sobota, 11 października 2014

  1. OKRES V

  2. Papiestwo a cesarstwo zachodnie

  3. (999-1303)


139. SYLWESTER II 999-1003. Gerbert był mnichem opactwa w Aurillac (Owernia). Przebywał kilka lat w Katalonii (północna Hiszpania), gdzie u uczonych arabskich kształcił się w naukach matematycznych i technicznych. W latach 972-982 został nauczycielem w szkole arcybiskupiej w Reims. Uzyskuje rozgłos uczonego, a niektórzy, podziwiając jego wiedzę o przeróbkach metali, oskarżali go o czary i konszachty z diabłem. Król Francji Hugon Kapet wyznaczył Gerberta na stanowisko arcybiskupa Reims. Wkrótce jednak, na skutek nieporozumień z miejscowym klerem, Gerbert opuszcza swoją diecezję, przenosi się na dwór Ottona III i staje się jego bliskim powiernikiem. W 999 roku Otton III, którego Gerbert sławił jako nowego „Konstantyna”, postanawia powierzyć swemu uczonemu doradcy tiarę papieską. Nowy papież przyjął imię Sylwester, na pamiątkę tego, który był współpracownikiem pierwszego chrześcijańskiego cesarza rzymskiego. Sylwester i Otton zamierzali wspólnie utworzyć uniwersalne państwo chrześcijańskie, którego zwierzchnikiem miał być cesarz, a współrealizatorem podporządkowany mu w sprawach świeckich papież. Lecz plany te miały wówczas jeszcze niewielkie szanse realizacji. Zbyt silna była opozycja królów Francji, Anglii, biskupów i książąt niemieckich, arystokracji rzymskiej, nie wspominając już o Bizancjum. Przedwczesna śmierć Ottona III w 1002 roku, oraz Sylwestra II w 1003 roku, położyła kres ich ambitnym zamiarom. Powiadają, ze owiana legendą postać uczonego alchemika, papieża Sylwestra II, stała się prototypem Doktora Fausta.
140. JAN XVII 1003. Rzymianin. Aczkolwiek Jan XVI był antypapieżem, nomenklatura watykańska przyjęła błędną numerację porządkową papieży o imieniu Jan. Jan XVII (w rzeczywistości XVI0, którego imię brzmiało Sicco, zmarł po 5 tygodniach pontyfikatu.
141. JAN XVIII 1004-1009. Rzymianin. Wybrany pod wpływem epigonów stronnictwa, Krescencjuszów kardynał Fazjanus rządził Kościołem 5 lat. W Niemczech po śmierci Ottona III koronę otrzymał Henryk Bawarski. W Italii opozycja antycesarska ponownie przybrała na sile.
142. SERGIUSZ IV 1009-1012. Bogobojny rzymski kapłan Piotr, o niezbyt szczęśliwym przezwisku Bucca porca (świński ryj), przyjął imię Sergiusz, na cześć Sergiusza III, niesławnej pamięci protegowanego rodu Teofilaktów. Po śmierci ostatniego z Krescencjuszów patrycjat rzymski przeszedł w ręce hrabiów Tusculum (Frascati).
143. BENEDYKT VIII 1012-1024. Teofilakt, hrabia Tusculum. Próba stronnictwa Krescencjuszów wprowadzenia na tron własnego kandydata, bliżej nieznanego Grzegorza, zakończyła się niepowodzeniem. Henryk II opowiedział się za kandydatem hrabiów Tusculum, którzy wyznaczyli na papieża Teofilakta, kardynała Porto. Jego brat Alberyk przyjął tytuł konsula i księcia (dux) Rzymu. Ród Tusculanów nie zamierzał prowadzić otwartej wojny z Henrykiem II. Zaproszono króla (wraz z małżonka) na koronację cesarską, która odbyła się uroczyście 14 lutego 1014 roku. Podobnie jak sto lat wcześniej Jan X, Benedykt VIII brał osobiście udział w wyprawach wojennych przeciw Saracenom, a następnie przeciw wojskom bizantyjskim, które zawładnęły częścią południowej Italii. Papież sprzyjał również idei reformy, którą propagowali opaci Cluny. W 1022 roku na synodzie w Pawii postanowiono podjąć walkę ze świętokupstwem i rozwiązłością duchowieństwa. Biskupi wysunęli nieśmiało myśl wprowadzenia zasady obowiązkowego celibatu kapłanów. Postanowienia synodu nie wywołały większego echa. Benedykt VIII wprowadził do liturgii rzymskiej śpiew Credo według tekstu używanego w kościołach frankijskich i niemieckich, to znaczy z dodatkiem słowa Filioque, podkreślający wiarę, iż Duch Święty pochodzi od Ojca i od Syna. W Kościele wschodnim uznano ten dodatek za heretycki i niezgodny z pierwotna tradycją wiary chrześcijańskiej.
GRZEGORZ 1012. Antypapież. Wybrany przez frakcję popleczników rodu Krescencjuszów, nie uzyskał zgody króla Henryka II, który zmusił go do rezygnacji z tiary papieskiej.
144. JAN XIX 1024-1032. Romanus, hrabia Tusculum, brat Benedykta VIII i Alberyka, księcia rzymskiego. Zanim go wybrano, był człowiekiem świeckim i przed koronacją otrzymał wszystkie wymagane prawem kościelnym święcenia. Podejrzewano go, że był gotów sprzedać Konstantynopolowi swój tytuł prymasa ekumenicznego. Faktem jest, że Jan XIX nie stronił od darów i ofiar w zamian za przywileje i łaski, co nabierało znamion świętokupstwa, nazywanego później symonią. Po bezpotomnej śmierci Henryka II, (który został kanonizowany w 1146 roku, a jego żona Kunegunda w 1200 roku) korona niemiecka przeszła w ręce książąt frankońskich z rodu Salickiego. W 1027 roku pierwszy władca nowej dynastii, Konrad II i jego małżonka Gizela otrzymali z rąk Jana XIX koronę cesarską.
145. BENEDYKT IX 1032-1044. Teofilakt, hrabia Tusculum, bratanek Benedykta VIII i Jana XIX. Wstąpił na tron papieski mając piętnaście lat. Wkrótce oskarżony o rozboje, gwałty i nie obyczajność został przez ludność Rzymu przepędzony z miasta. Rozpustny młody papież schronił się na dwór Konrada II, a następnie z pomocą wojsk cesarskich powrócił do Rzymu. W 1044 roku Benedykt IX, którego życie w dalszym ciągu budziło zgorszenie, został obalony przez stronnictwo Krescencjuszów. Rzymianie ogłosili papieża za niegodnego urzędu i wprowadzili na jego miejsce Sylwestra III. Benedykt nie zamierzał jednak rezygnować ze swych praw do tiary.
146. SYLWESTER III 1045. Rzymianin. Jan biskup podmiejskiej diecezji sabińskiej otrzymał tiarę papieską wskutek rewolty wywołanej przez zwolenników Krescencjuszów. Według ówczesnych źródeł opłacił swą godność znaczną sumą przekazaną własnym protektorom. Wybór Sylwestra zgodnie z obowiązującymi wówczas przepisami był nieważny. We wczesnych wykazach papieży jego imię bywa opuszczane, figuruje jednak w obecnym watykańskim katalogu prawowitych następców Piotra.
BENEDYKT IX 1045. Po raz drugi. Wygnany z Rzymu Benedykt IX powrócił do miasta z pomocą wojsk hrabiów Tusculum i uznał za nieważny wybór Sylwestra III. Biskup Sabiny udał się do swej macierzystej diecezji. Wkrótce Benedykt IX, obawiając się nowej rewolty, sprzedał tiarę i urząd papieski swojemu ojcu chrzestnemu, Janowi Gracjanowi.
147. GRZEGORZ VI 1045-1046. Arcyprezbiter rzymski Jan Gracjan pochodził z bogatego rodu żydowskiego Pierleonich. Kupił on od Benedykta IX godność papieską za pokaźną sumę 2000 denarów w srebrze – jak sam później wyjaśnił – dla ratowania prestiżu Kościoła. Ani opaci z Cluny, ani surowych obyczajów słynny biskup asceta Piotr Damiani nie potępi tego kroku. Opowiadał się bowiem za przeprowadzeniem reformy kościelnej. Jednakże za namowa opata Odilona z Cluny Henryk III, syn cesarza Konrada II, zwołał do Sutrii (koło Rzymu) synod biskupów, na którym podjęto uchwałę o złożeniu z urzędu Sylwestra III i Grzegorza VI oraz Benedykta IX. Ten ostatni miał być zamknięty w klasztorze. Grzegorz VI udał się do Kolonii, gdzie zrezygnował z urzędu. Jego sekretarzem i towarzyszem podróży był młody mnich Hildebrand, który 30 lat później zasłynął jako Grzegorz VII, papież reformator. W miejsce złożonych papieży synod wybrał Klemensa II.
148. KLEMENS II 1046-1047.Suitger, hrabia Morsleben i Homburg, był biskupem Bambergu i jednym z najbardziej wpływowych hierarchów Kościoła niemieckiego. W dzień Bożego Narodzenia 1046 roku, po otrzymaniu tiary papieskiej, wręczył koronę cesarską Henrykowi III i jego małżonce Agnieszce. Cesarz nazwał go królem i arcykapłanem. Jego pontyfikat zapoczątkował oficjalnie erę cezaropapizmu, w której urzędy kościelne całkowicie podporządkowano niemieckim władzom świeckim. Klemens II potwierdził zwyczaj, zgodnie, z którym inwestytura, czyli nadanie urzędu kościelnego, poprzedza ceremonię kościelną – udzielenie święceń biskupich. Pontyfikat Klemensa II trwał niespełna rok. Po krótkiej chorobie papież zmarł w opactwie św. Tomasza koło PESARO (środkowe Włochy), gdzie leczył się z ataku malarii.
BENEDYKT IX 1047-1048. Po raz trzeci. Po śmierci Klemensa II, którego uważał za antypapieża, Benedykt IX usiłował odzyskać tron papieski. Poparli go zwolennicy polityki antycesarskiej. Lecz cesarz Henryk III sprzeciwił się i mianował papieżem Damazego II. Czując się zagrożony, Benedykt IX zbiegł do klasztoru w Grottaferrata (niedaleko Rzymu), gdzie wkrótce zmarł.
149. DAMAZY II 1048. Poppo, hrabia z Brixen. Mianowany papieżem przez cesarza niemieckiego, udał się do Rzymu, by przyjąć tiarę. W miesiąc po koronacji zmarł. Według mało wiarygodnych źródeł został podobno otruty.
150. LEON IX 1049-1054. Bruno, hrabia Egisheim - Dagsburg. Wybrany w Wormacji przez cesarza Henryka III w obecności legatów rzymskich. Ta nowa procedura najlepiej ilustruje ówczesny charakter urzędu papieskiego, uzależnionego od woli cesarskiej. Bruno, biskup z Toul (Lotaryngia), był spokrewniony z rodziną cesarską. W końcu stycznia w otoczeniu kilkuset rycerzy, mnichów i kapłanów wkroczył do Rzymu, by objąć w posiadanie Stolicę Apostolską. Wraz z nim powrócił mnich Hildebrand, który u boku Brunona pełnił funkcję sekretarza. Wchodząc w granice Wiecznego Miasta, Bruno zdjął sandały i boso udał się do grobu św. Piotra. Tu oświadczył zgromadzonej ludności, że przyjechał na życzenie cesarza, ale nie ma zamiaru pozostawać, gdyby okazało się, że jego osoba jest niemiła mieszkańcom Rzymu. Odpowiedział mu gromki okrzyk: „Ciebie tylko chcemy i ciebie wybieramy na papieża”. Wówczas do Brunona zbliżył się arcydiakon Kościoła rzymskiego i wygłosił tradycyjną formułę: „Święty Piotr wybrał Brunona”. Nowy papież przyjął imię Leon IX. Panowanie rozpoczął od reorganizacji kurii papieskiej, do której wprowadził wielu obcokrajowców; burgundzki mnich Humbert został mianowany kardynałem biskupem Silva Candida i prawą ręką papieża, do pomocy zostali również wezwani Hugo Candidus z Lotaryngii, Fryderyk, leodyjski archidiakon, brat księcia Gotfryda z Lotaryngii. Sprawy majątkowe powierzono Hildebrandowi, którego kreowano kardynałem subdiakonem. Było to pewnego rodzaju „umiędzynarodowienie” ówczesnej kurii rzymskiej. Rozpoczął się pierwszy etap realizacji programu reform i odnowy życia kościelnego. Jego duszą był kardynał Humbert, realizatorem zaś Leon IX. Są wszelkie dane, by sądzić, że również w najbliższym otoczeniu współpracowników Leona IX nie było całkowitej zgodności, co do planów i metod przeprowadzenia reformy. Według kardynała Humberta sprawą najważniejszą była walka ze świętokupstwem i uwolnienie papiestwa od ingerencji rzymskiej koterii. W jego oczach papież był przede wszystkim następcą Piotra, namiestnikiem Chrystusa rządzącym całym światem chrześcijańskim. W oczach reformatorów funkcję biskupa rzymskiego przysłoniła wizja papieża władcy uniwersalnego. Warto zauważyć, że przyjmując urząd papieski Leon IX nie zrezygnował z biskupstwa macierzystej diecezji. Przystępując do realizacji programu reform, Leon IX podjął liczne podróże do Francji i Niemiec, aby osobiście przewodniczyć lokalnym synodom, na których potępiano symonię, ekskomunikowano przekupnych biskupów, opracowywano dalsze kroki zmierzające do odnowy życia religijnego. Pod koniec swego panowania Leon IX wdał się w awanturniczą wojnę z Normanami, zagrażającymi południowym granicom Państwa Kościelnego. Sam stanął w zbroi na czele z trudem zebranych przez siebie sił zaciężnych, lecz poniósł sromotną klęskę pod Civitate (18 czerwca 1053 roku) i dostał się do niewoli. Zwolniony dzięki znacznemu okupowi, powrócił do Rzymu, gdzie zmarł w 1054 roku. Na kilka miesięcy przed jego zgonem doszło do całkowitego zerwania Kościoła rzymskiego z Kościołem konstantynopolitańskim. Przyczyniła się do tego w dużym stopniu zapalczywość kardynała Humberta, który w sposób arogancki usiłował zmusić patriarchę Konstantynopola, Michała Cerulariusza, do uległości wobec Rzymu. Sprawa zakończyła się wzajemną ekskomuniką, która przypieczętowała ostateczny rozłam między dwiema wielkimi wspólnotami chrześcijańskimi, zachodnią i wschodnią, czyli prawosławiem. Papież Leon IX został zaliczony w poczet świętych katolickich.
151. WIKTOR II 1055-1057. Gebeard, hrabia Hirschbergu. Wybrany po długim wahaniu cesarza Henryka III, który ostatecznie przychylił się do kandydatury zaproponowanej przez Hildebranda. Od tej chwili Hildebrand odgrywał obok kardynała Humberta coraz ważniejszą rolę wśród doradców papieskich. Podobnie jak jego poprzednik Wiktor II wziął udział w licznych synodach kościelnych poświęconych sprawie reformy. Zmarł w Arezzo (Toskania) w czasie jednej ze swych podróży.
152. STEFAN IX (X) 1057-1058. Fryderyk. Syn księcia Lotaryngii i opat Monte Cassino. Energicznie kontynuował dzieło reformy zapoczątkowane przez jego poprzedników. Stefan IX mianował kardynałem Piotra Damiani, znanego ascetę i głośnego pisarza kościelnego. Dzieła Piotra Damianiego, zaliczonego później do grona doktorów Kościoła, ostro piętnowały główne wypaczenia ówczesnego duchowieństwa, a zwłaszcza niemoralność i przekupstwo. Za rządów Stefana IX w Mediolanie rozwinął się nurt odnowy moralnej, który propagowali tak zwani łachmaniarze lub pataryni. Byli to przeważnie ludzie świeccy, którzy potępiali gwałtownie chciwość kleru i postulowali w Kościele powrót do dobrowolnego ubóstwa, cechującego, ich zdaniem, postawę prawdziwych uczniów Jezusa. Pataryni zajmowali stanowisko zdecydowanie antycesarskie i z tych względów nie cieszyli się poparciem Stefana IX. Papież zmarł w czasie jednej ze swoich licznych podróży. Krążyły pogłoski, że został podstępnie otruty.
BENEDYKT X 1058. Antypapież. Rzymianin. W 1057 roku zmarł cesarz Henryk III, Rządy przejęła regentka cesarzowa Agnieszka. Arystokracja rzymska wykorzystała osłabienie władzy cesarskiej, aby wprowadzić na tron papieski własnego kandydata, Piotra, biskupa Velletri, który przyjął imię Benedykt X. Koronacja odbyła się nocą, bez udziału znacznej części kardynałów i członków kurii. Reakcja skrzydła reformy, której przewodniczył Hildebrand, była natychmiastowa. Ogłosili wybór Benedykta X za nieważny. Po sześciu miesiącach Benedykt ustąpił. Pozbawiony godności kapłańskiej i dochodów zmarł w nędzy w przytułku dla biednych koło bazyliki św. Agnieszki w Rzymie.
153. MIKOŁAJ II 1059-1061. Gerard z Burgundii. Był biskupem Florencji. Wybrany na papieża przez gremium kardynałów reformatorów. Aby zapobiec dalszym ingerencjom, z inicjatywy Hildebranda zebrał się w Lateranie (1059) synod pod przewodnictwem Mikołaja II. Uchwalono, że odtąd papieża będą wybierali wyłącznie kardynałowie. Udział pozostałego rzymskiego duchowieństwa i ludności miał polegać tylko na formalnym przyjęciu do wiadomości imienia nowego elekta. Kandydatem do urzędu papieskiego, mógł być w zasadzie tylko członek kolegium kardynałów lub, co najmniej przedstawiciel kleru rzymskiego. Decyzja synodu laterańskiego godziła wyraźnie w prerogatywy cesarza i została odrzucona przez zebranych w Wormacji biskupów niemieckich, których poparł dwór cesarski. Zapowiadała się ostra walka między kierowanym przez Hildebranda stronnictwem reformy a cesarstwem. Inicjatywie Hildebranda należy również przypisać zwrot w polityce papieskiej w stosunku do Normanów. Papież Mikołaj II zawarł pokój z przywódcą Normanów, Robertem Gwiskardem. Na mocy układu podpisanego w Melfi (1059) Normanowie uznali się za wasali Stolicy Apostolskiej, w zamian, za co otrzymali w lenno dobra położone na południu Italii, które co prawda już pół wieku wcześniej objęli w posiadanie siłą, oraz Sycylię, którą zobowiązali się wyzwolić spod jarzma Saracenów. Od tego czasu papiestwo coraz częściej korzystało z pomocy zbrojnej Normanów, co miało służyć uniezależnieniu się Stolicy Apostolskiej od ingerencji wojsk cesarskich.
154. ALEKSANDER II 1061-1073. Anzelm z Baggio. Po zgonie Mikołaja II panowie rzymscy raz jeszcze przystąpili do ofensywy. Ze skradzionymi z pałacu Laterańskiego insygniami papieskimi udali się do młodego króla niemieckiego Henryka IV, ofiarowując mi godność rzymskiego patrycjusza i prosząc w zamian o wyznaczenie na papieża biskupa z Parmy, Cadalousa. Biskupi niemieccy poparli ich prośbę, tym bardziej, że potwierdza ona prawo Henryka IV do mianowania biskupa rzymskiego. Cadalous przyjął imię Honoriusz II. Było to jawne naruszenie uchwał synodu rzymskiego z 1059 roku. Na wieść o dokonanej kradzieży Hildebrand zareagował natychmiast, zwołując gremium kardynałów elektorów, które ogłosiło papieżem Anzelma z Baggio, biskupa Parmy. Przyjął on imię Aleksander II. Był gorącym zwolennikiem reformy, przyjacielem książąt z Toskanii i poplecznikiem mediolańskich patarynów. Kolegium kardynalskie mogło, więc w walce z cesarstwem liczyć na silne poparcie wielu miast Italii. Nastąpiła próba sił. Cadalous jako Honoriusz II przybył do Italii z silnie uzbrojonymi oddziałami wojsk niemieckich, które podjęły walkę z oddziałami Normanów broniących papieża Aleksandra. Przez długie tygodnie na ulicach Rzymu toczyły się boje. Ostatecznie, dzięki interwencji księcia Toskanii, regentka cesarzowa Agnieszka uznała za prawowitego papieża Aleksandra II. Stosunki między papiestwem a dworem niemieckim były jednak coraz bardziej napięte. Ponowny konflikt powstał wokół sprawy rozwodu, który Henryk IV pragnął przeprowadzić, ze swoją małżonką Bertą. Aleksander II sprzeciwił się, grożąc królowi ekskomuniką. Groźniejszy był następny spór, dotyczący obsadzenia diecezji mediolańskiej. Henryk IV mimo sprzeciwu papieża, wprowadził na stolicę mediolańską własnego kandydata. Aleksander II rzucił wówczas klątwę na doradców królewskich i wezwał Henryka do przyjazdu do Włoch, aby wytłumaczył się ze swoich postępków. Papiestwo czuło się już dość silne, aby móc jawnie sądzić uczynki władcy niemieckiego. Lecz papież nie doczekał się przyjazdu króla. Zmarł w pałacu Laterańskim.
HONORIUSZ II 1061. Antypapież. Cadalous, biskup Parmy, wprowadzony na tron papieski przez arystokrację rzymską, za zgodą cesarzowej regentki Agnieszki. Mimo poparcia wojsk niemieckich musiał ustąpić przed prawowicie wybranym przez kardynałów Aleksandrem II. Honoriusz zbiegł do Parmy, licząc daremnie na pomoc Henryka IV. Zmarł w 1071 roku.
155. GRZEGORZ VII 1073-1085. Hildebrand. Toskańczyk. Po trzydniowej żałobie przystąpiono do złożenia zwłok Aleksandra II do krypty laterańskiej. Podczas uroczystości pogrzebowych rozległ się okrzyk „Hildebrand biskupem”. Hasło to podjął cały lud wraz z obecnymi kardynałami. Wówczas kardynał Hugo Candidus, jeden z pierwszych współpracowników Leona IX, wygłosił formułę: „Piotr wybrał Hildebranda na papieża”. Jak dalece ta scena była wyreżyserowana przez samego Hildebranda, zostanie na zawsze tajemnicą. Rzecz pewna, że obiór przez aklamację ludu nie był zgodny z postanowieniami synodu rzymskiego z 1059 roku. Stolicę Apostolską objął człowiek, który od 20 lat u boku swych poprzedników przygotowywał dzieło odnowy zwanej od jego papieskiego imienia reformą gregoriańską. Na synodzie zwołanym w 1074 roku do Rzymu Grzegorz VII ogłosił surowe kary za naruszenie przez duchowieństwo celibatu i kupowanie urzędników kościelnych (symonia). Ludowi zakazano przyjmować sakramenty od księży żonatych lub przekupnych. Realizację postanowień papież powierzył legatom, rozesłanym po całej Europie. Mieli spełniać funkcję łączników miedzy papiestwem a biskupami, których Grzegorz uważał jedynie za wykonawców swojej woli. Postanowienia synodu zostały niechętnie przyjęte przez duchowieństwo chrześcijaństwa zachodniego. Na wiosnę 1075 roku Grzegorz sformułował swój program w krótkim, nieprzeznaczonym do szerszej wiadomości dokumencie zwanym Dyktatem papieskim. Oto kilka jego sformułowań: „Nazwa papież przysługuje tylko rzymskiemu biskupowi”, „Tylko papież ma władzę depozycji cesarza...”, „Papieża nikt nie ma prawa sądzić”, „Tylko papież ma prawo być nazywany biskupem powszechnym”. Dyktat papieski sformułował główne tezy doktryny średniowiecznego papalizmu. Zgodnie z nim nawet władza świecka została podporządkowana temu, który nazwał się „namiestnikiem Boga na ziemi”. Tegoż roku na synodzie rzymskim papież zabronił udzielania inwestytury, czyli nadawania duchowieństwu lenna przez władze świecki, oraz przyjmowania przez kler jakichkolwiek godności kościelnych z rąk świeckich. Działania Grzegorza VII wzbudziły protest Henryka IV, który ogłosił papieża za intruza i fałszywego mnicha. Grzegorz VII odpowiedział klątwą, zwalniając poddanych z przysięgi złożonej na ręce władcy. Wówczas Henryk, obawiając się rewolty swych poddanych, ugiął się przed papieżem i w roli pokutnika udał się 27 stycznia 1077 roku do Canossy, fortecy księstwa Toskanii, w której przebywał Grzegorz VII. Papież udzielił Henrykowi rozgrzeszenia w mniemaniu, iż w ten sposób złamie ostatecznie przewagę niemieckiego monarchy nad papiestwem. Wkrótce okazało się, że papież zawiódł się w rachubach. Henryk IV, który nie zamierzał rezygnować ze swych prerogatyw, zmontował koalicję antypapieską. Popierający swego władcę episkopat niemiecki, niechętny reformom Grzegorza, wybrał na papieża Wiberta, arcybiskupa Rawenny, który przyjął imię Klemens III. Henryk IV wkroczył wówczas z wojskiem do Rzymu, wprowadził nowego papieża do bazyliki Piotrowej i tu otrzymał z rąk Klemensa III koronę cesarską. Grzegorz VII zamknął się w Zamku św. Anioła, którego rycerze niemieccy nie zdołali zdobyć. Na pomoc prawowitemu papieżowi przybył lennik Stolicy Apostolskiej, Norman, Robert Gwiskard. 30000 Normanów i zwerbowanych przez Gwiskarda Saracenów rzuciło się na Rzym, torując sobie ogniem i mieczem drogę poprzez dzielnice miasta aż do Zamku Anioła. Kroniki rzymskie podają, że w bazylice Piotrowej muzułmańscy duchowni odśpiewali wersety Koranu. Henryk IV i antypapież Klemens III uciekli, ale miasto okrutnie ucierpiało, kobiety gwałcono, palono domy – papież był wolny. Nienawiść ludu rzymskiego obróciła się teraz przeciw Grzegorzowi, w którym dopatrzono się sprawcy wszystkich nieszczęść. Biskup rzymski musiał uciekać przed gniewem swego ludu i udał się do Salerno, pod opiekę Normanów. Zmarł wśród nich 25 maja 1085 roku. Pochowano go w katedrze w Salerno. Zaliczony został w poczet świętych Kościoła katolickiego.
KLEMENS III 1080. Antypapież. Wibert. Pochodził z Parmy, był arcybiskupem Rawenny. Został wybrany na papieża w 1080 roku przez 30 biskupów niemieckich, zebranych z inicjatywy króla niemieckiego Henryka IV, który ogłosił Grzegorza VII za niegodnego urzędu papieskiego. Rządził początkowo w Brescii (północna Italia), zanim wojska niemieckie nie utorowały mu drogi do Rzymu, gdzie przybył 1083 roku. W 1084 roku otrzymał konsekrację papieską, a następnie ukoronował diademem cesarskim Henryka IV. Wraz z cesarzem zbiegł przed najazdem Normanów pod wodzą Roberta Gwiskarda, który przybył na wezwanie oblężonego w Zamku św. Anioła Grzegorza VII. W 1085 roku Klemens III usiłował ponownie zasiąść na tronie Piotrowym, utrudniając kardynałom wybór następcy Grzegorza VII. Usunięty z Rzymu, nie zrezygnował z tytułu papieskiego, licząc na poparcie przeciwników reformy gregoriańskiej. W 1089 roku dwa lata po śmierci Wiktora III (legalnie wybranego następcy Grzegorza VII), Klemens III raz jeszcze powraca do Rzymu, nie dopuszczając do rządów legalnie wybranego papieża, Urbana II. Dopiero w 1093 roku Klemens III został ostatecznie usunięty z Wiecznego Miasta. Udał się wówczas do Rawenny, gdzie aż do śmierci (w 1100 r.) publikował bulle i udzielał przywilejów podpisując się jako prawowity papież.
156. WIKTOR III 1086-1087. Dezyderiusz, syn księcia Benewentu, opat Monte Cassino i kardynał św. Cecylii na Zatybrzu. Został wybrany na papieża dopiero w rok po śmierci Grzegorza VII, którego był bliskim współpracownikiem. Kontynuował dzieło reformy. Zainicjował kampanię wojenną przeciw Saracenom. Była to pierwsza próba organizowanych przez papiestwo wypraw wojennych przeciw islamowi. Cieszył się dużym uznaniem. W 1887 roku przyznano mu tytuł błogosławionego.
157. URBAN II 1088-1099. Francuz, Odon de Lagery. Był przeorem opactwa Cluny, a następnie kardynałem pod rzymskiej diecezji w Ostii. Wybrany przez gremium kardynalskie, które zebrało się w Terracina koło Rzymu, albowiem samo miasto znalazło się w rękach antypapieża Klemensa III. Urban II podobnie jak Grzegorz VII, udał się po pomoc do Normana Rogera I, brata Roberta Gwiskarda. Dzięki niemu udało się Urbanowi wejść do Rzymu i zamieszkać na jednej z wysp na Tybrze. Walka o stolicę chrześcijaństwa trwała ze zmiennym szczęściem aż do 1093 roku. Antypapież Klemens III, nie mogąc już wówczas liczyć na poparcie cesarza Henryka IV, uwikłanego w wojnę domową, musiał opuścić Rzym. Urban II objął tron Piotrowy; lud rzymski przyjął papieża Francuza bez większego entuzjazmu. Panujący od 1081 roku bizantyjski cesarz Aleksy z rodu Komnenów nawiązał korespondencję z Urbanem II, licząc na poparcie papiestwa w zorganizowaniu pomocy dla wschodniego chrześcijaństwa, zagrożonego przez rozwijającą się potęgę islamu. Wówczas papież postanowił ogłosić wielką wyprawę wojenną rycerstwa chrześcijańskiego, czyli tak zwaną krucjatę (nazwa ta powstała o wiele później), w celu wyzwolenia z rąk Saracenów Jerozolimy i innych miejsc uświęconych pobytem Chrystusa. Zwołanie wyprawy krzyżowej stwarzało dla papieży dogodną pozycję w ich walce z niemieckim cesarzem. Mobilizowało znaczną część rycerstwa wokół namiestnika Chrystusowego, przywracało papiestwu blask, osłabiało antyrzymskie nastroje. Otwierały się możliwości zjednoczenia zachodniego i wschodniego chrześcijaństwa pod władzą Stolicy Apostolskiej. Urban II osobiście udał się do Francji, by w październiku 1095 roku ogłosić na synodzie w Clermont-Ferrand, stolicy Owerni, pierwszą krucjatę. Tym, którzy podejmą to „Chrystusowe wezwanie”, papież, mocą otrzymaną od św. Piotra” przyrzekł udzielić odpustu zupełnego. Po raz pierwszy w dziejach chrześcijaństwa padło słowo „odpust” (łac. Indulgentia), którym później często szafowały dokumenty papieskie. W 1098 roku Urban II zachęcił również Normanów do poczynienia energiczniejszych kroków przeciw Saracenom, w zamian, za co uznał ich posiadłości na Sycylii za „Królestwo Sycylijskie”. Treść i realizacja tej bulli stały się przedmiotem nieustannych sporów między Sycylią a papiestwem aż do połowy XIX wieku. W okresie pontyfikatu Urbana II powstała we Francji nowa gałąź zreformowanego zakonu św. Benedykta w założonym przez Roberta z Molesme klasztorze w Citeaux, na południu od Dijon (Francja). W 1093 roku Urban II mianował benedyktyna Anzelma z Aosty (1033-1109), opata klasztoru w Bec (Normandia), arcybiskupem w Canterbury (Anglia). Anzelm był czołowym przedstawicielem naukowego i metodycznego wykładu zagadnień teologicznych i filozoficznych, zwanego w okresie średniowiecza scholastyką. Urban II zmarł w dwa tygodnie po zdobyciu Jerozolimy przez krzyżowców pod wodzą Gotfryda de Bouillon. Urban II został w 1881 roku uznany za błogosławionego.
158. PASCHALIS II 1099-1118. Rajner z Bieda (koło Rawenny). Pochodził z możnego rodu, był mnichem kluniackim. Później mianowany kardynałem bazyliki św. Klemensa. W pierwszych latach jego pontyfikatu zakończyła się schizma zapoczątkowana przez papieża Klemensa III i jego następców. Po śmierci cesarza Henryka IV królem został jego syn, Henryk V. Władca niemiecki usilnie zabiegał o utrzymanie feudalnego prawa do inwestytury urzędów kościelnych. Nawiązane pertraktacje z papieżem były ostrożne i z obu stron nieszczere. Gdy Paschalis II odmówił królowi korony cesarskiej, ten go uwięził. Pod presją Henryka V Paschalis zgodził się na przyznanie królowi prawa do inwestytury. Wówczas władca niemiecki uwolnił papieża, który dokonał ceremonii koronacji cesarskiej. Wkrótce jednak wobec oburzenia obozu reformy Paschalis II cofnął swoją decyzję i ponownie potępił zwyczaj inwestytury, podkreślając przy tym prawo hierarchii kościelnej do majątków otrzymanych od władzy świeckiej. Za czasów Paschalisa II powstało w Clairvaux słynne opactwo cysterskie, któremu przewodniczył św. Bernard, najsłynniejszy pisarz i kaznodzieja kościelny XII wieku.
TEODORYK 1100. Antypapież. Biskup św. RUFINY. Wybrany przez opozycje na miejsce zmarłego antypapieża Klemensa III. Uwięziony przez stronników Paschalisa II został zamknięty w opactwie CAVA (Apulia, południowe Włochy), gdzie zmarł w 1102 roku.
ALBERT 1102. Antypapież. Biskup Sabiny. Za zgodą cesarza Henryka IV mianowany papieżem po śmierci Teodoryka. Pojmany przez stronników Paschalisa IOI umieszczony w klasztorze św. Wawrzyńca w Apulii. Zmarł w 1102 roku.
SYLWESTER IV 1105. Antypapież. Maginulfus, archiprezbiter rzymski. Wprowadzony na tron papieski przez przeciwników Paschalisa II. Wkrótce jednak zbiegł do Tivoli. Zmuszony przez Henryka V do rezygnacji, zmarł w 1111 roku.
159. GELAZY II 1118-1119. Kanclerz i bliski współpracownik Paschalisa II. Kardynał kościoła Matki Boskiej in Cosmedin, Jan z Gaety, był uprzednio mnichem opactwa Monte Cassino. Jego krótki pontyfikat był zakłócony rozruchami w Rzymie, interwencją cesarza Henryka V. Dwukrotnie uciekał z Rzymu, umarł na wygnaniu w Cluny, we Francji. Garstce kardynałów, która przed śmiercią otaczała jego łoże, papież polecił wybór na swego następcę arcybiskupa Vienne (Francja).
  1. GRZEGORZ VIII 1118. Antypapież. Francuz. Maurycy Bourdin. Był arcybiskupem Bragi (Portugali9a). Wprowadzony siłą przez antypapieską frakcję, której przewodziła rodzina Frangipanich, ciesząca się dużymi wpływami w Rzymie i innych miastach Italii. Grzegorza VIII popierał początkowo również Henryk V, który od antypapieża otrzymał po raz drugi koronę cesarską (poprzednią koronację unieważnił Paschalis II). Grzegorza VIII usunął papież Kalist II, który pojmał antypapieża w czasie jego ucieczki, sprowadził na ośle do Rzymu, wystawił na pośmiewisko ludu i następnie zamknął w klasztorze. Grzegorz VIII zmarł w 1137 roku w opactwie Cava (Apulia).
160. KALIST II 1119-1124. Gwido, hrabia Burgundii, piastował urząd biskupa Vienne, jednej z najstarszych i najważniejszych diecezji Francji. Był krewnym Kapetyngów i Salickiego rodu królów niemieckich. Burgundzki papież energicznie przystąpił do zaprowadzenia porządku. Usunął z Rzymu antypapieża Grzegorza VIII i po trudnych pertraktacjach doprowadził do podpisania 23 września 1122 roku w Wormacji układu z cesarzem Henrykiem V. Układ ten uważa się za prototyp wszystkich następnych konkordatów. Cesarz wyrzekł się inwestytury przez pierścień i pastorał, których wręczenie oznaczało akt nominacji dostojnika kościelnego, ale zatrzymał przywilej nadawania elektorom wybranym przez duchowieństwo prawa do korzystania z dóbr przyznanych w charakterze lenna. Układ miał charakter kompromisowy. Wybory biskupa przekazano kolegium złożonemu z członków kapituły katedralnej. Układ wormacki został zatwierdzony w 1123 roku na zwołanym przez papieża do Lateranu I soborze powszechnym na Zachodzie. Na tym samym soborze uchwalono, że małżeństwa księży w zachodnim chrześcijaństwie są nieważne, a dzieci pochodzące z tych małżeństw nieślubne.
161. HONORIUSZ II 1124-1130. Po śmierci Kaliksta II gremium elektorskie podzieliło się na dwa obozy: zwolenników Teobalda o przydomku Bucca pecus (owczy łeb), który przyjął imię Celestyn II, i zwolenników Lamberta, biskupa Osti. Aby uniknąć schizmy, Teobald zrezygnował z tiary. Lambert przyjął imię Honoriusz. Chociaż był słabego zdrowia, archiwa papieskie przechowują ponad 300 bulli, listów i dokumentów, przez niego podpisanych. Kuria rzymska prężnie rozwijała swą działalność reformatorską. W 1125 roku w Niemczech zmarł bezpotomnie cesarz Henryk V. Korona niemiecka przeszła w ręce księcia saskiego Lotara z Supplinburg, który był gorącym zwolennikiem reformy gregoriańskiej.

CELESTYN II 1124. Antypapież. Teobald Bucca pecus. Po wyborze zrezygnował z tiary.
162. INNOCENTY II 1130-1143. Rywalizujące ze sobą dwa bogate rody Frangipanich i Pierleonich usiłowały pozyskać dla swych kandydatów głosy elektorskie. Pierwszy ród miał na swe usługi głosy 16 kardynałów, którzy wybrali na papieża kardynała św. Anioła, Grzegorza Papareschi. Przyjął on imię Innocenty II. 25 kardynałów, zwolenników rodu Pierleonich, nie wzięło udziału w elekcji i w parę godzin później dokonano wyboru Piotra Pierleoni, który obrał imię Anaklet II. Jednego dnia w dwóch odrębnych kościołach dokonano konsekracji obu papieży. Schizma trwała osiem lat. Obaj papieże rozsyłali po całej Europie listy i dokumenty świadczące o legalności swojego wyboru. Ostateczny triumf odniósł Innocenty II przy poparciu Lotara oraz cystersów, którym przewodniczył Bernard z Clairvaux. Znakomity kaznodzieja i polityk cieszył się wówczas autorytetem w całej Europie i autorytet ten był praktycznie niepodważalny. Innocentego II popierał również Norbert z Xanten, arcybiskup Magdeburga, założyciel premonstratensów (w Polsce znanych pod nazwą norbertanów), który uzyskał od papieża bullę potwierdzającą zwierzchność Magdeburga nad Kościołem polskim. W 1133 roku Innocenty koronuje na cesarza Lotara III, ale ceremonia mogła się odbyć w pałacu Laterańskim, albowiem bazylika św. Piotra i broniący do niej dostępu Zamek Anioła były w rękach Anakleta. Wkrótce po uroczystościach papież musiał opuścić stolicę chrześcijaństwa, udał się do Pizy (Toskania) skąd w listopadzie 1137 roku powrócił definitywnie do Rzymu. W 1138 roku umiera jego przeciwnik Anaklet II, a wybrany w jego miejsce Grzegorz, który nazwał się Wiktorem IV, po dwóch miesiącach poddał się władzy Innocentego II. W 1139 roku Innocenty zwołał do Lateranu II sobór powszechny, na którym potępiono schizmę Anakleta, uściślono zakaz świętokupstwa oraz odrzucono jako heretycką naukę Arnolda z Brescii (1100-1155), ucznia wybitnego filozofa Abelarda (1079-1142). Ta ostatnia decyzja stała się zarzewiem nowych rozruchów, które zaciemniły ostatnie lata pontyfikatu Innocentego II. W Rzymie upośledzone grupy ludności miejskiej wystąpiły wspólnie przeciw świeckiej władzy papieża. Rewolucja rzymska miała swoje źródło w postępowych hasłach, które przyjęły się w wielu rozwijających się miastach Europy. Nawiązywała do tych doktryn, które głosiły, iż władza świecka pochodzi od ludzi.. Arnold z Brescii był nie tylko gorącym wyznawcą dobrowolnego ubóstwa duchowieństwa, ale zwalczał również wszelkie objawy dominacji ze strony kleru, którego władzę świecką, a więc również panowanie papieża w Rzymie. Gdy zwycięscy rewolucjoniści rzymscy zlikwidowali urząd prefekta papieskiego i w jego miejsce powołali senat oraz dokonali wyboru patrycjusza (był nim brat zmarłego antypapieża), oddając mu władzę wykonawczą, Arnold z Brescii przyłączył się do „republiki komunalnej” w Rzymie i wkrótce stał się jej ideologicznym przywódcą. Innocenty II zmarł w Wiecznym Mieście, którego lud odrzucał prawa papieża do rządów świeckich.
ANAKLET II 1130. Rzymianin z rodu Pierleonich. Wybrany przez grupę kardynałów, zwolenników Pierleonich, uzyskał poparcie Normanów. Dzięki nim utrzymał się na tronie papieskim przez osiem lat, utrudniając swojemu przeciwnikowi Innocentemu II dostęp do bazyliki Piotrowej. Anakleta II popierało również duchowieństwo polskie.
WIKTOR IV 1138. Grzegorz. Wybrany po śmierci Anakleta II przez stronnictwo Pierleonich, ustąpił dobrowolnie po dwóch miesiącach.
163. CELESTYN II 1143-1144. Gwido, Toskańczyk. Wybrany w czasie rozruchów rzymskich nie zdołał przywrócić ładu w mieście. Zmarł po 6 miesiącach pontyfikatu.
164. LUCJUSZ II 1144-1145. Gerard Caccianemici. Pochodził z Bolonii. Nie mogąc się doczekać pomocy króla niemieckiego Konrada III, zorganizował na własną rękę oddział zbrojny, który pod jego wodzą zaatakował Wzgórze Kapitolińskie, gdzie rezydował senat rewolucyjny. Papież zginął w czasie walk.
165. EUGENIUSZ III 1145-1153. Zebrane w trudnych warunkach kolegium kardynałów wybrało mnicha cysterskiego, Bernarda, który pochodził z Pizy. Według niepewnych źródeł jego nazwisko brzmiało Paganelli di Montemagno. Był uczniem św. Bernarda z Clairvaux. Niemal cały pontyfikat spędził poza Rzymem, opanowanym przez buntowników i kierowanym przez Arnolda z Brescii. W 1146 roku Bernard z Clairvaux zorganizował drugą krucjatę, której przewodził król francuski Ludwik VII i król niemiecki Konrad III. Zakończyła się ona niepowodzeniem. Zachęcony przez Bernarda z Clairvaux Eugeniusz III kilkakrotnie usiłował powrócić do swojej rzymskiej stolicy, ale ani pomoc Rogera II, króla Sycylii, ani obietnice Konrada III nie utorowały papieżowi drogi do Wiecznego Miasta. Dopiero układ podpisany w Konstancji w 1153 roku z następcą Konrada III, Fryderykiem I Rudobrodym, umożliwił Eugeniuszowi III objęcie rządów w Rzymie, gdzie zmarł wkrótce po swoim powrocie. W latach pontyfikatu Eugeniusza powstał z inicjatywy mnicha kameduły, Gracjana, pierwszy zbiór ustaw kościelnych, zwany Dekretem Gracjana, który w ciągu całego średniowiecza uznawano za główną wykładnię obowiązującego w Kościele zachodnim prawa kanonicznego. Gracjan głosił, że „papież posiada wszystkie prawa przysługujące cesarzowi ziemskiemu i niebieskiemu”. Bernard z Clairvaux zadedykował swojemu papieskiemu uczniowi dzieło pt. De consideratione (Rozważania), w którym streścił swoje teokratyczne poglądy. W 1872 roku Eugeniusza III uznano za błogosławionego.
166. ANASTAZY IV 1153-1154. W czasie krótkiego pontyfikatu wybranego przez kardynałów Konrada della Subarra, rzymianina rodem, trudna sytuacja papieska w obliczu rewolty rzymskiej nie uległa zasadniczym zmianom.
167. HADRIAN IV 1154-1159. Mikołaj Breakspeare pochodził z Anglii, kardynałem mianował go Eugeniusz III. Pełnił funkcję legata papieskiego w Norwegii, gdzie zorganizował Kościół katolicki na zasadach reformy gregoriańskiej. Hadrian IV przystąpił energicznie do umocnienia władzy papieskiej. Przede wszystkim postanowił zdecydowanie rozprawić się z Arnoldem z Brescii. Gdy znaleziono zwłoki jednego z kardynałów, zamordowanego przez zbirów Arnolda, papież po raz pierwszy w dziejach chrześcijaństwa obłożył Rzym karą interdyktu. Zamknięto kościoły, wstrzymano pielgrzymki – miasto pozbawiono głównego źródła dochodu. Gniew ludu zwrócił się przeciw przywódcy komuny rzymskiej. W tym czasie przybył do Rzymu Fryderyk Rudobrody, który otrzymał z rąk papieża koronę cesarską. Arnold został uwięziony i stracony, a jego spalone zwłoki rzucono do Tybru. U władzy pozostał jednak senat rzymski. Od południa groził nowy najazd Normanów. Po nieudanej kampanii wojennej Hadrian zawarł porozumienie z Wilhelmem, następcą Rogera z Sycylii. Krok ten spowodował niezadowolenie cesarza Fryderyka, który postanowił siłą odzyskać prawo feudalne nad Kościołem. Doszło do ponownych starć w północnej Irlandii. Hadrian przygotowywał nową klątwę przeciw cesarzowi, lecz zmarł, zanim podpisał odpowiednią bullę.
168. ALEKSANDER III 1159-1181. Rolando Bandinelli pochodził ze Sjeny. Był wybitnym uczonym i prawnikiem. Został mianowany kardynałem bazyliki św. Marka i kanclerzem papieskim. Po śmierci Hadriana IV nastąpił rozłam w elektorskim gremium kardynałów, między obozem pro cesarskim a zwolennikami polityki dążącej do uniezależnienia się od Niemiec przy wykorzystaniu innych układów sojuszniczych, zwłaszcza z Sycylią i Francją, a nawet z cesarstwem bizantyjskim. Rozłam ten odzwierciedlał nastroje panujące w Italii, gdzie ścierały się dwie tendencje: gibelinów – zwolenników władzy cesarskiej, i gwelfów – opowiadających się za niezależnością miast i księstw włoskich, w tym i papiestwa. Większość głosów padła na Rolanda Bandinellego, mniejszość, składająca się z kardynałów przychylnych cesarzowi niemieckiemu, wybrała kardynała Oktawiana z Monticello, krewnego możnego rodu hrabiów Tivoli. W czasie elekcji doszło do rozruchów, podczas których Roland Bandinelli i jego wyborcy schronili się do Zamku Anioła. Kardynał Oktawian przejął tiarę i został ogłoszony papieżem jako Wiktor IV. Opozycja się nie poddała i Bandinelli z grupą kardynałów udał się na południe Italii pod opiekę króla Sycylii. Tu przeprowadzono ponowną elekcję Rolanda Bandinellego, który przybrał imię Aleksander III. Jego pontyfikat (jeden z najdłuższych w dziejach papiestwa aż do XIX wieku) trwał 23 lata, w których blisko 20 spędził na wygnaniu. Śmierć Wiktora IV, którego popierał Fryderyk Rudobrody, nie zakończyła schizmy. Obóz pro cesarski wybrał jego następcę, Paschalisa III, a po jego zgonie Kaliksta III, który w 1178 roku zrezygnował z opozycji. Aleksander III znalazł poparcie u króla Francji, w klasztorach cysterskich i innych ośrodkach reformy religijnej, ale jeszcze silniejsze w lombardzkich miastach, które weszły z nim w przymierze i zbudowały na jego cześć u podnóża Alp fortecę pod nazwą Aleksandria. Miała ona utrudnić wojskom niemieckim wstęp do Italii. W walce z Ligą Lombardzką cesarz Fryderyk poniósł klęskę pod Legnano (1176 r.) i podpisał układ w Wenecji (w 1177 r.), w którym uznał suwerenność papieża w Kościele, rezygnując z popierania antypapieży. Potwierdził przy tym integralność Państwa Kościelnego. Ucałowanie przez Fryderyka stóp Aleksandra III było wyrazem rezygnacji z planów przywrócenia supremacji cesarskiej nad papiestwem. W 1179 roku zwołany został III sobór laterański, na którym ustalono, że przy wyborze papieża decydować będzie większość dwóch trzecich głosów kardynalskich, z wykluczeniem jakiejkolwiek ingerencji z zewnątrz. Inne postanowienia soboru dotyczyły spraw majątkowych duchowieństwa i dochodów mających wpłynąć do skarbca papieskiego. Po raz pierwszy na soborze stawiła się liczna delegacja episkopatu angielskiego. Aleksander III kanonizował Edwarda Wyznawcę (1002-1066), króla angielskiego, fundatora opactwa Westminsteru w Londynie, biskupa Tomasza Becketa, zwolennika reform gregoriańskich w Anglii, zamordowanego z rozkazu króla Henryka II, oraz Bernarda z Clairvaux, miodopłynnego mnicha kaznodzieję, głównego ideologa średniowiecznego chrześcijaństwa.
WIKTOR IV (V) 1159. Antypapież. Oktawian z Monticello. Wybrany przez kardynałów opowiadających się za stronnictwem proniemieckim. Konsekrowany w opactwie Farfa, objął rządy jako Wiktor IV, a nie V, gdyż nie uznawał swego poprzednika z 1138 roku, antypapieża Wiktora. Przebywał w Pawii i innych miastach północnej Italii pod opieką Fryderyka Rudobrodego. Zmarł w Lucce (Toskania) w 1164 roku.
PASCHALIS III 1164. Antypapież. Gwido z Cremy. Został wybrany przez grupę kardynałów powiązanych z Wiktorem IV, pod przewodnictwem Rainalda, arcybiskupa Kolonii. W 1166 roku udało mu się wkroczyć do Rzymu i przeprowadzić ponowną koronację Fryderyka Rudobrodego na cesarza. Zmarł w Rzymie w 1168 roku.
KALIKST III 1168. Antypapież. Jan ze Strumi (koło Arezzo). Wybrany w Rzymie przez kardynałów popierających schizmę. Obawiając się buntu ludowego, przebywał w Viterbo, gdzie rozbudowano pałac papieski. W 1178 roku przybył do Frascati, by pokłonić się Aleksandrowi III i prosić o przebaczenie. Dalsze jego losy są nieznane.
INNOCENTY III 1179. Lando z Sity. Wybrany przez garstkę opozycji, nieuznającej Aleksandra III. Obwarował się niedaleko Rzymu w małej fortecy, którą otrzymał od brata antypapieża Wiktora IV. Po kilku miesiącach poddał się. Zmarł w 1180 roku. W klasztorze Cava, do którego wywieziono go z rozkazu Aleksandra III.
169. LUCJUSZ III 1181-1185. Ubaldo Allucingoli. Był kardynałem biskupem Ostii i Velletri. Został wybrany w Velletri, albowiem senat Rzymu żądał wysokiej opłaty za ingres nowo wybranego papieża. Lucjusz III wszedł do miasta pod osłona wojsk arcybiskupa Moguncji Krystiana, ale po kilku miesiącach się wycofał. Biskup rzymski i jego kuria urzędowali kolejno w Velletri, Anagni i Weronie, gdzie Lucjusz III zmarł. Rok przed śmiercią nastąpiło w Weronie spotkanie z cesarzem Fryderykiem Rudobrodym, podczas którego omówiono kroki, jakie należy podejmować w celu ukrócenia szerzących się herezji. Był to pierwszy projekt utworzenia urzędu kościelno-państwowego, stojącego na straży „czystości doktryny i obyczajów”, zwanego później świętą inkwizycją.
170. URBAN III 1185-1187. Hubert Crivelli. Był biskupem Mediolanu. Przyjmując tiarę nie zrezygnował z rządów diecezją mediolańską. Był pierwszym papieżem, który nigdy nie przybył do Rzymu. Przeszkodził mu w tym ostry zatarg z Henrykiem, synem Fryderyka Rudobrodego, który zawarł małżeństwo z Konstancją, córką króla Sycylii. Połączenie cesarstwa z królestwem Sycylii poważnie zagrażało autonomii Państwa Kościelnego, otoczonego zewsząd przez podporządkowane władzom niemieckim siły zbrojne. Politykę Urbana III zwalczał episkopat niemiecki. Papież zmarł w Ferrarze, gdzie przygotowywał się do ogłoszenia klątwy na cesarza.
171. GRZEGORZ VIII 1187. Albert de Morra. Pochodził z Benewentu. Szukał porozumienia z cesarzem, ustępując w wielu spornych zagadnieniach. Również Grzegorz VIII nigdy nie odwiedził Rzymu. Zmarł w Pizie.
172. KLEMENS III 1187-1191. Kardynał biskup Palestriny, Paweł Scolari, został po 24 latach opozycji uznany również przez senat rzymski. Powróciwszy do Rzymu papież przystąpił do reorganizacji kurii papieskiej oraz do przygotowania nowej, trzeciej krucjaty, której celem było odzyskanie Jerozolimy, zdobytej w 1184 roku przez Turków. Biorący udział w krucjacie Fryderyk Rudobrody zmarł w 1190 roku.
173. CELESTYN III 1191-1198. Hiacynt Boboni Orsini. Był kardynałem diakonem kościoła Matki Boskiej in Cosmedin. Miał podobno 85 lat w chwili przyjęcia papieskiej tiary. W 1191 roku ukoronował na cesarza Henryka VI, syna Fryderyka Rudobrodego. Nowy cesarz ruszył na podbój Sycylii bronionej przez Tankreda z Lecco (1130-1194), nieprawego potomka dynastii normańskiej, który walczył o niedopuszczenie do władzy niemieckich Hohenstaufów. Śmierć Tankreda ułatwiła Henrykowi opanowanie nie tylko Sycylii, ale i całej Italii. Cesarstwo Hohenstaufów stanęło u szczytu swej potęgi. Groziło to załamaniem planów papiestwa. Henryk VI zmarł nieoczekiwanie w 1197 roku w wieku 32 lat, w chwili, gdy przygotowywał czwartą wyprawę krzyżową. Aby zabezpieczyć los swego trzyletniego syna Fryderyka, oddał go na łożu śmierci pod opiekę papieża, uznając jednocześnie Sycylię za lenno papieskie. Plany Hohenstaufów opanowania świata załamały się. Jak pisał znany historyk papiestwa Leopold Ranke, prawdziwym spadkobiercą Henryka VI został następca Celestyna III.
174. INNOCENTY III 1198-1216. Lotariusz Conti, hrabia Segni. Urodzony w Anagni. Mianowany kardynałem kościoła św. Sergiusza przez swego wuja, Klemensa III. Otrzymał gruntowne wykształcenie filozoficzno-teologiczne w Paryżu i prawnicze w Bolonii. Napisał traktat ascetyczno - moralny pt. O nędzy losu ludzkiego. Doskonały administrator i zręczny polityk. Współczesny kronikarz angielski, Mateusz Paris, twierdzi nie bez złośliwości, że Innocenty był człowiekiem niesłychanie ambitnym, pysznym, o niezaspokojonej żądzy bogactw i gotowym za pieniądze do każdej transakcji. Wykorzystując osłabienie cesarstwa niemieckiego, Innocenty III potrafił w stosunkowo krótkim czasie podporządkować sobie nie tylko episkopat, ale również i władców świeckich. Stał się suwerenem znacznych obszarów Europy: królowie Skandynawii, Portugalii, Aragonii i Anglii, władcy Serbii i Bułgarii uznali jego lenno płacąc hojne daniny. Inne państwa płaciły świętopietrze i zgadzały się na bezpośrednią ingerencje papieża w sprawy państwowe. Żaden papież nie szafował tak bezwzględnie klątwą i interdyktem. Pomocą był mu świetnie zorganizowany aparat administracyjny i fiskalny. Sztab doradców kurialnych i legatów rozsyłanych do wszystkich krajów Europy kontrolował realizację postanowień papieskich. Gdy przyjmował tiarę, miał niecałe 38 lat. Ingerował w każdą sprawę, odpowiadał na każdą wątpliwość, rozstrzygał wszelkie spory, które w drodze odwołania trafiały do Stolicy Apostolskiej. Archiwa watykańskie przechowują ponad 6000 listów i bulli z jego podpisem. Za jego rządów rozbito opozycję albigensów (heretyków działających na południu Francji), zorganizowano czwartą wyprawę krzyżową, utworzono w Konstantynopoli cesarstwo łacińskie, otwarto uniwersytety w Paryżu i w Oksfordzie; rozwinęły się nowe zakony, tak zwane żebracze, według reguły św. Franciszka i św. Dominika, które zapoczątkowały nową erę w średniowiecznym Chrześcijaństwie. Wskutek działalności Innocentego III Stolica Apostolska, korzystając z postępu gospodarczego i ożywienia wymiany handlowej między rozwijającymi się miastami Europy, stała się pierwszą potęgą finansową Europy. Podporządkowany papiestwu dzięki franciszkanom „ruch ubogich” zneutralizował niebezpieczeństwo nurtów społeczno-religijnych, podważających autorytet hierarchii kościelnej. Dodać należy, że plany polityczne uniwersalizmu papieskiego wiązały się ściśle w programie Innocentego III z celami religijnymi. Innocenty III konsekwentnie realizował założenia teokratycznej reformy Grzegorza VII, która zakładała, iż w całym ówczesnym chrześcijaństwie należy narzucić społeczeństwu pośrednictwo hierarchii podporządkowanej władzy papieskiej. Na rok przed śmiercią papieża zwołano do Lateranu największy sobór średniowiecza (IV sobór laterański w 1215 roku). Uchwalono 70 kanonów stanowiących zręby nowego ustawodawstwa kościelnego. Sobór potępił wszystkie doktryny religijne i społeczne głoszone przez katarów i wandelsów, heretyków walczących o prawo dla ubogich. Ojcowie soborowi nakłaniali lud boży do naprawy obyczajów, żalili się nad przekupstwem i nieobyczajnością duchownych, uściślili obowiązek zachowania celibatu kapłańskiego. Wiernym nakazali spowiadać się, ale tylko u własnego proboszcza i przyjmować komunię, co najmniej raz w roku, w okresie wielkiego postu. Na spowiedników nałożono obowiązek zachowania tajemnicy spowiedzi. W dziedzinie doktryny sobór sformułował w duchu średniowiecznej scholastyki teologiczne aspekty nauki o sakramentach. Wiele było mowy o dziesięcinach i daninach kościelnych. Żydom sobór polecił nosić odrębne szaty dla odróżnienia ich od chrześcijan i zabronił wychodzić na ulicę w okresie Wielkiego Tygodnia, zalecił również zwyczaj tworzenia dla izraelitów odrębnych dzielnic (tzw. getta). Innocenty III zmarł w Perugii w czasie jednej ze swych podróży apostolskich. Ciało papieża ubrane w szaty pontyfikalne wystawiono na katafalku w miejscowej katedrze. W nocy złodzieje wtargnęli do kościoła i skradli insygnia papieskie. Gdy nazajutrz kardynałowie zebrali się, by odśpiewać egzekwie, ujrzeli w trumnie już tylko nagie zwłoki tego, który przez 18 lat dzierżył dominium chrześcijańskiego świata. W pierwszych latach pontyfikatu Innocentego III działał w Italii cieszący się wielką popularnością pustelnik i ludowy kaznodzieja, mityczny wizjoner Joachim da Fiore (zm. 1202 roku). Zapowiadał on nadejście nowej ery Ducha Świętego, w której mnisi przejmą władzę, nastąpi okres pełnej swobody ducha i społecznej sprawiedliwości opartej na zasadach ewangelii. Joachimizm sprzyjał żywiołom opozycyjnym, które potępiały wyzysk stosowany przez kler i papiestwo.
175. HONORIUSZ III 1216-1227. Kardynał kościoła św. Jana i Pawła, Cencio Savelli był bliskim współpracownikiem Innocentego III, który powierzył mu pieczę nad dochodami papiestwa. Był autorem Księgi upływów kościoła rzymskiego, bezcennego źródła poznania rozwoju ekonomicznego ówczesnego papiestwa. Za jego pontyfikatu stosunki z Fryderykiem II układały się poprawnie, aczkolwiek młody władca zdradzał już aspiracje do wyzwolenia się spod kurateli papieskiej. W 1220 roku Fryderyk i jego małżonka Konstancja otrzymali z rąk Honoriusza III koronę cesarską. Nowy cesarz przyrzekł wówczas zorganizować nową wyprawę krzyżową. Honoriusz III zatwierdził ostatecznie regułę dominikanów, franciszkanów i karmelitów. W 1217 roku ukoronował na cesarza nowo powstałego łacińskiego państwa bizantyjskiego Piotra de Courtenay. Uroczystość koronacyjna odbyła się nie w bazylice Piotrowej, ale w skromniejszej bazylice św. Wawrzyńca. Cesarz Piotr zginął po kilku miesiącach w drodze do Konstantynopola.
176. GRZEGORZ IX 1227-1241. Hugolin, hrabia Segni; urodził się w Anagni. Był stryjem Innocentego III. Miał blisko 80 lat w chwili swego wyboru i mimo podeszłego wieku rządził Kościołem 14 lat. Nastąpił okres nasilenia walk o zachowanie papieskiej dominacji w chrześcijańskiej Europie. Obok tradycyjnego systemu kar kościelnych zaczęto stosować przemoc fizyczną i wojnę. Za czasów Grzegorza IX usprawniono działalność inkwizycji, nad którą zwierzchnictwo powierzył papież zakonowi dominikanów, kierowanemu wówczas przez znakomitego prawnika kościelnego Rajmunda z Penafort. Inkwizytorzy zostali wyłączeni spod władzy biskupów i poddani bezpośrednio kontroli Stolicy Apostolskiej. Nie mniej ostra walka toczyła się z Fryderykiem II, który bronił praw cesarskich przed roszczeniami papieża. Grzegorz IX kilkakrotnie wyklął cesarza: zarzucił mu heretyckie poglądy i przypisał znane twierdzenie o „trzech oszustach” (Jezusie, Mojżeszu i Mahomecie), którzy – zdaniem cesarza – swymi naukami, omamili ludzkość. Gdy papież zwołał sobór, by uroczyście potępić Fryderyka, ten zatrzymał okręty, które wiozły prałatów do Italii. W zatargach brały udział również miasta włoskie, nie zawsze stojące po stronie rzymskiego biskupa. Śmierć Grzegorza IX cesarz uznał za znak swego zwycięstwa. W okresie pontyfikatu Grzegorza IX uniwersytet paryski został objęty protektoratem papieskim. Rozwinęły się również na Zachodzie studia prawnicze. Papież, który zastrzegł sobie wyłączne prawo kanonizacji, uznał za świętych: Franciszka z Asyżu (znał go osobiście), Dominika, Antoniego z Padwy i Elżbietę z Turyngii. Kult tych świętych cieszył się w średniowieczu niezwykłą popularnością. Kilka miesięcy przed śmiercią Grzegorza IX miała miejsce bitwa pod Legnicą, w której bohaterski opór polskich rycerzy wstrzymał zagony Mongołów.
177. CELESTYN IV 1241. Gotfryd Castiglione; pochodził z Mediolanu. Zebranych po śmierci Grzegorza IX kardynałów senator Rzymu, Matteo Orsini, zamknął przemocą w odrębnym pomieszczeniu, gdzie mieli dokonać wyboru nowego papieża. Było to pierwsze „konklawe” (tak od tego czasu nazywano ściśle odgrodzone od otoczenia zgromadzenie kardynałów elektorów). Senator potraktował kardynałów wyborców niezwykle brutalnie, tak, że jeden z nich zmarł a reszta ciężko zachorowała. Większość głosów padła na starca, kardynała biskupa Sabiny, bratanka Urbana III. Po kilku miesiącach nowo wybrany papież zmarł. Przed śmiercią rzucił klątwę na senatora Orsiniego.
178. INNOCENTY IV 1243-1254. Chaos, jaki po śmierci Celestyna IV zapanował w Rzymie, był przyczyną, że następne konklawe zebrało się dopiero po półtora roku. Kardynałowie zebrali się w Anagni, by wybrać na papieża kardynała Synibalda Fieschi, hrabiego della Lavegna, genueńczyka z pochodzenia., był mnichem benedyktyńskim, mianowany podkanclerzym w Rzymie został kardynałem kościoła św. Wawrzyńca in Lucina. Innocenty IV był wybitnym prawnikiem, teologiem i świetnym kaznodzieją. Walka z Fryderykiem II rozgorzała na nowo. Wojska papieskie pod wodzą kardynała Rainera z Viterbo dokonały bezlitosnej rzezi oddziałów niemieckich stacjonujących w środkowej Italii. Obawiając się represji, Innocenty schronił się do Francji, gdzie powołał do Lyonu nowy (XIII) sobór ekumeniczny w celu rozstrzygnięcia sporu między papiestwem a cesarstwem (1245). Próby pośrednictwa poczynione przez króla Francji, Ludwika IX (później uznanego za świętego Kościoła katolickiego), spełzły na niczym. Fryderyk II, który nie stawił się na soborze, został ponownie ekskomunikowany jako cesarz rzymski, król niemiecki i król sycylijski, a jego poddani zwolnieni od przysięgi wierności. Fryderyk nie przyjął tego wyroku i ostro zaatakował zepsucie kleru, odejście od zasad ewangelii, uprawianie polityki zamiast głoszenia prawdy bożej. Stanowisko cesarza znalazło posłuch w wielu państwach Europy. Autorytet papieski nie był już tak silny, jak za czasów Innocentego III. Mimo prób pozyskania przez papieża sojuszników politycznych i ogłoszenia krucjaty przeciwko wy6klętemu cesarzowi, pozycja Fryderyka II pozostała silna aż do jego śmierci (13 grudnia 1250 roku). Na soborze liońskim (I) zajęto się również sprawą najazdów tatarskich. Jeszcze przed soborem Innocenty IV wysłał do Karakorum, siedziby chana tatarskiego Gujuka, włoskiego franciszkanina Jana dei Carpine, któremu towarzyszył Benedykt Polak z tego samego zakonu. Ogłoszony na soborze dekret Innocentego IV aprobował metody inkwizycji, zwłaszcza stosowania tortur i kary śmierci wobec heretyków, i nakazał nawet dzieciom denuncjować swych rodziców. Ojcowie soboru przyznali papieżowi szerokie kompetencje w dziedzinie prawa kościelnego. Po zakończeniu soboru Innocenty IV powrócił do Italii, ale jego pozycja została osłabiona. Nie ciesząc się uznaniem wśród ludności Rzymu, papież przenosił się z miasta do miasta, od Umbrii, przez Perugię, Asyż, Anagni do Neapolu, gdzie zmarł. Trudnym dla papiestwa problemem stał się w tym okresie rozłam, który nastąpił w zakonie franciszkanów. Utworzyły się dwa stronnictwa, jedno – rygorystów (zwanych również spirytuałami), pragnących przestrzegać normy bezwzględnego ubóstwa, drugie – zwolenników złagodzonej formy reguły franciszkańskiej. Innocenty, chcąc załagodzić konflikt, uznał wszystko, co posiadał zakon za własność papiestwa; zakonnicy, zatem zachowują zasadę ubóstwa, albowiem są tylko użytkownikami tej własności. Wybieg ten nie uspokoił dążeń spirytuałów do głoszenia zasady całkowitego ubóstwa prawdziwych – jak się nazywali – uczniów Chrystusa. W 1253 roku ogłoszono kanonizację św. Stanisława, biskupa krakowskiego.
179. ALEKSANDER IV 1254-1261. Rinaldo Conti, hrabia Segni. Urodzony w Anagni. Był bratankiem Grzegorza IX i przez niego mianowanym kardynałem biskupem Ostii. Kontynuował politykę swoich poprzedników, wykorzystując załamanie się rodu Hohenstaufów po śmierci Fryderyka II. Nieustanne zbrojne walki o władzę nad Sycylią zmuszały papieża do przebywania poza Rzymem. W 1256 roku Aleksander IV przyjął na swoim dworze w Anagni Alberta Wielkiego, dominikańskiego magistra teologii, nauczyciela Tomasza z Akwinu. Nieco później mianował go biskupem w Ratyzbonie. Aleksander IV zmarł w Viterbo.
180. URBAN IV 1261-1264. Jacques Pantaleon Court-Palais był synem szewca z Troyes (Francja). Został biskupem w Verdun, a następnie patriarchą Jerozolimy. Ośmiu zebranych z trudem w Viterbo kardynałów wybrało go na papieża. Urban IV rezydował w Viterbo i nigdy nie przyjechał do Rzymu. Z jego imieniem wiąże się zmiana kierunku polityki papieskiej, która coraz wyraźniej korzystała z pomocy królestwa francuskiego. Urban IV ofiarował Karolowi Andegaweńskiemu, bratu króla Ludwika IX, lenno Królestwa Sycylii. Wkrótce przewaga tronu francuskiego, zyskującego coraz większe znaczenie w Europie, przyczyni się do wyraźnego osłabienia świeckiej władzy biskupa rzymskiego. Urban IV wprowadził w 1264 roku nowe święto: Boże Ciało. Kult świętego Chleba Eucharystycznego stał się wkrótce jednym z głównych wyróżników łacińskiej liturgii chrześcijańskiej. Na dworze papieskim w Viterbo przebywał znakomity filozof i teolog katolicki Tomasz z Akwinu, autor słynnej Sumy teologicznej.
181. KLEMENS IV 1265-1268. Następny Francuz na tronie papieskim, Gwido Falcodi Le Gros. Urodzony w Gilles (Prowansja), pochodził z rodu szlacheckiego. Był rycerzem, następnie prawnikiem. Otrzymał święcenia biskupie jako rządca diecezji Le Puy, a później Narbonne. Urban IV mianował go legatem w Anglii. Spełniał również funkcje doradcy króla francuskiego. Mianowany kardynałem św. Sabiny. Został wybrany na konklawe w Perugii 6 stycznia 1256 roku w jego imieniu pięciu kardynałów ukoronowało Karola Andegaweńskiego na króla Sycylii. 26 lutego tego samego roku król Karol pobił pod Benewentem wojska niemieckie, które pod wodzą Manfreda, syna Fryderyka II, próbowały bronić praw Hohenstaufów do korony sycylijskiej. Manfred poległ. Dwa lata później bratanek Manfreda, 16-letni Konradyn, ostatni spadkobierca Hohenstaufów, został wzięty do niewoli. Klemens IV rzuca na niego klątwę, nazywając go „jadowitym królewiątkiem, potomkiem wężowego rodu Hohenstaufów”. Za przyzwoleniem papieskim Karol Andegaweński kazał w Neapolu spalić na stosie młodego Konradyna. Tak zakończyła się cesarska epopeja Staufów. W Niemczech nastąpił okres Wielkiego Bezkrólewia (1256-1273), które papiestwo usiłowało wykorzystać do przywrócenia zasad teokracji chrześcijańskiej. Klemens IV kanonizował Jadwigę Śląską, córkę księcia Meranu Bertolda i żonę Henryka Brodatego, księcia wrocławskiego, krakowskiego i wielkopolskiego.
182. GRZEGORZ X 1271-1276. Teobald Visconti z Piacenzy. Był Włochem, ale piastował urząd archidiakona w Liege (dzisiaj w Belgii). Po śmierci Klemensa IV nastąpił najdłuższy od 307 roku wakans tronu papieskiego. Trzy lata trwały pertraktacje kardynałów zanim postanowili obrać papieżem nieobecnego Teobalda Viscontiego, który nie był kardynałem i znajdował się wówczas w Palestynie wraz z krzyżowcami. Koronacja nastąpiła dopiero 27 marca 1273 roku. Wobec załamania się wyprawy krzyżowej, trudnej sytuacji łacińskiego cesarstwa na Wschodzie, a również chaosu, który panował w Niemczech, Italii i Sycylii, Grzegorz X postanowił zwołać sobór powszechny do Lyonu (1274). W zamyśle papieża miał to być jeden z najwspanialszych soborów chrześcijaństwa. Zjechało do Lyonu około 500 biskupów z Zachodu i Wschodu oraz wielu przedstawicieli europejskich dworów królewskich. Z inicjatywy papieża podjęto próbę zjednoczenia wschodniego i zachodniego chrześcijaństwa. Pod presją cesarza bizantyjskiego kilku przedstawicieli Kościoła wschodniego zgłosiło się odśpiewać wspólnie z papieżem Credo. Do istotnego pojednania jednak nie doszło. Ogłoszona unia miała charakter czysto formalny i spotkała się z burzliwą opozycją ważniejszych metropolii chrześcijaństwa wschodniego. Sobór zajął się przede wszystkim współczesnymi problemami politycznymi, rozdzielając to tu to tam korony i hrabstwa. Na soborze obecna była delegacja Chanatu Tatarskiego, która przedstawiła plan stworzenia wspólnej ligi przeciw Turkom. Do realizacji planu nie doszło, natomiast jeden z posłów tatarskich ochrzcił się ku radości ojców soboru. Najważniejsze postanowienie soboru dotyczyło konklawe: po śmierci papieża kardynałowie mają zebrać się na konklawe najpóźniej 10 dnia po pogrzebie. W czasie konklawe mają być całkowicie odizolowani od otoczenia, pozbawieni jakiegokolwiek kontaktu osobistego czy listownego z osobami postronnymi. Jeżeli w ciągu trzech dni nie wybiorą papieża, ich racje żywnościowe będą zmniejszane; po tygodniu bezowocnych obrad elektorzy będą się musieli zadowolić chlebem i wodą. Inne postanowienia soboru ograniczały nadmierną kumulację stanowisk i dochodów kościelnych. Sobór uznał oficjalnie Rudolfa Habsburga (1273-1291) za króla niemieckiego. W pracach soboru brał udział wybitny uczony, teolog franciszkański, Bonawentura (Jan Fidanza 1221-1274), który zmarł niemal w przeddzień zakończenia obrad. Był mianowany przez Grzegorza X kardynałem biskupem Albano. Tomasz z Akwinu (1225-1274), również zaproszony na sobór, zmarł w drodze do Lyonu. Papież zmarł wkrótce po zakończeniu obrad soborowych, w czasie podróży do AREZZO (Włochy). W 1713 roku został uznany za błogosławionego.
183. INNOCENTY V 1276. Piotr de Tarentaise (Sabaudia). Był arcybiskupem Lyonu, a następnie kardynałem biskupem Ostii. Pierwszy papież z zakonu św. Dominika. Uczony prawnik i przyjaciel domu Andewagenów. Zmarł po pięciu miesiącach pontyfikatu. Beatyfikowany w 1898 roku.
184. HADRIAN V 1276. Bratanek Innocentego IV, Ottobone Fieschi, hrabia Lavagni. Był kardynałem diakonem kościoła św. Hadriana. Konklawe, które go wybrało, było nadzorowane w Rzymie przez Karola Andegaweńskiego. Nowo wybrany papież zmarł po kilku tygodniach.
185. JAN XXI 1276-1277. Kardynał Tusculum. Piotr Rebuli-Giuliani, zwany Hiszpanem, był w rzeczywistości Portugalczykiem z pochodzenia. Za młodu studiował medycynę i spełniał obowiązki nadwornego lekarza Grzegorza X. Po wyborze przyjął imię Jan XXI, według błędnej w tym okresie numeracji. Wedle oficjalnego współczesnego katalogu watykańskiego winno być Jan XIX. Jan XXI rezydował w Viterbo, gdzie po kilku miesiącach panowania zginął w wypadku spowodowanym zawaleniem się stropu sali na zamku papieskim.
186. MIKOŁAJ III 1277-1280. Jan Kajetan Orsini był synem wyżej już wspomnianego senatora Mattea Orsiniego, który pierwszy uwięził na konklawe kardynałów elektorów. Jan Orsini, został za młodu mianowany kardynałem diakonem kościoła św. Mikołaja in Carcere i wielkim inkwizytorem Kościoła katolickiego. Odznaczał się dużą energią, którą poświęcił nie tyle dla szerzenia wiary chrześcijańskiej, ile dla pomnożenia chwały swego rodu i umiejętnego lawirowania między Habsburgami i Karolem Andegaweńskim. Wielki poeta Dante umieścił jego postać w Piekle (I część Boskiej komedii), oskarżając go o niepohamowaną chciwość, przekupstwo i faworyzowanie członków swej rodziny (tzw. nepotyzm). Mikołaj III rozpoczął budowę nowego pałacu papieskiego przy watykańskiej bazylice św. Piotra. Zmarł w Soviano koło Viterbo.
187. MARCIN IV 1281-1285. Szymon Monpitie pochodził z Brion (Francja). Był skarbnikiem królestwa Francji, mianowany kardynałem przez Urbana IV. Gorący zwolennik polityki profrancuskiej. Przyjął imię Marcin IV, albowiem błędnie – jako Marcinów – odczytano imiona dwóch jego poprzedników Marynusów (patrz nr.108 i 128). Z inspiracji Karola Andegaweńskiego, który zamierzał prowadzić wojnę z Bizancjum, papież obłożył klątwą cesarza Konstantynopola, Michała Paleologa, jako heretyka i schizmatyka. Dzieło tak zwanej unii liońskiej zostało zniszczone. Wkrótce, mimo zabiegów Marcina IV, wybuchło na Sycylii powstanie, w wyniku, którego rządy nad wyspą przeszły w ręce dynastii aragońskiej (Hiszpania). Marcin IV, który przez większą część pontyfikatu rezydował w Orvieto, zmarł w Perugii, gdzie został pochowany. Dante umieścił go w Czyśćcu (II części Boskiej komedii).
188. HONORIUSZ IV 1285-1287. Stryjeczny wnuk Honoriusza III, Giacomo Savelli. Był kardynałem kościoła Matki Boskiej in Cosmedin. Konklawe odbyło się w Perugii, ale papież powrócił do Rzymu. Podeszły wiekiem i na pół sparaliżowany papież zmarł po dwu latach. Jego zasługą było utworzenie na uniwersytecie paryskim katedry języków wschodnich, w tym również języka arabskiego. Miało to duże znaczenie dla dalszego rozwoju myśli filozoficznej. Pochowano go w kościele Matki Boskiej na Aracoeli.
189. MIKOŁAJ IV 1288-1292. Hieronim Masci pochodził ze skromnej rodziny mieszczańskiej z Ascoli (na południe od Ankony). Wstąpił do zakonu św. Franciszka i został wybrany na generała braci mniejszych. Później mianowano go kardynałem Palestriny i legatem papieskim na Bliskim Wschodzie. Wybrany na papieża rezydował poza Rzymem, w różnych miastach Italii. Za jego pontyfikatu Saraceni zdobyli ostatni punkt oporu krzyżowców w Saint-Jean d’Acre (Akka 1291 rok). Era wypraw krzyżowych zakończyła się. Mikołaj IV wysłał legata, franciszkanina Jana z Montecorvino, do Indii i do Chin, gdzie powstała później, w 1305 roku pierwsza diecezja w Pekinie. Z jego inicjatywy założono uniwersytety w Lizbonie i w Montpellier (Francja). Został pochowany w rzymskiej bazylice Santa Maria Maggiore.
190. CELESTYN V 1294. Piotr Angelari del Murrone. Pochodził z Isemii (Kampania, południowa prowincja Włoch). Był mnichem pustelnikiem. Do dziś dnia niewyjaśnione są okoliczności, w jakich po dwuletnich sporach kardynałowie zebrani na konklawe w Perugii wybrali 80-letniego eremitę na papieża. W Rzymie ścierały się wpływy dwóch możnych rodów: Orsinich i Colonnów, wywierających wpływ na przebieg elekcji. Ważną rolę odegrał również Karol II Andegaweński, król Neapolu, który ściągnął otoczonego wielką czcią mnicha z Sielmony, samotni położonej w skalnych Abruzzach (Apeniny), i przedstawił go elektorom jako kandydata na tron Piotrowy. Gest ten zyskał poklask wielkiej rzeszy franciszkańskich spirytuałów,. Którzy oczekiwali – zgodnie z przepowiednią Joachima da Fiore – nadejścia ery panowania mnichów i zwycięstwa ideologii chrześcijańskiej, ubóstwa nad chciwym i rządnym władzy klerem. Również dwór francuski, popierający Andewagenów i broniący się przed nadmiernym wzbogaceniem się Kościoła, był bardzo zainteresowany wyborem ubogiego eremity, który nawet nie władał łaciną. Wkrótce po wyborze skłoniono papieża, by udał się do Neapolu, gdzie podpisał nominację 13 kardynałów, w tym 7 Francuzów i 3 Neapolitańczyków. Jeszcze bardziej tajemnicza jest decyzja Celestyna V złożenia dymisji z urzędu papieskiego. Akt ten, który kolegium kardynalskie przyjęło natychmiast i bez zastrzeżeń, wzbudził oburzenie ruchu spirytuałów. Z tej to przyczyny Dante w swej wizji umieścił Celestyna V w Piekle (I część Boskiej komedii). Protokół dymisji sporządził podobno kardynał Benedykt Gaetani, wróg rodu Colonnów. Celestyn V zmarł w 1296 roku w fortecy, w której zamknął go jego następca. W 1313 roku został kanonizowany.

191. BONIFACY VIII 1294-1303. Benedykt Gaetani z Anagni. Prawnik, notariusz apostolski i adwokat konsystorski. Mianowany kardynałem kościoła św. Sylwestra i Marcina ai Monti. Człowiek silnej ręki, zapobiegliwy, dbały o interesy zarówno własne, jak i Stolicy Apostolskiej. Niektórzy historycy mówią, że w chwili wyboru był już starcem, lecz oględziny jego zwłok dokonane w czasie renowacji grobu wykazują, że papież Gaetani zmarł w sile wieku, mając niewiele ponad 50 lat. Program tego działania obejmował uporządkowanie stosunków w Państwie Kościelnym i wyegzekwowanie prerogatyw papieskich zgodnie z zasadami głoszonymi przez Grzegorza VII i Innocentego III. W Rzymie głównymi przeciwnikami papieża byli dwaj kardynałowie, Jakub i Piotr Colonnowie, którzy oskarżyli papieża o świętokupstwo, faworyzowanie własnej rodziny i despotyczny styl rządów. Stosując wobec oskarżycieli uproszczoną, ale skuteczną politykę represyjną, papież Bonifacy zaczął od odizolowania swego poprzednika Celestyna V, który w oczach ludu był żywym symbolem ewangelii ubogich. Następnie ekskomunikował obu kardynałów, braci Colonnów, których sojusznikami byli radykalni bracia franciszkańscy, spirytuałowie. Zarządzona przez papieża „wyprawa krzyżowa”, przeciw Colonnom, którzy odrzucili klątwę, zniszczyła doszczętnie twierdzę tego rodu, Palestrinę. Wreszcie ostrze polityki papieskiej skierowało się, przeciw spirytuałom i pokrewnemu im ruchowi braci apostolskich. Papież usunął z urzędu generała franciszkanów Rajmunda Gaufreda oraz polecił świętej inkwizycji tępić wszystkich, którzy głosili wyższość ludzi uprawiających dobrowolne ubóstwo nad resztą duchowieństwa, żyjącego z intratnych beneficjów. Nie zaniedbał również Bonifacy VIII działalności politycznej na arenie całej Europy chrześcijańskiej, albowiem – jak twierdził – „papież jako wikariusz wszechmocnego Boga rozkazuje monarchom i królestwom, posiada władzę zwierzchnią nad wszystkimi ludźmi”. Ingerował ze zmiennym szczęściem w wewnętrzne sprawy wielu państw europejskich, miedzy innymi w Polsce (popierał Władysława Łokietka), w Szkocji, Niemczech, Anglii itd. Silnym przeciwnikiem jego teokratycznej koncepcji władzy papieskiej okazał się młodociany król Francji Filip Piękny (1268-1314). Zatarg z Francją trwał siedem lat i zakończył się dla papiestwa tragicznie. Chodziło nie tylko o zagadnienia typu fiskalnego (król Francji, dbały o skarbiec państwa, ograniczał dochody duchowieństwa, a w jeszcze większym stopniu daniny na rzecz papiestwa), ale i o zakres kompetencji obu władz: kościelnej i świeckiej. Poglądy swe Bonifacy VIII streścił w trzech słynnych bullach. Pierwsza pod tytułem Clerici laicos (1256), jest protestem przeciw polityce fiskalnej króla Filipa Pięknego, który obłożył kler francuski podatkiem na cele państwowe. Czytamy w niej, że „zarówno przeszłość jak i współczesne czasy świadczą wymownie, że ludzie świeccy zawsze byli wrogami kleru”. Druga bulla, z 1301 roku pt. Ausculta filii, wzywa króla francuskiego do opamiętania i grozi mu ekskomuniką. Ostatnia, pt. Unam Sanctam (1302), najdobitniej formułuje doktrynę papizmu: „Dwa są we władzy Kościoła miecze – pisze papież – a mianowicie duchowy i doczesny (...) ale oba są we władaniu Kościoła i ten duchowy i ten materialny. Drugim należy się posługiwać dla dobra Kościoła, pierwszym zaś sam Kościół się posługuje. Ten, bowiem jest w ręku Kościoła, tamten zaś w ręku królów i rycerzy, ale w uległości Kościołowi i na jego polecenie”. W zakończeniu bulli czytamy: „Wszyscy ludzie muszą się podporządkować, papieżowi rzymskiemu, jeżeli chcą osiągnąć wieczne zbawienie”. W odpowiedzi na dokumenty papieskie Filip Piękny wstrzymał wywóz złota do skarbnicy papieskiej i9 ogłosił protest przy publicznym poparciu kleru, rycerstwa i mieszczaństwa francuskiego. W 1300 roku Bonifacy VIII ogłosił uroczysty „Jubileusz narodzin Chrystusa”, zapraszając pątników do odwiedzenia Świętego Miasta Rzymu i uzyskania odpuszczenia grzechów. Ponoć dwa miliony pielgrzymów z całej Europy ruszyło do Rzymu odpokutować za swe grzechy. W bazylikach udzielano rozgrzeszenia, zbierano datki, miasto się wzbogacało, kuria rzymska również. Po ogłoszeniu trzeciej Bulli papież Bonifacy udał się do Anagni, gdzie przygotowywał się do zadania ostatniego ciosu Filipowi, a mianowicie obłożenia klątwą króla Francji. Jednak Nogaret, najbliższy współpracownik króla francuskiego, wdarł się przy pomocy Colonnów do pałacu papieskiego w Anagni z zamiarem uprowadzenia papieża do Francji. Zamach się nie udał, ale papież – spoliczkowany przez jednego z napastników – powrócił do Rzymu. Zło się stało, Włochy i cała Europa były świadkiem załamania się mitu o nieograniczonej potędze świeckiej władzy papieża. Całkowicie zdruzgotany Bonifacy VIII zmarł w Rzymie 11 października 1303 roku. Jego zgon przypieczętował kres ery wielkiej reformy teokratyczne, zapoczątkowany przez Grzegorza VII i z olbrzymim nakładem sił kontynuowanej przez jego następców.

Brak komentarzy: