248.
PIUS
VI 1775-1799. Gianangelo hrabia
Braschi urodził się 25 grudnia 1717 roku w Cesenie. Studiował
prawo. W 36 roku życia przyjął święcenia kapłańskie. Został
sekretarzem Benedykta XIV. Klemens XIII mianował go skarbnikiem
papieskim. W 1773 roku otrzymał godność kardynalską. Po
wstąpieniu na tron Piotrowy Pius VI, wbrew zakazom Innocentego XII,
udzielił swemu nepotowi, Romualdowi Onesti-Braschi, purpury
kardynalskiej i bogatych beneficjów. Brata papieskiego mianowano
księciem Nemi. Dla swoich nepotów papież wystawił w centrum
Rzymu, na Piazza Navone, okazały pałac Braschi. Działalność
religijna papieża polegała głównie na organizowaniu kolejnych
obchodów Roku Jubileuszowego, w 1775, 1782, 1790 i 1792 roku. Kasata
zakonu jezuitów odbiła się fatalnie na administracji papieskiej,
zwłaszcza na terenach misyjnych. W 1784 roku papież mianował
eks-jezuitę Johna Carolla pierwszym biskupem w Stanach
Zjednoczonych. Zasada rozdziału Kościoła od państwa, uchwalona w
konstytucji amerykańskiej z 1787 roku, pozwalała na swobodny rozwój
katolicyzmu w tym państwie, w którym protestanci stanowili
większość. W Europie trudnym problemem dla papiestwa był rozwój
etatyzmu i jansenizmu w takich krajach katolickich jak Francja i
Austria. Ideom Febroniusza, potępionego przez Klemensa XIII,
sprzyjał cesarz Józef II, władca Austrii. Uważał się za
odpowiedzialnego za losy katolicyzmu na terenie swego państwa, nie
licząc się zupełnie ze zdaniem Stolicy Apostolskiej. Pius VI
postanowił osobiście pojechać do Wiednia, by podnieść autorytet
biskupa Rzymu. Cesarz przyjął go z honorami, ale nie cofnął
podjętych samowolnie reform. W 1786 roku w toskańskim mieście
Pistoi odbył się synod zwołany przez biskupa Ricciego, zwolennika
idei józefinizmu i jansenizmu. Podjęto wiele uchwał o charakterze
reformatorskim, które papież Braschi potępił w 1794 roku, głównie
z tej przyczyny, że biskup działał samowolnie, bez zgody Stolicy
Apostolskiej. Za czasów Piusa VI nastąpił ostatni rozbiór Polski.
W tej sprawie już od 20 lat papiestwo stosowało politykę chwiejną
i kunktatorską. W 1791 roku Pius VI uznał Konstytucję 3 maja, ale
pod warunkiem, że prawa Kościoła katolickiego w Polsce nie będą
naruszone. W 1795 roku papież potępił powstanie
kościuszkowskie, a w 1796 roku zlikwidował nuncjaturę w
Warszawie. 29 marca 1790 roku Pius VI zwołał kardynałów, by
rozważyć sytuację powstałą we Francji po wybuchu rewolucji. Nie
podjęto wówczas żadnej decyzji. W 1791 roku papież potępił
treść rewolucyjnych uchwał. W 1796 roku zwycięski pochód
Napoleona w Italii rozwiał nadzieje Stolicy Apostolskiej na pomoc
Burbonów i Austrii. Traktat w Tolentino (1797) podporządkował
Państwo Kościelne władzy francuskiego Dyrektoriatu. Dwa lata
później z rozkazu Napoleona generał Berthier wywiózł Piusa VI do
Sieny, a następnie do Walencji nad Rodanem, gdzie papież zmarł.
249.
PIUS
VII 1800-1823. Barnaba hrabia
Chiaramonti urodził się 14 sierpnia 1742 roku w Cesenie. Dwóch
jego braci było jezuitami, dwóch innych kapucynami, a matka
owdowiawszy została karmelitanką. Barnaba wstąpił do zakonu św.
Benedykta. Studiował w Parmie i Rzymie. W 1782 roku został
mianowany biskupem Tivoli, w 1785 roku otrzymał kapelusz kardynalski
i diecezję Imoli. Po śmierci Piusa VI konklawe zabrało się w
Wenecji, zgodnie z przedśmiertną decyzją papieża. Przewodniczył
wybitny prawnik, kardynał diakon Herkules Consalvi, który później
jako sekretarz stanu odegrał niepoślednią rolę w utrzymaniu
autorytetu Stolicy Apostolskiej. W 1801 roku Napoleon restytuował
Państwo Kościelne. Papież wrócił do Rzymu i przystąpił do
reorganizacji swego państwa. 15 lipca 1801 roku podpisał z
Napoleonem konkordat, który w XIX, a nawet XX wieku był wzorcem
dalszych układów zawartych przez Stolicę Apostolską z wieloma
krajami Europy i Ameryki Łacińskiej. W 1804 roku papież przyjechał
do Paryża na obrzęd koronacji Napoleona. Nie papież jednak, ale
cesarz osobiście ukoronował siebie i swą małżonkę, Józefinę.
W 1805 roku Pius VII, wbrew woli Napoleona, powrócił do Rzymu. Od
tego czasu wzrosło napięcie między papieżem a cesarzem, który
uważał Państwo Kościelne za swoje lenno i rozporządzał dobrami
kościelnymi według własnej woli. W 1808 roku wojska francuskie
zajęły ponownie Rzym. W 1809 roku cesarz wcielił Państwo
Kościelne do Francji, a Rzym ogłosił wolnym miastem. Papież
potępił „rabusiów spuścizny Piotrowej”, nie wymieniając
jednak imienia cesarza. 5 lipca 1809 roku wojskowe władze francuskie
wywiozły papieża do Sawony, a następnie do Fontainebleau koło
Paryża. Wywierano nacisk na Piusa VII, by zrezygnował z Państwa
Kościelnego i podporządkował się całkowicie władzy cesarskiej.
Królem Rzymu został syn Napoleona z drugiego małżeństwa, z Marią
Ludwiką Habsburżanką. Po klęsce w Rosji Napoleon postanowił
złagodzić swe żądania i wynegocjować nowy konkordat z Piusem
VII. W styczniu 1814 roku Napoleon kazał wywieść papieża do
Sawony, a później całkowicie go uwolnił. Na kongresie wiedeńskim,
zebranym po upadku Napoleona, kardynał Consalvi uzyskał ponownie
uznanie papieża za władcę Państwa Kościelnego i głowę całego
świata katolickiego. W 1814 roku Pius VII restytuował zakon
jezuitów. W ostatnich latach rządów papieża inicjatywę przejął
głównie kardynał Consalvi, który prowadził pertraktacje
dyplomatyczne, zapewniające Stolicy Apostolskiej możliwość
dalszego swobodnego kierowania Kościołem katolickim. Nie doszło
jednak do zawarcia nowego konkordatu z Francją, w której aż do
1905 roku obowiązywały postanowienia konkordatu napoleońskiego
wraz z uzupełnieniami (tzw. Artykuły Organiczne),
wprowadzonymi samowolnie przez cesarza.
250.
LEON
XII 1823-1829. Annibale hrabia della
Genga urodził się 22 sierpnia 1760 roku na zamku Genga koło
Spoleto. W 1783 roku otrzymał świecenia kapłańskie. Został
kanonikiem bazyliki św. Piotra. Od 1794 roku spełniał różne
funkcje w służbie dyplomatycznej Stolicy Apostolskiej. W 1816 roku
mianowano go kardynałem i powierzono mu urząd wikariusza Rzymu. Po
objęciu rządów Leon XII wprowadził wyraźnie reakcyjny kierunek
polityki zarówno w wewnętrznych sprawach Państwa Kościelnego, jak
i w stosunkach z państwami europejskimi w dobie porewolucyjnej. W
Rzymie Żydzi zostali ponownie zamknięci w getcie, a policja
papieska czuwała nad moralnością mieszkańców. Z ramienia Leona
XII kardynał Rivaroli wydał bezpardonową walkę wszelkim objawom
nieposłuszeństwa i „reliktom” rewolucyjnym. Pacyfikacja Państwa
Kościelnego i szerzących się w nim różnych tajnych organizacji
przybrała monstrualne wymiary. Nie brakło wyroków śmierci,
więzienia zapełniły się przeciwnikami przywrócenia „starego
ładu”. Surowość papieża i jego urzędników oburzyła ludność
we wszystkich miastach Państwa Kościelnego, a nawet całej Italii.
251.
PIUS
VIII 1829-1830. Francesco Saverio
Castiglioni urodził się 20 listopada 1761 roku w Cingoli. Ukończył
studia teologiczne i prawnicze. Pius VII mianował go biskupem w
Montalto. Napoleon kazał go uwięzić w Mantui. W 1816 roku
Castiglioni został kardynałem i biskupem Ceseny, w 1821 roku
biskupem Frascati. Gdy wybrano go na papieża, był już ciężko
chory. Kontynuował kurs wyznaczony przez swego poprzednika. Wydał
encyklikę potępiającą tajne związki włoskich rewolucjonistów,
zwane związkami karbonariuszy.
252.
GRZEGORZ
XVI 1831-1846. Bartolomeo Alberto
Cappellari. Urodził się 18 września 1765 roku w Belluno. Był
synem prawnika. Mając 18 lat wstąpił do pustelniczego zakonu
kamedułów. W 1805 roku był opatem klasztoru św. Grzegorza w
Rzymie. W 1825 roku mianowany kardynałem. Pełnił funkcję doradcy
inkwizycji i prefekta Kongregacji Propagandy Wiary. Był autorem
pracy pt. Triumfy Stolicy Apostolskiej, w której głosił
skrajnie reakcyjne poglądy. Bronił ustroju monarchistycznego jako
idealnego modelu rządów, zapewniających Kościołowi panowanie nad
całą ludzkością. Grzegorz XVI wstąpił na tron papieski w
chwili, gdy do głosu doszły ruchy rewolucyjne zmierzające do
obalenia „starego ładu”, na którego straży stały rządy
europejskich monarchów. Rewolucja dosięgła również Państwa
Kościelnego, ale została zdławiona w ciągu 10 dni przy pomocy
wojsk austriackich. W rok po ich wycofaniu wojska francuskie
obsadziły rejon Ankony. Było oczywiste, że Państwo Kościelne nie
mogło się obyć bez pomocy z zewnątrz. Nie pomogły drakońskie
metody rządzenia policji papieskiej; włoski narodowy ruch
rewolucyjny, któremu przewodniczył Józef Mazzini (1805-1872),
przybierał na sile, 15 sierpnia 1832 roku Grzegorz XVI ogłosił
encyklikę Mirari vos, w której potępił doktrynę
liberalizmu, głoszoną wówczas we Francji przez wybitnego filozofa
katolickiego, księdza Felicite de Lamennais (1762-1854), przyjaciela
Adama Mickiewicza. W 1834 roku umieszczono na indeksie broszurkę
tego autora pt. Parole d’un croyant (Słowo wierzącego). 9
czerwca 1832 roku Grzegorz XVI potępił uczestników powstania
listopadowego w Polsce. Skrajnie reakcyjne stanowisko Grzegorza
XVI budziło powszechny protest w środowiskach katolickich ówczesnej
Europy. 1 czerwca 1846 roku po ciężkich cierpieniach zmarł na
raka.
253.
PIUS
IX 1846-1878. Giovanni Maria hrabia
Mastai Ferretti urodził się 13 maja 1792 roku w Senigallii. W 1818
roku Pius VII udzielił mu święceń kapłańskich. W 1827 roku
mianowany biskupem Spoleto. W okresie rewolucji 1831 roku zbiegł do
Szwajcarii. W 1832 roku mianowany biskupem Imoli. Znany był wówczas
ze swych liberalnych poglądów. Mimo to Grzegorz XVI mianował go
kardynałem. W miesiąc po swoim wyborze Pius IX ogłosił amnestię
dla wszystkich więźniów politycznych w Państwie Kościelnym. Było
ich ponoć kilkanaście tysięcy. Rozradowany lud wyprzęgnął konie
z jego karocy i wśród kwiatów wprowadził papieża do pałacu na
Kwirynale. Spodziewano się, że papież będzie heroldem
zjednoczenia Włoch. Z entuzjazmem pisali o nim Mazzini, Gioberti i
inni włoscy patrioci. Wkrótce jednak okazało się, jak mylne były
ich nadzieje. Polityka papieska znalazła się w impasie: popieranie
sił rewolucyjnych oznaczało odejście od podstawowych zasad
katolickiego legitymizmu i zbliżenie się do potępianego dotychczas
liberalizmu. Uznanie roszczeń Austrii do ziem włoskich stawiało
papieża w roli zdrajcy wobec własnego narodu. Papież nie miał
żadnych zdolności dyplomatycznych, jego sekretarz stanu, kardynał
Giacomo Antonelli, który nie miał święceń duchownych był
zdecydowanym konserwatystą. W 1848 roku, gdy ważyły się losy
Italii w walce z Austrią, wybuchło powstanie w samym Rzymie. Pius
IX nie zdecydował się na walkę z Austrią i ratował się przed
insurekcją ucieczką do Gaety (koło Neapolu). Powrócił stamtąd,
gdy wojska austriackie i francuskie opanowały sytuację we Włoszech.
Ale powrót był upokarzający, a lud włoski odwrócił się od
papieża. Od tej chwili Pius IX z całą energia przystąpił do
zwalczania wszystkich objawów liberalizmu, a tym bardziej doktryn
społeczno-religijnych, które uznał za „moce piekielne”.
Ogłosił wówczas serię encyklik i przemówień papieskich
potępiających wywrotowe hasła socjalistów, komunistów i innych
spiskowców zagrażających, jego zdaniem, wolności Kościoła.
Syntezę potępień Piusa IX zawiera encyklika Quanta cura i
dołączony do niej Syllabus, czyli katalog głównych błędów
XIX wieku (1684). 8 grudnia 1854 roku Pius IX ogłosił dogmat o
Niepokalanym Poczęciu Maryi. Kardynał Antonelli wykazał ożywioną
działalność dyplomatyczną, której wyrazem była seria
konkordatów zawartych z Kostaryką, Gwatemalą, Haiti, Hondurasem,
Nikaraguą, Salwadorem, Wenezuelą i Ekwadorem. Kościół katolicki
umacniał swe pozycje w Ameryce Łacińskiej. Ostatnim doniosłym
aktem wieńczącym ten najdłuższy w dziejach papiestwa pontyfikat
było zwołanie soboru do Watykanu. Na inauguracji obecnych było 224
biskupów włoskich, 81 francuskich, 43 z Austrii, 40 z Hiszpanii i 5
Polaków. Z obu kontynentów amerykańskich przybyło 70 duchownych.
Sobór był wielką manifestacją katolicyzmu, ale obrady były
burzliwe, bo chodziło o uchwalenie dogmatu o nieomylności osobistej
papieża w sprawach wiary i moralności oraz o zdefiniowanie prymatu
papieskiego. W związku z zaostrzona sytuacją międzynarodową i
groźbą wybuchu konfliktów wojennych przyspieszono obrady soborowe.
18 lipca 1870 roku uchwalono prawie jednomyślnie I Konstytucję
Dogmatyczną Pastor aeternus o Kościele Chrystusowym. Określiła
ona zasadę prymatu papieskiego i zakres nieomylności osobistej
biskupa rzymskiego. Biskupi oponęci opuścili wcześniej Rzym, by
nie brać udziału w głosowaniu. W tym czasie wojska piemonckie pod
wodzą generała Cadomy zbliżały się do Rzymu. Gdy wkroczyły do
miasta, papież zamknął się w pałacach watykańskich i ogłosił
się więźniem, a następnie potępił „świętokradzkie
naruszenie Państwa Kościelnego”. We Francji nastąpiła klęska
Napoleona III, która z kolei przyspieszyła sprawę zjednoczenia
państw niemieckich. 18 stycznia 1871 roku Wilhelm I został
ogłoszony w Wersalu cesarzem Niemiec. Faktycznie rządy sprawował
jego kanclerz, Otto von Bismarck (1815-1898), który zmierzał do
całkowitego podporządkowania wszystkich Kościołów niemieckich –
w tym i katolickiego – zarządzeniom państwowym. Prowadzona przez
Bismarcka walka o „kulturę niemiecką” (Kulturkampf) zaogniła
stosunki między Niemcami a papiestwem. Na ziemiach polskich
zagarniętych przez pruskich zaborców Kulturkampf ugodził
szczególnie boleśnie duchowieństwo katolickie, które było ostoją
polskich tradycji narodowych miejscowej ludności. Ostrze
Kulturkampfu zostało złagodzone dopiero w okresie pontyfikatu Leona
XIII. Pius IX był wielbicielem muzyki i popierał twórczość
Liszta, Rossiniego i Gounoda.
254.
LEON
XIII 1878-1903. Gioachino hrabia
Pecci urodził się 2 marca 1810 roku w Carpineto koło Anagni w
zamożnej rodzinie arystokracji rzymskiej. Studiował filozofię,
teologię i prawo w Viterbo i w Rzymie. Był niezwykle uzdolnionym i
rozmiłowanym humanistą. Pisał wiersze po łacinie, a Dantego
cytował z pamięci. Otrzymał święcenia kapłańskie w 1837 roku.
Grzegorz XVI mianował go legatem w Benewencie, gdzie Pecci
zastosował energiczne środki, aby zlikwidować bandytyzm. Następnie
został wysłany jako nuncjusz do Brukseli, ale 33- letni dyplomata
nie umiał załagodzić sporów, jakie powstały w tym kraju między
jezuitami a episkopatem. Odwołany przez kardynała sekretarza stanu
Antonellego został mianowany biskupem diecezji w Perugii, którą
zarządzał blisko 30 lat. W 1853 roku otrzymał kapelusz
kardynalski. Kardynał Pecci trzymał się z dala od kurii rzymskiej,
gdyż nie aprobował konserwatywnej linii reprezentowanej przez
kardynała sekretarza stanu. Jedynie w czasie I soboru watykańskiego
wziął czynny udział w obradach, wykazując wszechstronną wiedzę
i znajomość realiów społecznych i politycznych ówczesnej Europy.
Po śmierci Antonellego w 1877 roku kardynał Pecci został mianowany
kardynałem kamerlingiem, czyli zarządcą dóbr papieskich.
Powołując na tron 68-letniego, o słabowitym zdrowiu kardynała
Pecciego, wielu elektorów sądziło, że będzie on papieżem
„przejściowym”, w rzeczywistości rządy Leona XIII trwały 25
lat. Szczególne warunki, w jakich po zniesieniu Państwa Kościelnego
przyszło Leonowi XIII sprawować najwyższą władzę w Kościele
katolickim, zmuszały go do wypracowania nowego modelu funkcji
papieża, którego nieomylny autorytet i prymat zostały wszakże
uznane za dogmat, ale zakres jego władzy zarówno w dziedzinie
politycznej, jak i wewnątrzkościelnej znacznie ograniczony.
Początkowo Leon XIII zamierzał opuścić Rzym, tym bardziej, że
coraz częściej organizowano w mieście antykościelne manifestacje.
Zdecydował się jednak pozostać więźniem Watykanu pod wpływem
perswazji swego sekretarza stanu, kardynała Mariana Rampolli del
Tindara, słusznie uważanego za głównego twórcę ówczesnej
polityki papieskiej. W samym Watykanie w niczym nie zmieniono
barwnego i szczegółowo reżyserowanego dworską etykietą
ceremoniału, który podkreślał sakralny charakter namiestnika
Chrystusowego. Leon XIII przystąpił z energią do wypełniania
zadań, jakie wynikały z jego odpowiedzialności za najwyższy Urząd
Nauczycielski (tzw. Magisterium) Kościoła. Jak każdy humanista
wierzył w potęgę słowa pisanego. Ogłosił 60 encyklik o wiele
więcej niż którykolwiek z jego poprzedników lub następców.
Pierwsze pisał osobiście, następne opracowali jego sekretarze.
Zakres tematów w nich poruszanych był bardzo szeroki.
Najsłynniejsza z nich encyklika Rerum novarum z 16 maja 1891
roku formułowała pierwsze zarysy oficjalnej katolickiej doktryny
społecznej, którą następcy Leona XIII uzupełnili i zmodyfikowali
odpowiednio do zmieniających się warunków społecznych. Leon XIII
wraz z kardynałem Rampollą dołożyli wielu starań, by utrzymać
rangę katolickiego episkopatu w krajach europejskich. Doszło do
porozumienia z Rzeszą Niemiecką. Bismarck otrzymał Order
Chrystusa, a cesarz Wilhelm II dwukrotnie odwiedził Leona XIII w
Watykanie. Francuskich katolików papież nakłaniał do pogodzenia
się z ustrojem republikańskim. Leon XIII szukał nawet kontaktów z
anglikanami, aby doprowadzić do ich pogodzenia ze Stolicą
Apostolską. W tym okresie mianował kardynałem konwertytę Johna
Newmana (1801-1890). Gorzej układały się stosunki między Stolicą
Apostolską a Austrią, która wiernie kontynuowała tradycje
józefizmu. Aktywność dyplomatyczna Sekretariatu Stanu nie
przysporzyła papiestwu autorytetu na tyle, by mogło ono żywić
nadzieje na odzyskanie Państwa Kościelnego. Utorowała natomiast
drogę do politycznej konsolidacji frontu chrześcijańskiej
demokracji, która poczyniła energiczne kroki w zwalczaniu wpływów
socjalizmu i komunizmu w środowisku robotniczym. Z innych osiągnięć
Leona XIII należy wymienić reaktywowanie filozofii Tomasza z
Akwinu, którą papież uznał za fundament teologiczno-doktrynalnej
refleksji katolickiej, oraz rozwój nauk biblijnych i
archeologicznych. Papież kazał udostępnić uczniom katolickim
część archiwów kościelnych, zastrzegając sobie jednak kontrolę
nad publikacją wyników badań, nad ich zawartością. W ostatnich
latach Leon XIII przekazał w ręce kardynała Rampolli znaczną
część swej odpowiedzialności za rządy Kościołem katolickim.
255.
PIUS
X 1903-1914. Giuseppe Sarto urodził
się 2 czerwca 1835 roku w Riese. Był synem listonosza i krawcowej.
W 1858 roku otrzymał święcenia kapłańskie, w 1884 roku sakrę
biskupią w Mantui. Leon XIII wręczył mu w 1893 roku kapelusz
kardynalski i mianował go patriarchą Wenecji. Po śmierci Leona
XIII przebieg konklawe został zakłócony interwencją arcybiskupa
krakowskiego, kardynała Jana Puzyny, który w imieniu cesarza
Austrii zgłosił weto przeciw kandydaturze Rampolli. Elektorzy
wyrazili swoją dezaprobatę, ale ulegli woli cesarskiej. Wybrano,
zatem patriarchę Wenecji, miasta, w którym wpływy Austrii były
znaczne. Po objęciu rządów Pius X mianował sekretarzem stanu
kardynała Rafała del Val. Przewyższał on znacznie nowego papieża
doświadczeniem politycznym i orientacją w zawiłych stosunkach
dyplomatycznych. Merry del Val reprezentował tendencje zachowawcze,
liczył się z wpływami Austrii. W dziedzinie zagadnień społecznych
i dyscypliny kościelnej był zwolennikiem twardej ręki. Gdy po
Ustawie o rozdziale Kościoła od państwa, uchwalonej przez
parlament francuski 3 lipca 1905 roku, zaogniły się stosunki
Stolicy Apostolskiej z Francją, kardynał Merry del Val skłonił
Piusa X do zajęcia nieprzejednanego stanowiska, nawet kosztem
znacznego zubożenia duchowieństwa francuskiego. Innym problemem,
który absorbował Piusa X i jego współpracowników, był nowy ruch
filozoficzno-religijny, zwany modernizmem, głoszący potrzebę
odnowy ideologii katolickiej i dostosowania jej treści i języka do
mentalności człowieka XX wieku. O reformie myślał już Leon XIII,
ale jego program koncentrował się na wskrzeszeniu tradycji
średniowiecznej teologii scholastycznej. Moderniści szukali
inspiracji w filozofii nowoczesnej. Pius X nie odstąpił od programu
swego poprzednika i 8 września 1907 roku uroczyście potępił
modernistów. Rozpętała się wówczas, inspirowana przez Watykan,
ostra nagonka na modernistów; o herezję podejrzewano każdego
duchownego, który choć słowem zdradził swą sympatię dla
modernizmu. Z inicjatywy papieża powstała Sodalicja Piana,
popularnie zwana „Sapinierią”. Zajmowała się ona zbieraniem
informacji i donosów, na podstawie, których kościelna inkwizycja
karała podejrzanych o nową herezję. Śmierć Piusa X i wybuch
I wojny światowej osłabiły ów nawrót do średniowiecznych metod
kościelnej inkwizycji, ale walka ośrodków watykańskich z próbą
unowocześniania myśli i struktur religii katolickiej trwała aż do
czasów II soboru watykańskiego. Pius XII beatyfikował Piusa X w
1951 roku, a kanonizował w 1954 roku.
256.
BENEDYKT
XV 1914-1922. Giacomo markiz della
Chiesa. Urodził się 21 listopada 1854 roku w Pegli koło Genui.
Kształcił się w prawie i teologii. Przyjął święcenia w 1878
roku. Wstąpił do papieskiej służby dyplomatycznej. Pius X
mianował go w 1907 roku arcybiskupem Bolonii, a w 1914 roku został
mianowany kardynałem. Mimo wybuchu I wojny światowej, na konklawe
przybyło 60 z 65 żyjących kardynałów. Po czterech dniach wybrany
został kardynał della Chiesa, który przyjął imię Benedykt na
cześć swego wielkiego poprzednika, Benedykta XIV. Sekretarzem stanu
został wybitny prawnik, kardynał Piotr Gasparri. Wobec szalejącej
wojny papieska działalność dyplomatyczna była siłą rzeczy
ograniczona. W 1918 roku papież wprowadził w życie nowy kodeks
prawa kanonicznego. Po uzyskaniu przez Polskę niepodległości
Stolica Apostolska nawiązała stosunki dyplomatyczne z II
Rzeczpospolitą.
257. PIUS
XI 1922-1939. Achilles Ratti urodził
się 31 maja 1957 roku w Desio koło Monzy w rodzinie drobnego
przemysłowca. Po ukończeniu seminarium duchownego studiował w
Rzymie. W 1879 roku otrzymał święcenia kapłańskie. Od 1888 roku
był pracownikiem Biblioteki Ambrozjańskiej w Mediolanie, w 1911
roku został wice prefektem Biblioteki Watykańskiej. W 1918 roku
jeszcze przed zakończeniem wojny, otrzymał stanowisko wizytatora
apostolskiego w Polsce i na Litwie. Nawiązał wówczas kontakty z
władzami niemieckimi. Opatrzony glejtem władz wojskowych śledził
rozwój wypadków w Finlandii, Estonii, na Łotwie, a nawet w Gruzji.
Stolica Apostolska oczekiwała od niego raportów o nowej sytuacji
wynikającej z Rewolucji Październikowej. W 1919 roku Ratti pełnił
funkcję nuncjusza w Warszawie i komisarza kościelnego dla obszarów
plebiscytowych Górnego Śląska i Prus Wschodnich. Jego proniemiecka
działalność w okresie plebiscytu wzbudziła w Polsce sprzeciw i
nuncjusza odwołano. Ratti został arcybiskupem Mediolanu i
kardynałem. Nowy papież okazał się człowiekiem niezwykle
pracowitym. Sekretarzem stanu został Pietro Gasparri, a w 1930 roku
Eugenio Pacelli. Pius XI był autorem 22 encyklik, które określały
jego program odnowy kościelnej. Potępiał w nich reformację,
rewolucje społeczne, liberalizm, socjalizm i komunizm.
Słynna była encyklika Quadragesimo Anno z 1931 roku, która
powoływała się na doktrynę społeczną Leona XIII i wysuwała
model korporacjonizmu jako najbliższe zasadom chrześcijaństwa
rozwiązanie napięć społecznych. Wielu odczytało encyklikę jako
ukłon papiestwa w stronę ustroju faszystowskiego. Istotnie, 11
lutego 1929 roku został podpisany konkordat z Mussolinim. Na mocy
tego układu rozwiązano tak zwaną kwestię rzymską i przywrócono
władzę doczesną papieża nad skrawkiem terytorium (0,44 km2) w
obrębie Rzymu, zwanym obecnie Citta del Vaticano, czyli Państwem
Watykańskim. Pakty laterańskie (tak nazwano konkordat z Włochami
oraz jego aneksy) otworzyły Stolicy Apostolskiej drogę do
intensyfikacji działalności dyplomatycznej na skalę niespotykaną
dotychczas w dziejach katolicyzmu. W okresie pontyfikatu Piusa XI
Stolica Apostolska podpisała ponad 45 konkordatów i umów
międzynarodowych, między innymi z Polską (10 luty 1925 r.) i
hitlerowską Rzeszą Niemiecką (20 lipca 1933 r.). Aby wzmocnić
kadry watykańskiej dyplomacji, Pius XI zorganizował Papieską
Akademię Kościelną, w której kształcą się kandydaci do służby
dyplomatycznej. Ważnym punktem programowej działalności papieża
było ożywienie apostolatu świeckich. W tym celu powstała Akcja
Katolicka, organizacja centralnie kierowana przez Watykan, która w
każdym kraju miała za cel wprowadzenie w życie zasad katolickiej
doktryny społecznej w duchu encyklik papieskich. Miała ona również
przeciwdziałać wpływom socjalizmu i komunizmu w środowisku
robotniczym. 19 marca 1937 roku Pius XI wydał encyklikę Divini
Redemptoris, w której bez ogródek potępił „bezbożny
komunizm”. Świadczyła ona o głębokiej niechęci, jaką żywił
Ratti do Związku Radzieckiego. Ojcowskie upomnienia, z jakimi papież
zwracał się do Hitlera i Mussoliniego, nie mogły przesłonić
faktu, że jednoznacznie opowiadał się za polityką państw osi
Rzym-Berlin. Pius XI był również papieżem „misyjnym”. Jego
olbrzymi wkład w rozwój misjonarstwa katolickiego w krajach
zamorskich był zapowiedzią nowego układu sił w szeregach
episkopatu katolickiego. Pius XI niewątpliwie przewidywał zmierzch
wpływów europejskiej kultury na innych kontynentach, zadbał, więc
o to, by nie ucierpiał na tym rzymski charakter katolicyzmu.
Ostatnie lata panowania Piusa XI były uciążliwe dla otoczenia.
Papież stawał się podejrzliwy i niecierpliwy. Przed samą
śmiercią, jakby zdziwiony, że musi rozstać się ze światem,
zawołał: „Ależ ja mam jeszcze tyle spraw do załatwienia”.
258. PIUS
XII 1939-1958. Eugenio Pacelli
urodził się 2 marca 1876 roku w Rzymie. Jego ojciec pracował w
kancelarii kurii papieskiej. Po ukończeniu studiów Pacelli otrzymał
święcenia kapłańskie w 1899 roku i wstąpił do służby
dyplomatycznej Sekretariatu Stany. Od 1917 roku spełniał funkcję
nuncjusza w Bawarii, a następnie w Berlinie. Po 12 latach ścisłych
kontaktów z Niemcami powrócił do Rzymu, by otrzymać wraz z
kapeluszem kardynalskim funkcję sekretarza stanu. Był wiernym
współpracownikiem Piusa XI. Na konklawe zebranym w pierwszych
dniach marca 1939 roku kardynałowie nie mieli żadnych wątpliwości.
Następcą Piusa XI mógł być tylko Pacelli, który przyjął imię
Pius XII. Pierwsze lata jego pontyfikatu wypełniły tragiczne dzieje
II wojny światowej. Papież zajął stanowisko pełne rezerwy wobec
hitleryzmu, którego zbrodni nigdy nie potępił w sposób otwarty i
jednoznaczny. Nie krył się natomiast ze swym nastawieniem
antyradzieckim, czemu dał wyraz w licznych wypowiedziach. Pius XII
był urodzonym mówcą. Wygłaszane przez niego w różnych językach
przemówienia odznaczały się niezwykle starannym, nieco górnolotnym
stylem. Po wojnie papież usiłował kontynuować politykę swego
poprzednika, ale sytuacja międzynarodowa, nowy układ sił
politycznych oraz głęboki kryzys, który osłabił gorliwość
duchowieństwa i wiernych na całym świecie, wymagały całkowitej
reorganizacji podstawowych struktur hierarchicznej władzy
katolicyzmu. Być może Pius XII był tego świadomy, ale potężne
siły konserwatyzmu, które przeważały w kurii rzymskiej, narzucały
papieżowi apodyktyczny styl rządzenia, właściwy centralizmowi
papieskiemu. Mimo wysiłków Piusa XII w zachodnim chrześcijaństwie
pogłębił się proces dechrystianizacji mas wierzących i rozkładu
dyscypliny w szeregach duchowieństwa. Napięcie między kurią
rzymską a kościołami lokalnymi wzrastało, ale zbliżający się
do osiemdziesiątego roku życia papież nie miał już sił, by się
temu przeciwstawić. Kwadrans po jego zgonie niemiecka zakonnica,
siostra Pasqualina, która od lat prowadziła jego gospodarstwo
domowe, spaliła osobiste notatki papieża. W 1946 roku Pius XII
uznał Antoniego Padewskiego za doktora Kościoła, a 1 listopada
1950 roku ogłosił dogmat o wniebowzięciu Matki Boskiej.
259. JAN
XXIII 1958-1963. Angelo Giouseppe
Roncalli urodził się 25 listopada 1881 roku w Sotto il Monte w
prowincji Bergamo. Pochodził z rodziny chłopskiej. Wstąpił do
seminarium duchownego w Bergamo. Studia teologiczne ukończył w
Rzymie, gdzie w 1904 roku otrzymał święcenia kapłańskie. Od 1905
roku pełnił funkcję sekretarza biskupa Bergamo, Giacomo Radiniego.
Podczas wojny został powołany do służby wojskowej, wpierw jako
sanitariusz, a później kapelan wojskowy. Od 1920 roku przebywał w
Rzymie, gdzie kierował Dziełem Rozkrzewiania Wiary. W 1925 roku
otrzymał misję dyplomatyczną w Bułgarii i sakrę biskupią. W
1935 roku pełnił funkcję delegata apostolskiego w Turcji i Grecji.
W grudniu 1944 roku przeniesiono go do Paryża na stanowisko
nuncjusza papieskiego. W 1953 roku otrzymał kapelusz kardynalski i
objął rządy w archidiecezji Wenecji. Po trzydniowym konklawe
77-letni kardynał Roncalli został wybrany na papieża. Jego
niespełna 5 lat trwający pontyfikat okazał się jednym z
najbardziej znaczących w dziejach nowożytnego katolicyzmu. Cztery
miesiące po wstąpieniu na tron Piotrowy papież ogłosił swe
postanowienie zwołania do Watykanu dwudziestego pierwszego z
uznanych przez Kościół rzymskokatolicki soborów powszechnych.
Cały jego pontyfikat był związany z tym ważnym wydarzeniem, które
otworzyło w Kościele nową erę. Po blisko czteroletnich
przygotowaniach, 11 października 1962 roku Jan XXIII zainaugurował
II sobór watykański. Prace soborowe miały się koncentrować wokół
dwóch najważniejszych punktów programu papieskiego: odnowy życia
kościelnego, zwanej przez Jana XXIII aggiornamento, oraz
pojednania z innymi Kościołami chrześcijańskimi. W dniu otwarcia
było 2850 ojców soboru. Podzieleni na kilkanaście komisji
przystąpili do dyskusji nad głównymi problemami, przed którymi
znalazł się Kościół w połowie XX wieku. Jan XXIII ogłosił
kilka encyklik, wśród których należy wymienić Mater et
Magistra (15 maja 1961 r.) zawierającą zmodyfikowaną
interpretację katolickiej doktryny społecznej, oraz Pacem in
terris (11 kwietnia 1963 r.), w której zwracał się do
„wszystkich ludzi dobrej woli” w trosce o zachowanie pokoju
między narodami całego świata i którą uznać można za testament
papieża. Obie encykliki świadczyły o realistycznym i otwartym
podejściu sędziwego papieża do zagadnień drążących państwa i
społeczeństwa w powojennej rzeczywistości. Jan XXIII okazywał
dużo zainteresowania sprawami Polski. 8 grudnia 1962 roku na
audiencji biskupów polskich z Ziem Odzyskanych papież powiedział
znamienne zdanie o „Ziemiach Zachodnich po wiekach odzyskanych”,
co wzbudziło wówczas protest niektórych kół niemieckich. Śmierć
„dobrego pasterza”, jakim był Jan XXIII, opłakiwano na całym
świecie.
260. PAWEŁ
VI 1963-1978. Giovanni Montini
urodził się 26 września 1897 roku w miasteczku Concesio koło
Brescii. Jego ojciec był adwokatem i dziennikarzem. W 1920 roku
Montini otrzymał święcenia kapłańskie. Studia wyższe ukończył
na uczelniach papieskich w Rzymie, po czym pracował w Sekretariacie
Stanu aż do 1954 roku. Pius XII mianował go arcybiskupem Mediolanu.
W 1958 roku Jan XXIII mianował go kardynałem. Aczkolwiek nie
piastował urzędu sekretarza stanu, miał do dyspozycji własny
apartament w Watykanie, a Jan XXIII nie podejmował żadnej
ważniejszej decyzji bez porozumienia się z kardynałem Montinim.
Dwudniowe konklawe, jedno z najkrótszych w dziejach papiestwa, jest
dowodem, ze elektorzy szybko uzgodnili, kto miał być następcą
Jana XXIII. Paweł VI doprowadził prace soboru do zakończenia w
dniu 8 grudnia 1965 roku. W dyskusjach nad ważniejszymi dokumentami
interweniował osobiście, zwłaszcza tam gdzie chodziło o
podkreślenia władzy papieskiej nad soborem. Głoszona przez sobór
zasada kolegialności rządów w Kościele nie mogła oznaczać
powrotu do koncyliaryzmu z doby przedtrydenckiej. Po zakończeniu
soboru Paweł VI przystąpił do realizacji uchwał soborowych, dając
im niekiedy własną interpretację, która – zdaniem części
teologów – nie zawsze odpowiadała intencjom wszystkich
uczestników zgromadzenia. Istotnym novum w stylu papieskich rządów
były częste wyjazdy Pawła VI do różnych krajów. Papież odbył
podróże do Nowego Jorku, gdzie wygłosił przemówienie na sesji
ONZ (1965), do Jerozolimy, Bombaju (1964), Portugalii (1967), Turcji
(1967), Kolumbii (1968), Genewy (1969), Ugandy (1969) i krajów
Dalekiego Wschodu (1970). Później zdrowie nie pozwalało już
papieżowi opuszczać na dłuższy czas Rzymu. Paweł VI opublikował
kilka encyklik. Na szczególną uwagę zasługują Populorum
progressio z 26 lipca 1967 roku, i Humanae vitae z 29
lipca 1968 roku. O ile pierwsza zawierała bardziej otwarte
sformułowania doktryny społecznej katolicyzmu, o tyle druga
wzbudziła wiele kontrowersji wskutek wyrażonych w niej
zachowawczych poglądów związanych z katolicką etyką seksualną.
Paweł VI uważał się za kontynuatora myśli Jana XXIII. Miał
jednak własną koncepcję odnowy kościelnej. Zbierające się
okresowo według postanowień soboru synody biskupów informowały go
o dalszych napięciach powstających w wielu środowiskach
katolickich. Zjawisko kontestacji katolickiej było logicznym
pokłosiem dekretów soborowych, ale Paweł VI pilnie czuwał, by
aprobowany przez II sobór watykański pluralizm nie zagrażał
prerogatywom nieomylnego autorytetu namiestnika Chrystusowego. 28
czerwca 1972 roku Paweł VI wręczył prymasowi Polski, kardynałowi
Stefanowi Wyszyńskiemu bullę Episoporum Poloniae coetus,
która normalizowała stosunki kościelne na odzyskanych Ziemiach
Zachodnich i Północnych. W ostatnich latach pontyfikatu zdrowie
papieża pogorszyło się. Paweł VI stal się bardziej zamknięty i
przeżywał – jak twierdziło jego otoczenie – chwile gorzkiego
pesymizmu. Spodziewano się nawet jego rezygnacji z urzędu. Przeżył
80 lat. Zmarł w swej rezydencji w Castel Gandolfo.
261. JAN
PAWEŁ I 1978.Albino Luciani urodził
się 17 października 1912 toku w Forno di Canale w ubogiej rodzinie
robotniczej. W 1935 roku otrzymał święcenia kapłańskie i podjął
nauczanie teologii w seminarium w Belluno. W 1958 roku został
biskupem Vittorio Veneto, a w 1969 roku patriarchą Wenecji i
kardynałem. Odznaczał się dużą prostotą w życiu i
serdecznością w stosunkach międzyludzkich. Wybrany na papieża 25
sierpnia 1978 roku. Po 33 dniach pontyfikatu znaleziono papieża
martwego w łóżku. Według oficjalnej wersji zmarł na zawał
serca.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz