież chciał zaznaczyć, iż biskup z Arles zawdzięcza swoją godność Rzymowi.
WAWRZYNIEC (Laurencjusz) 498. Antypapież. Arcyprezbiter rzymski,
proboszcz kościoła św. Praksedy, wybrany na papieża przez mniejszość kolegium
wyborców, która reprezentowała w Rzymie tereny cesarskiego dworu w
Konstantynopolu. Mimo postanowień synodu z 499 roku, który potwierdził wybór
papieża Symmachusa, opozycja kilkakrotnie 483-752)dążyła do obalenia prawowitego
biskupa i wprowadzenia Wawrzyńca na tron biskupi. Zamieszki miały bardzo
gwałtowny charakter. Kronikarze donoszą o licznych zabójstwach, gwałtach i
rozbojach popełnianych na zwolennikach Symmachusa. Spokój wprowadził dopiero
słynny, pisarz i uczony, dostojnik na dworze Teodoryka, Aureliusz Kasjodor (zmarły
około 575 roku), który w 514 roku był z ramienia króla konsulem w Rzymie.
  1. HORMIZDAS 514-523. Pochodził z Frosinone (środkowa Italia, Lacjum). Po śmierci cesarza Anastazjusza rządy w Konstantynopolu objął cesarz Justyn (518-527), a następnie jego bratanek Justynian (527-565). Oparli się oni na zwolennikach doktryny chaleodońskiej i postanowili rozprawić się z monofizytami i arianami. Inicjatywę tę poparł papież Hormizdas, który liczył, że w ten sposób podniesie prestiż Kościoła rzymskiego we wschodnich regionach chrześcijaństwa. W 515 roku doszło do ugody między Kościołem rzymskim a kościołami wschodnimi. W obecności cesarza oraz legatów papieskich kilkuset biskupów wschodnich podpisało tak zwaną formułę papieża Hormizdasa, w której stwierdzono, iż „Kościół rzymski nigdy się nie splamił herezją”.
  2. JAN I 523-526. Toskańczyk z pochodzenia. Po wstąpieniu na tron Piotrowy Jan I został zmuszony przez Teodoryka do udania się do Konstantynopola w celu skłonienia cesarza Justyna do większej tolerancji wobec zwolenników arianizmu. Była to pierwsza w dziejach chrześcijaństwa podróż biskupa Rzymu do Konstantynopola.. Cesarz przyjął papieża z honorami, ale nie zmienił swej polityki represyjnej wobec „heretyków”. Po powrocie Jana król Teodoryk, niezadowolony z nieudanej misji, oskarżył go o zdradę i wtrącił do więzienia, gdzie papież zmarł po kilku dniach. Bliskim przyjacielem Jana I był słynny filozof Boecjusz, który przebywał na dworze Teodoryka. Jego również oskarżono o zdradę interesów państwa Ostrogotów.
  3. FELIKS IV (III). 526-530. Pochodził z okolic Benewentu. Został wybrany pod naciskiem króla Teodoryka. Za jego pontyfikatu na Monte Cassino powstał z inicjatywy Benedykta z Nursji słynny klasztor, w którym mnisi prowadzili regularne życie ascetyczne według reguły ułożonej przez założyciela.
  4. BONIFACY II 530-532. Urodził się w Rzymie, ale pochodził z rodziny germańskiej. Umierając Feliks IV przekazał swój paliusz Bonifacemu, którego wyznaczył na swego następcę. Elekcji tej sprzeciwili się poplecznicy cesarza Justyniana, którzy wybrali w jego miejsce Dioskurosa, kapłana pochodzącego z Aleksandrii.
DIOSKUROS 530. Antypapież. Kapłan z Aleksandrii. Reprezentował w Rzymie interesy cesarstwa wschodniego. Zmarł w trzy tygodnie po elekcji.
  1. JAN II 533-535. Przed śmiercią Bonifacy II wyznaczył na swego następcę diakona Wigiliusza, lecz wkrótce cofnął swoją decyzję. Kler rzymski pod naciskiem królewskiego dworu w Rawennie wybrał na Stolicę Apostolską rzymskiego kapłana Merkuriusza, który przyjął imię Jan II. Prawdopodobnie nie chciał używać pogańskiego imienia. Był to jak twierdzą niektórzy, pierwszy przypadek zmiany imienia przez nowo obranego papieża. Jan II popierał politykę religijną cesarza Justyniana.
  2. AGAPIT I 535-536. Rzymianin. Syn kapłana Giordiana. Pochodził z rodu Anicjuszów, podobnie jak papież Feliks III. Od kilkudziesięciu lat istniał w Rzymie zwyczaj, że nowo obrany papież hojnie obdarowywał członków senatu. Król Ostrogotów Alaryk powołując się na ten zwyczaj zażądał, by każdy papież po swoim wyborze wpłacił do skarbca królewskiego daninę w wysokości 3000 soldów w złocie. Podobnie zażądał 500 soldów w złocie od każdego biskupa obejmującego rządy w diecezji znajdującej się w granicach państwa Ostrogotów. Agapit ustąpił przed żądaniami króla. Aż do VIII wieku papieże płacili daninę królom gockim, względnie skarbowi cesarstwa wschodniego. Następca Alaryka, Teodahad, wysłał Agapita do Konstantynopola z misją skłonienia cesarza Justyniana do zaniechania kampanii wojennej przeciw Gotom w Italii. Cesarz przyjął Agapita z należytym szacunkiem, ale misja nie osiągnęła skutku. Papież do Rzymu już nie powrócił; zmarł w Konstantynopolu.
  3. SYLWERIUSZ 536-537. Był synem papieża Hormizdasa. Został wybrany pod naciskiem Teodahada, który wobec zagrażającej mu wojny z cesarzem Justynianem chciał mieć na tronie papieskim zaufanego człowieka. Kilka miesięcy po elekcji Sylweriusza, Belizariusz, wódz wojsk bizantyjskich przeprawił się do Italii i 9 grudnia 536 roku wkroczył do Rzymu. Było to pierwsze posunięcie zapewniające bezpośrednie panowanie cesarza bizantyjskiego nad Półwyspem Apenińskim. Belizariusz uznał Sylweriusza za zdrajcę interesów cesarstwa. Powołano, więc sąd, który pozbawił papieża władzy i skazał na wygnanie do Syrii.
  4. WIGILIUSZ 537-555. Rzymianin. Za czasów Bonifacego był przewidywany jako następca papieża. Wobec zmiany postanowienia papieskiego nie uzyskał zgody kleru rzymskiego i udał się na dwór konstantynopolitański jako przedstawiciel (tzw. apokryzjariusz) papieski. Tu cieszył się poparciem energicznej żony Justyniana, Teodory. Gdy Belizariusz wkraczał do Italii cesarzowa wysłała Wigiliusza do Rzymu, nakazując generałowi bizantyjskiemu wprowadzenie swego kandydata na tron papieski. Wigiliusz zajął miejsce żyjącego Sylweriusza bez formalnej zgody kleru rzymskiego. Nowy papież kazał przenieść Sylweriusza z Syrii na wyspę Palmaria koło La Spezia nad Morzem Liguryjskim i skłonił go do rezygnacji z papiestwa. Sylweriusz ustąpił i wkrótce zmarł. Wówczas kler rzymski zaakceptował Wigiliusza jako prawowitego papieża. Pierwsze lata pontyfikatu Wigiliusz spędził w Rzymie. Losy miasta były niepewne, gdyż oblegane przez Gotów wojska Belizariusza z trudem broniły swych pozycji w środkowej Italii. W listopadzie 545 roku na rozkaz cesarza Wigiliusz opuszcza Rzym, by udać się do Konstantynopola. Gdy pod osłoną wojska wsiadał na galerę przycumowaną na Zatybrzu, lud Rzymu obrzucił go wyzwiskami i kamieniami. Papieska podróż do Konstantynopola trwała ponad rok. Cesarz sprowadził papieża, aby wykorzystać jego autorytet do realizacji swej ugodowej polityki religijnej. Opozycja monofizytów, niechętnych uchwałom soboru chałcedońskiego, rozbijała jedność polityczną cesarstwa wschodniego. Chodziło, zatem o znalezienie formuły kompromisowej, na która wyraziłyby zgodę wszystkie odłamy chrześcijańskiego Kościoła. Papież Wigiliusz, człowiek o słabym wykształceniu teologicznym, a przy tym chwiejny i bojaźliwy, okazał się całkowicie nieprzystosowany do odegrania roli, jaką mu wyznaczył cesarz. W sprawach dogmatycznych nie miał rozeznania i podpisywał różne podsuwane mu deklaracje, a następnie je odwoływał. Około 10 lat spędzonych przez Wigiliusza w Konstantynopolu i okolicach było dla tego papieża pasmem udręki i prób oswobodzenia się od intryg dworskich i walk prowadzonych przez biskupów Azji Mniejszej, Egiptu i wschodniej Europy. W 553 roku cesarz zwołał do Konstantynopola sobór, który miał położyć kres waśniom (V sobór ekumeniczny). Wigiliusz się nie stawił. Ojcowie soboru uchwalili kompromisowe wyznanie wiary i usunęli Wigiliusza ze stanowiska biskupa Rzymu. Wigiliusz usiłował protestować, aby następnie – rzecz niebywała – podpisać uchwały soboru, który go potępił. Zmarł w Syrakuzach (Sycylia), w drodze powrotnej do Rzymu. W okresie pontyfikatów Sylweriusza i Wigiliusza wprowadzono w życie nowo skodyfikowane prawo obowiązujące na terenie całego cesarstwa (tzw. Kodeks Justyniana, 534 rok). Stało się ono punktem wyjścia dalszego rozwoju ustawodawstwa kościelnego zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie. Justynian dążył do całkowitego podporządkowania sobie hierarchii kościelnej, nie wykluczając osoby papieża, którego uważał za jednego z wykonawców polityki cesarskiej. Powstało wówczas prawo, na podstawie, którego każdorazowy wybór papieża musi być zatwierdzony przez cesarza, po uiszczeniu odpowiedniej opłaty.
  5. PELAGIUSZ I 556-561. Urodził się w Rzymie, pochodził prawdopodobnie z senatorskiego rodu. Jako diakon spełniał funkcję wysłannika papieskiego przy dworze cesarskim. Podczas nieobecności Wigiliusza administrował w jego imieniu Stolicą Apostolską. W tym okresie zręcznie lawirował między polityką cesarską a chwiejnym stanowiskiem Wigiliusza. W 555 roku Pelagiusz uznał postanowienia V soboru ekumenicznego i został przez cesarza wyznaczony na następcę zmarłego papieża. Pierwsze miesiące urzędowania w Rzymie były burzliwe. Oskarżano Pelagiusza I o zamordowanie swego poprzednika i o zdradę prawdziwej wiary głoszonej w Chalcedonie. Pelagiusz z trudem oczyścił się z zarzutów, stwierdzając uroczystą przysięgą, że jest niewinny śmierci Wigiliusza i że zawsze pozostał wierny doktrynie Leona I. Biskup Mediolanu i Akwileji (nad Adriatykiem koło Wenecji) ogłosił sprzeciw i uznali Pelagiusza za heretyka. Dwudziestoletni okres wojen z Gotami doprowadził do gospodarczego wyniszczenia Italii, w której rządy przejęła w całości administracja bizantyjska. Rzym, oblegany i zrujnowany przez ostatniego króla Ostrogotów Totylę (zginął w 552 roku), był wyludniony. Gdy Pelagiusz objął rządy, Wieczne Miasto liczyło najwyżej 40000 mieszkańców.
  6. JAN III 561-574. Rzymianin. Wybrany przez kler rzymski oczekiwał blisko pół roku na zatwierdzenie cesarskie. W 565 roku zmarł cesarz Justynian. W 568 roku rozpoczął się najazd Longobardów na północną a następnie środkową Italię. Część plemion longobardzkich była ariańska a część pogańska, wszyscy jednak okazywali dużą wrogość wobec Rzymian i Bizantyjczyków. Najazdy Longobardów kilkakrotnie poważnie zagroziły Rzymowi i jego okolicom.
  7. BENEDYKT I 575-579. Rzymianin. Zatwierdzony przez cesarza Justyna II dopiero w 10 miesięcy po śmierci Jana III. Zawarł zgodę z biskupem Mediolanu, ale biskup Akwileji odmówił pojednania z papieżem. Rzym w dalszym ciągu był nękany przez Longobardów, a miastu zagrażały głód i zaraza.
  8. PELAGIUSZ II 579-590. Urodzony w Rzymie w rodzinie gockiej. Objął rządy bez zatwierdzenia cesarskiego. Udało mu się częściowo powstrzymać Longobardów od dalszych najazdów na Rzym. Przyczynił się do rekonstrukcji bazyliki św. Wawrzyńca. W 587 roku Wizygoci, którzy panowali w Hiszpanii, przyjęli wiarę rzymską. Pelagiusz zmarł wskutek zarazy sprowadzo0nej wylewem Tybru i zniszczeniem akweduktów przez najeźdźców. Żywioł zrujnował również znaczną część cmentarzysk (katakumb) chrześcijańskich.
  9. GRZEGORZ I WIELKI 590-604. Urodził się około 540 roku. Pochodził z senatorskiego rodu Anicjuszów, z którego wywodzili się jego pradziadek papież Feliks III i papież Agapit I. W Rzymie otrzymał wykształcenie prawnicze. W wieku trzydziestu lat spełniał ważną funkcję administracyjną „pretora miasta”. Po śmierci ojca odziedziczył znaczny majątek, którego część przeznaczył na wyposażenie klasztorów na Sycylii i w Rzymie. Zniszczone przez króla Totylę Monte Cassino było wówczas wyludnione. Mnisi benedyktyńscy osiedlili się w opactwach fundowanych przez Grzegorza, który postanowił dzielić z nimi życie ascetyczne. Gdy papież Pelagiusz I wyświęcił go na diakona Grzegorz został wysłany do Konstantynopola w charakterze stałego przedstawiciela Stolicy Apostolskiej. Po kilku latach wrócił do rzymskiego klasztoru. Po śmierci Pelagiusza II został wybrany przez kler rzymski na papieża. Cesarz Maurycjusz (582-602) zatwierdził elekcje. Na Stolicy Piotrowej zasiadł jeden z wybitniejszych papieży wczesnego średniowiecza. Prawnik, pisarz, moralista, a nade wszystko doskonały administrator. Wiele wysiłku włożył w reorganizację majątków papieskich, których znaczna część znajdowała się na południu Italii, na Sycylii, w Dalmacji, Hiszpanii i nie padła jeszcze łupem najeźdźców. Wszędzie wyznaczył ekonomów, którymi byli mianowani przez niego subdiakoni, polecając im nie tylko sporządzenie dokładnego rejestru dochodów, ale również podniesienie wysokości daniny i dzierżawy. Część dochodów przeznaczył na potrzeby ludności Rzymu i wykup jeńców. W dziedzinie społeczno-politycznej Grzegorz wykorzystał okres znacznego osłabienia cesarstwa bizantyjskiego, aby odbudować papieski autorytet, skompromitowany w okresie pontyfikatów Wigiliusza i jego następców. Charakterystyczny dla polityki Grzegorza był zwrot ku nowo powstającym państwom w zachodniej Europie. Nawiązał kontakty z królami Hiszpanii, z wojowniczą Brunhildą, królową Austrazji, a przede wszystkim z Longobardami, których pragnął pozyskać dla rzymskiego Kościoła. W tym celu korzystał z pośrednictwa żony króla Agilulfa, Teodelindy, która była katoliczką. Dzięki tym zabiegom jej syn został ochrzczony w Kościele rzymskokatolickim. Wyrazem pro zachodniej polityki Grzegorza było wysłanie do Anglii grupy benedyktynów pod przewodnictwem mnicha Augustyna (późniejszego arcybiskupa Canterbury), któremu powierzył organizację życia kościelnego na południowych terenach Wysp Brytyjskich. Chodziło przy tym o ograniczenie wpływów chrześcijaństwa celtyckiego (irlandzko-szkockiego), którego hierarchia odnosiła się z rezerwą do papiestwa. Augustynowi polecił okazywać szacunek dla zwyczajów miejscowych, jeśli nie godziły w zasady doktryny i moralności chrześcijańskiej. W stosunku do władców Konstantynopola, formalnych zwierzchników Rzymu, Grzegorz zachowywał taktyczną lojalność, nie wahając się nawet udzielić poparcia cesarzowi Fokasowi 9602-610), gdy ten po zamordowaniu Maurycjusza został wyniesiony na tron. Niemniej papież Grzegorz I zaprotestował kategorycznie przeciw tytułowi „patriarchy ekumenicznego”, jaki nadawali sobie patriarchowie Konstantynopola. Cesarz Fokas był gotów ustąpić papieżowi, który uznawał się za jedynego zwierzchnika wszystkich biskupów chrześcijańskich. Sam Grzegorz podpisywał nieraz własne listy tytułem servus servorum Dei, co w łacinie średniowiecznej oznacza nie tyle „sługa sług Bożych”, co „największy ze sług Bożych”. Grzegorz I jest jedynym papieżem w dziejach katolicyzmu, który może się poszczycić tak obfitą działalnością literacką. Zachowały się do dnia dzisiejszego: 4 księgi Reguły Duszpasterskiej (rodzaj podręczników dla duchowieństwa), Wykład Księgi Hioba zwany Moralia, czterdzieści homilii niedzielnych, 24 homilie o proroctwach Ezechiela, ponad 800 listów oraz 4 Księgi dialogów; zawierające życiorysy cudotwórców żyjących w Italii, które stały się źródłem olbrzymiej literatury hagiograficznej średniowiecza. Druga z tych ksiąg przekazuje legendy o życiu Benedykta z Nursji, założyciela Monte Cassino. Dzieła Grzegorza I są pisane łaciną ludową, używaną w tym okresie przez mieszkańców Italii. Myśl religijna papieża nie wnikała w spory doktrynalne ani zagadnienia spekulatywne. Koncentrował się on na problemach obyczajowości i religijności. Głosił chrześcijańska wersję stoicyzmu i kładł duży naciski na elementy ludowej pobożności, którą ożywiały wiara w cuda, w zjawiska nadnaturalne oraz zewnętrzne formy kultu, jak procesje i pielgrzymki. Przyczynił się w dużym stopniu do szerzenia kultu relikwii, których sporo sam rozdawał lub przesyłał do biskupstw i dworów państw ościennych. Zreorganizował formy łacińskiej liturgii i rozpowszechnił śpiew kościelny, od jego imienia zwany gregoriańskim. W tym celu powołał chóry (scholae) śpiewaków, które miały zastąpić często nieudolny śpiew diakonów w czasie nabożeństw. W dziedzinie administracji kościelnej Grzegorz nie zdołał wszędzie podporządkować biskupów władzy papieskiej. Do umocnienia swego autorytetu wykorzystał mnichów poddanych regule św. Benedykta, która silnie podkreślała zasadę posłuszeństwa. W niektórych diecezjach stolice biskupie zostały obsadzone przez zakonników, co było wyłomem w dotychczasowej praktyce chrześcijaństwa zachodniego. Inicjatywy Grzegorza stanowiły punkt zwrotny w dziejach katolicyzmu, chociaż na skutki jego polityki czekać przyszło jeszcze blisko 300 lat. Zmarł w Rzymie. Na jego płycie nagrobnej wyryto tytuł: „Konsul Boży”. Tradycja zaliczyła go w poczet doktorów Kościoła.
  10. SABINIAN 604-606. Toskańczyk. Nieudolność następców Grzegorza I w dużym stopniu osłabiła efekty jego działalności. Sabinian nie potrafił zapobiec klęsce głodu, która nawiedziła Rzym. Po śmierci papieża z trudem ochroniono jego zwłoki przed znieważeniem.
  11. BONIFACY III 607. Rzymianin. Wybrany po rocznym wakansie, spowodowanym trudną sytuacją polityczną i społeczną. W liście adresowanym do papieża Bonifacego III cesarz Fokas przyznaje mu zwierzchnictwo nad wszystkimi kościołami chrześcijańskimi. Stolica Apostolska wywdzięczyła się Fokasowi wznosząc na jego cześć kolumnę na Forum Romanum i ozdabiając ją napisami gloryfikującymi osobę cesarza. Bonifacy III wydał zarządzenie, które zabraniało podejmowania za życia prawowitego biskupa jakichkolwiek rozmów na temat ewentualnej kandydatury na jego następcę. Wybór papieża i innych biskupów miał się odbywać nie wcześniej niż trzeciego dnia po śmierci poprzednika.
  12. BONIFACY IV 608-615. Urodził się w Walerii (środkowa Italia). Protegowany cesarza Fokasa. Uzyskał od niego zezwolenie na przekształcenie zbudowanej w końcu I wieku p.n.e. świątyni ku czci wszystkich bogów (Panteon) w kościół chrześcijański pod wezwaniem Matki Boskiej Męczenników. Dziś w Panteonie znajdują się groby Rafaela i królów Włoch. Tradycja uznała Bonifacego IV za świętego.
  13. DEUSDEDIT ( albo Adeodat I). 615-618.Rzymianin. Brak danych o jago działalności. W opinii ludu rzymskiego uchodził za świętego.
  14. BONIFACY V 619-625. Urodził się w Neapolu. Zachowały się jego listy świadczące o trosce o organizację życia kościelnego w Anglii. Za jego pontyfikatu namiestnik cesarski (tzw. egzarcha) w Rawennie usiłował bezskutecznie uniezależnić się od władzy Konstantynopola. Od 622 roku (data ucieczki Mahometa) zaczęła się era mahometańska.
  15. HONORIUSZ I 625-638. Pochodził z rzymskiej prowincji Kampania. Usiłował kontynuować dzieło Grzegorza I, któremu jednak ani zdolnościami, ani charakterem nie dorównywał. We wschodnim chrześcijaństwie ponownie rozgorzał spór wokół definicji osoby Chrystusa. Potępiona na soborze chalcedońskim doktryna o jednej naturze Syna Bożego odżyła w zmodyfikowanej formule: Jezus Chrystus, Syn Boży ma dwie natury, ale tylko jedną wolę. Naukę tę nazwano monoteletyzmem (z greckiego monos – jeden i thelema – wola). Bizancjum znajdowało się wówczas w stanie bliskim rozkładu. Od zguby uratowała go energiczna postawa cesarza Herakliusza (610-641), który w zwycięskich wojnach oddalił najazdy wrogów (Awarów, Słowian, Persów) i przeprowadził reorganizację administracji państwowej. Polityka religijna Herakliusza dążyła do zjednoczenia zwaśnionych kościołów chrześcijańskich. Doktrynalna formuła monoteletyzmu zdawała się tworzyć dogodną platformę porozumienia. Opinię tę podzielał również papież Honoriusz, nieznający języka greckiego i słabo orientujący się w zawiłych sporach dogmatycznych wschodnich teologów. Dwukrotnie Honoriusz oświadczył, iż jego zdaniem należy mówić tradycyjnie o dwóch naturach osoby Chrystusa, który wszakże miał tylko jedną wolę. Nie ma żadnej wątpliwości, że biskup rzymski opowiadał się za monoteletyzmem. Cesarz narzucił całemu Kościołowi doktrynę monoteletyzmu edyktem zwanym Ektesis (640). W 632 roku zmarł Mahomet, twórca i prorok islamu.
  16. SEWERYN 640. Rzymianin. Wstąpił na tron papieski półtora roku po śmierci poprzednika. Opóźnienie było skutkiem zerwania łączności między Rzymem a Konstantynopolem. Po otrzymaniu zgody cesarz Seweryn rządził tylko trzy miesiące. W tym okresie namiestnik cesarski Izacjusz z Rawenny zrabował skarbiec papieski.
  17. JAN IV 640-642. Pochodził z Dalmacji. Przyłączył się do stronnictwa antycesarskiego i potępił religijny edykt Herakliusza.
  18. TEODOR I 642-649. Z pochodzenia Grek, syn biskupa Jerozolimy. Skłaniał się ku opozycji antybizantyjskiej. Następca Herakliusza, Konstans II (641-668), zakazał podejmowania jakichkolwiek dyskusji w sprawie monoteletyzmu.
  19. MARCIN I 649-655. Pochodził z Todi, koło Perugii. Syn kapłana Fabrycjusza. Po wyborze objął natychmiast rządy, nie czekając na zgodę cesarza. Krok ten był próbą wyzwolenia się spod kurateli cesarskiej. Marcin I zwołał następnie do Lateranu synod biskupów (649), na którym potępił monoteletyzm oraz religijne edykty cesarzy Herakliusza i Konstansa II. Synod był demonstracją antycesarską stronnictwa „niepodległych”. Reakcja cesarza była natychmiastowa. Rozkazał swemu namiestnikowi w Rawennie porwać papieża i przywieść do Konstantynopola. Tu wtrącono Marcina do więzienia, a następnie wygnano do Chersonu, gdzie zmarł z wycieńczenia w 655 roku. Jego imię wpisano do katalogu świętych męczenników.
  20. EUGENIUSZ I 654-657. Rzymianin. Został wybrany na papieża z woli cesarskiej jeszcze za życia Marcina I. Jego chwiejne stanowisko budziło niezadowolenie zarówno duchowieństwa rzymskiego, jak i dworu cesarskiego, gdzie postanowiono pozbawić go władzy, lecz śmierć Marcina wybawiła Eugeniusza z opresji.
  21. WITALIAN 657-672. Rodem z Segni. Po wyborze zaprosił cesarza Konstansa do Rzymu. Cesarz ofiarował papieżowi piękny kodeks biblijny, ozdobiony złotem i diamentami, lecz w podróż na Zachód wybrał się dopiero w 662 roku. Gdy przybył do Rzymu, kazał zerwać z dachu Panteonu całą miedź i przesłać ją do Konstantynopola. Mimo to papież przyjął cesarza z honorami, uświetniając jego pobyt religijnymi procesjami i uroczystościami. Upokarzające, hołdownicze zachowanie się papieża spowodowało wielkie niezadowolenie kleru i ludu rzymskiego. Po 12 dniach cesarz opuścił Rzym i udał się na Sycylię, do Syrakuz, które zamierzał przekształcić w swoją rezydencję. Do Konstantynopola już nie powrócił, gdyż został w Syrakuzach zamordowany przez niewolnika w czasie zażywania kąpieli. Część zrabowanej miedzi wróciła do Rzymu. W okresie pontyfikatu Witaliana zaostrzyły się stosunki miedzy Rzymem a egzachatem w Rawennie
  22. ADEODAT II 672-676. Rzymianin. Po śmierci cesarza Konstansa II zasiadł na tronie jego młodszy syn, Konstantyn IV (668-685), który odstąpił od jednostronnej polityki religijnej swego ojca. Nacisk Bizancjum na Rzym zelżał.
  23. DONUS 676-678. Rzymianin. Krótki pontyfikat tego papieża nie odegrał większej roli w dziejach Kościoła.
  24. AGATON 678-681. Sycylijczyk. Na Wschodzie znaczna część terytoriów, które były zamieszkiwane przez chrześcijan, zwolenników monoteletyzmu, znalazła się pod panowaniem arabskim. Przyczyniło się to poważnie do zakończenia sporów teologicznych. Cesarz Konstantyn IV postanowił przywrócić spokój i zwołał do Konstantynopola nowy sobór ekumeniczny (680),na którym potępiono monoteletyzm i jego popleczników, a wśród nich również papieża Honoriusza, ogłoszonego pośmiertnie heretykiem i wyklętego z Kościoła. Papież Agaton był reprezentowany na soborze przez 3 legatów, ale nie dożył zakończenia obrad. Kilkanaście wieków później sprawa potępienia papieża Honoriusza sprawiła wiele kłopotów zwolennikom tezy o nieomylności papieży i wyższości autorytetu biskupa rzymskiego nad soborem. Agatona wpisano do wykazu świętych.
  25. LEON II 682-683. Sycylijczyk. Czekał półtora roku na potwierdzenie wyboru przez cesarza. Leon II zatwierdził uchwały VI soboru ekumenicznego, potępiające stanowisko jego poprzednika Honoriusza. Imię Leona II znajduje się w spisie świętych katolickich.
  26. BENEDYKT II 684-685. Rzymianin. Cesarz Konstantyn IV zrzekł się prawa zatwierdzania wyboru papieża, przekazując je egzarchowi w Rawennie. Cesarz zrezygnował również z opłat wnoszonych z okazji elekcji papieskiej. Ułatwiło to procedurę elekcji papieża, ale podporządkowało jej wynik decyzjom funkcjonariusza państwowego nieposiadającego sakry cesarskiej. Godziło to oczywiście w autorytet biskupa Rzymu. Imię Benedykta II wpisano do katalogu świętych katolickich.
  27. JAN V 685-686. Pochodził z Syrii. Otwiera on listę papieży „wschodnich”, Greków i Syryjczyków, którzy (z wyjątkiem Grzegorza II) między 685 a 752 rokiem kierowali Stolicą Apostolską. Opanowanie znacznych obszarów Syrii i Egiptu przez Arabów spowodowało falę emigracji miejscowej ludności, która osiedliła się w południowej Italii i Rzymie. W Wiecznym Mieście i okolicach powstały liczne klasztory wschodnie. Duchowieństwo pochodzenia greckiego i syryjskiego objęło ważne stanowiska w rzymskim Kościele. W dokumentach kancelarii papieskiej obok łaciny pojawia się ponownie język grecki. Grekę wprowadzono do liturgii łacińskiej, o czym świadczy dziś jeszcze powszechnie używana inwokacja, Kyrie elejson (Panie zmiłuj się). Zaznaczył się wpływ bizantyjskiej sztuki i architektury religijnej. Znaczny był wpływ kultu maryjnego, którego kolebką były bliskowschodnie kościoły chrześcijańskie. Wybierani przez duchowieństwo papieże byli przybyszami, dla których obce były tradycje wielkich biskupów rzymskich, Damazego, Leona I i Grzegorza I. Główną w tym okresie troską papieży było utrzymanie władzy, administracja majątków kościelnych należących do biskupa rzymskiego zachowanie spokoju w samym Rzymie. Nie zajmowali wyraźnego stanowiska ani w sprawach politycznych, ani doktrynalnych. Lata ich pontyfikatów były okresem dużego osłabienia autorytetu biskupstwa rzymskiego. Należy przy tym zaznaczyć, że był to jednocześnie okres intensywnej chrystianizacji Europy Zachodniej, rozwoju klasztorów iroszkockich i benedyktyńskich oraz organizacji życia kościelnego w państwie Franków. Wpływ papiestwa na te przeobrażenia religijne w Europie był jednak minimalny.
  28. KONON 686-687. Pochodzenie nieznane. Przybył do Rzymu z Sycylii. Po śmierci Jana V głosy wyborców były podzielone, jedni opowiadali się za archiprezbitrem Piotrem, inni za kapłanem Teodorem. Obie strony doszły do kompromisu i wycofały swoich kandydatów. W ich miejsce wybrano Konona, którego pontyfikat trwał 11 miesięcy.
TEODOR 687. Antypapież. Wybrany dwukrotnie, raz po śmierci Jana V, drugi raz
po śmierci Konona. Dobrowolnie ustąpił na rzecz Konona, a następnie Sergiusza I.
PASCHALIS 687. Antypapież. Kontrkandydat Sergiusza. Usiłował przekupić
egzarchę Rawenny, który zamknął go w klasztorze.

  1. SERGIUSZ I 687-701. Urodził się w Syrii. Początki jego pontyfikatu były zakłócone sporami, które powstały z powodu jego wyboru. Wyżej wspomniany kapłan Teodor miał wielu zwolenników. Przeciwstawiał mu się ambitny arcydiakon Paschalis, który ofiarował sporą sumę egzarchowi Rawenny za poparcie swojej kandydatury. Kolegium wyborców postanowiło odsunąć obu kandydatów i wybrać Sergiusza. Wybór zaakceptował egzarcha po otrzymaniu przyrzeczonej przez Sergiusza opłaty. Teodor się wycofał, Paschalis próbował oponować, ale został zamknięty w klasztorze. Cesarz Justynian II zwołał do Konstantynopola sobór (691 rok), który miał uregulować stosunki prawno kościelne w całym chrześcijaństwie. Sobór ten znany jest pod nazwą Quinisextum, a czasami bywa nazywany soborem in Trullo, gdyż obrady jego odbywały się w sali pałacu cesarskiego ozdobionego kopułą (Trullo). Papież Sergiusz wysłał na sobór dwóch legatów. Kanony soboru miały na celu podniesienie etyki chrześcijańskiej, zwalczanie pozostałości obyczajowości pogańskiej. Sobór zezwalał na małżeństwa duchownych. Legaci papiescy zatwierdzili sobór, ale papież Sergiusz zgłosił sprzeciw uważając, że sobór narzuca zachodniemu chrześcijaństwu zwyczaje panujące w Kościele wschodnim. Ponadto sobór potępił papieża Honoriusza i zrównał prawa patriarchy Konstantynopola z prawami biskupa rzymskiego. Justynian postanowił siłą zmusić Sergiusza do uległości i wysłał do Rzymu swego pełnomocnika, niejakiego Zachariasza, z rozkazem uwięzienia papieża i przewiezienia go na sąd cesarski do Konstantynopola. Zachariasz spotkał się jednak z energicznym sprzeciwem garnizonu rzymskiego, raweńskiego i całego ludu, przed którego gniewem musiał się schronić w sypialni Sergiusza. Wkrótce po tych zajściach Justynian II został zdetronizowany. Sergiusz I wprowadził w Rzymie znane już wcześniej na Wschodzie Święto Matki Boskiej Gromnicznej, połączone z procesją.
  2. JAN VI 701-705. Grek z pochodzenia. Za jego pontyfikatu wojska Longobardów kilkakrotnie podeszły aż pod mury Rzymu.
  3. JAN VII 705-707. Był Grekiem, synem urzędnika cesarskiego. W przeciwieństwie do papieża Sergiusza prowadził politykę ugodową wobec żądań dworu konstantynopolitańskiego.
  4. SYZYNIUSZ 708. Pochodził z Syrii. Zmarł w miesiąc po wyborze.
  5. KONSTANTYN 708-715. Syryjczyk. Był ostatnim biskupem rzymskim (aż do czasów Pawła VI), który udał się do Konstantynopola. Cesarz Justynian II, który po 10 latach wygnania ponownie objął tron, mścił się okrutnie na swoich przeciwnikach. Zniszczył Rawennę, ograbił południową Italię, teraz dążył do podporządkowania sobie Rzymu. Spotkanie papieża z cesarzem miało charakter pozornie przyjazny i papież Konstantyn powrócił do Rzymu po uzgodnieniu spornych zagadnień, związanych z decyzjami soboru w Trullo. Trzy miesiące później Justynian II został zamordowany przez spiskowców, na których czele stanął oficer cesarski Bardanes. Ściętą głowę cesarza wysłano do Rzymu i wystawiono na publiczny widok. Bardanes usiłował ponownie narzucić Kościołowi wschodniemu monoteletyzm. Papież Konstantyn nie uznał uzurpatora. Odmówiono przyjęcia portretu heretyckiego cesarza, zakazano rycia jego wizerunku na monetach, zaprzestano wymieniać jego imię w czasie modłów. Rzym zrywał z Konstantynopolem.
  6. GRZEGORZ II 715-731. Wybór tego kapłana, rzymianina, świadczył o zmianie nastrojów w Rzymie. Imię nowego papieża nawiązywało do programu religijno-politycznego jego poprzednika, Grzegorza Wielkiego. Istotnie stosunki między Rzymem a Konstantynopolem znów były napięte. Po burzliwych przewrotach cesarstwo wschodnie znalazło w osobie Leona III (717-741) monarchę, który nie tylko przywrócił władzę, ale ufundował nową dynastię, zwaną izauryjską lub syryjską. Z przyczyn do końca niewyjaśnionych Leon III podjął walkę z kultem obrazów, mając za sobą poparcie części hierarchii kościelnej. Wzbudziło to jednak gwałtowny opór ze strony mnichów i związanej duchowo z klasztorami ludności. Walka z obrazami religijnymi (zwana ikonoklazmem) osłabiła w dużym stopniu autorytet cesarski. Wykorzystał to Grzegorz II, który zaczął szukać sprzymierzeńców w państwie Merowingów, u Anglików oraz wśród nowo nawróconych na chrześcijaństwo plemion germańskich znajdujących się za Renem. Podobnie jak jego poprzednik, Grzegorz I, korzystał on z pomocy benedyktynów, którzy prowadzili aktywna działalność misyjną w Germanii. Apostoł wschodniej Frankonii, mnich Winfryd, zwany później Bonifacym, otrzymał od Grzegorza II sakrę biskupią. Obszerna korespondencja między Bonifacym a kurią papieską świadczy o dalekowzrocznych zamierzeniach biskupa rzymskiego. W samej Italii Grzegorz II interweniował ze zmiennym szczęściem w sporach między Longobardami a Rawenną. Przeciwstawił się również zarządzeniom obrazoburczym cesarza Leona III, lecz czuwał, by nie dopuścić do ogólnej anty cesarskiej rewolty, gdyż zdawał sobie sprawę, że jeszcze nie nadeszła chwila dogodna do całkowitego wyzwolenia się spod władzy Konstantynopola.
  7. GRZEGORZ III 731-741. Syryjczyk z pochodzenia. Był ostatnim papieżem, który mimo napiętych stosunków z Leonem III zwrócił się do władz bizantyjskich o zgodę na objęcie Stolicy Apostolskiej. Grzegorz III został wybrany przez ogólną aklamację ludu rzymskiego, który poparł linię polityczną papiestwa. Bonifacego mianowano metropolitą całej Germanii. Papież potępił obrazoburstwo, a w odpowiedzi cesarz wysłał swą flotyllę, która zajęła posiadłości papieskie na Sycylii i w Kalabrii. Cesarz pozbawił papieża zwierzchnictwa nad Illirią (zachodnia Jugosławia) i przyłączył wszystkie zajęte przez siebie ziemie do patriarchatu konstantynopolitańskiego. W tym samym czasie Longobardowie pod wodzą króla Liutpranda zagrozili od północy Rawennie i Rzymowi. W tej sytuacji papież zwrócił się o pomoc do Karola Młota, majordoma frankijskiego, który po zwycięstwie odniesionym nad Arabami (bitwa pod Poitiers w 732 roku) był faktycznym władcą państwa Franków. Karol Młot wspomagał akcję misyjną Bonifacego w Germanii i był gotów iść z pomocą również papieżowi, ale zwlekał z decyzją.
  8. ZACHARIASZ 741-752. Grek z pochodzenia. Jest ostatnim z listy papieży „wschodnich”. W 741 roku zmarł Karol Młot i cesarz Leon III. Papież Zachariasz nawiązał ścisłe stosunki z Pepinem Krótkim, synem Karola Młota. W 751 roku, powołując się na zgodę Rzymu, zgromadzenie możnych Franków detronizuje Merowingów i przekazuje koronę Pepinowi. Koronacji dokonał w imieniu papieża Bonifacy. W Italii Longobardowie opanowali bizantyjski egzarchat Rawenny i włączyli miasto wraz z całą prowincją do swego królestwa (751 rok). Tym samym również Rzym został uwolniony od władzy cesarstwa wschodniego.

Brak komentarzy: