139. SYLWESTER
II 999-1003. Gerbert był mnichem
opactwa w Aurillac (Owernia). Przebywał kilka lat w Katalonii
(północna Hiszpania), gdzie u uczonych arabskich kształcił się w
naukach matematycznych i technicznych. W latach 972-982 został
nauczycielem w szkole arcybiskupiej w Reims. Uzyskuje rozgłos
uczonego, a niektórzy, podziwiając jego wiedzę o przeróbkach
metali, oskarżali go o czary i konszachty z diabłem. Król Francji
Hugon Kapet wyznaczył Gerberta na stanowisko arcybiskupa Reims.
Wkrótce jednak, na skutek nieporozumień z miejscowym klerem,
Gerbert opuszcza swoją diecezję, przenosi się na dwór Ottona III
i staje się jego bliskim powiernikiem. W 999 roku Otton III, którego
Gerbert sławił jako nowego „Konstantyna”, postanawia powierzyć
swemu uczonemu doradcy tiarę papieską. Nowy papież przyjął imię
Sylwester, na pamiątkę tego, który był współpracownikiem
pierwszego chrześcijańskiego cesarza rzymskiego. Sylwester i Otton
zamierzali wspólnie utworzyć uniwersalne państwo chrześcijańskie,
którego zwierzchnikiem miał być cesarz, a współrealizatorem
podporządkowany mu w sprawach świeckich papież. Lecz plany te
miały wówczas jeszcze niewielkie szanse realizacji. Zbyt silna była
opozycja królów Francji, Anglii, biskupów i książąt
niemieckich, arystokracji rzymskiej, nie wspominając już o
Bizancjum. Przedwczesna śmierć Ottona III w 1002 roku, oraz
Sylwestra II w 1003 roku, położyła kres ich ambitnym zamiarom.
Powiadają, ze owiana legendą postać uczonego alchemika, papieża
Sylwestra II, stała się prototypem Doktora Fausta.
140. JAN
XVII 1003. Rzymianin. Aczkolwiek Jan
XVI był antypapieżem, nomenklatura watykańska przyjęła błędną
numerację porządkową papieży o imieniu Jan. Jan XVII (w
rzeczywistości XVI0, którego imię brzmiało Sicco, zmarł po 5
tygodniach pontyfikatu.
141. JAN
XVIII 1004-1009. Rzymianin. Wybrany
pod wpływem epigonów stronnictwa, Krescencjuszów kardynał
Fazjanus rządził Kościołem 5 lat. W Niemczech po śmierci Ottona
III koronę otrzymał Henryk Bawarski. W Italii opozycja antycesarska
ponownie przybrała na sile.
142. SERGIUSZ
IV 1009-1012. Bogobojny rzymski
kapłan Piotr, o niezbyt szczęśliwym przezwisku Bucca porca
(świński ryj), przyjął imię Sergiusz, na cześć Sergiusza III,
niesławnej pamięci protegowanego rodu Teofilaktów. Po śmierci
ostatniego z Krescencjuszów patrycjat rzymski przeszedł w ręce
hrabiów Tusculum (Frascati).
143. BENEDYKT
VIII 1012-1024. Teofilakt, hrabia
Tusculum. Próba stronnictwa Krescencjuszów wprowadzenia na tron
własnego kandydata, bliżej nieznanego Grzegorza, zakończyła się
niepowodzeniem. Henryk II opowiedział się za kandydatem hrabiów
Tusculum, którzy wyznaczyli na papieża Teofilakta, kardynała
Porto. Jego brat Alberyk przyjął tytuł konsula i księcia (dux)
Rzymu. Ród Tusculanów nie zamierzał prowadzić otwartej wojny z
Henrykiem II. Zaproszono króla (wraz z małżonka) na koronację
cesarską, która odbyła się uroczyście 14 lutego 1014 roku.
Podobnie jak sto lat wcześniej Jan X, Benedykt VIII brał osobiście
udział w wyprawach wojennych przeciw Saracenom, a następnie przeciw
wojskom bizantyjskim, które zawładnęły częścią południowej
Italii. Papież sprzyjał również idei reformy, którą propagowali
opaci Cluny. W 1022 roku na synodzie w Pawii postanowiono podjąć
walkę ze świętokupstwem i rozwiązłością duchowieństwa.
Biskupi wysunęli nieśmiało myśl wprowadzenia zasady obowiązkowego
celibatu kapłanów. Postanowienia synodu nie wywołały większego
echa. Benedykt VIII wprowadził do liturgii rzymskiej śpiew Credo
według tekstu używanego w kościołach frankijskich i niemieckich,
to znaczy z dodatkiem słowa Filioque, podkreślający wiarę,
iż Duch Święty pochodzi od Ojca i od Syna. W Kościele wschodnim
uznano ten dodatek za heretycki i niezgodny z pierwotna tradycją
wiary chrześcijańskiej.
GRZEGORZ
1012. Antypapież. Wybrany przez
frakcję popleczników rodu Krescencjuszów, nie uzyskał zgody króla
Henryka II, który zmusił go do rezygnacji z tiary papieskiej.
144. JAN
XIX 1024-1032. Romanus, hrabia
Tusculum, brat Benedykta VIII i Alberyka, księcia rzymskiego. Zanim
go wybrano, był człowiekiem świeckim i przed koronacją otrzymał
wszystkie wymagane prawem kościelnym święcenia. Podejrzewano go,
że był gotów sprzedać Konstantynopolowi swój tytuł prymasa
ekumenicznego. Faktem jest, że Jan XIX nie stronił od darów i
ofiar w zamian za przywileje i łaski, co nabierało znamion
świętokupstwa, nazywanego później symonią. Po bezpotomnej
śmierci Henryka II, (który został kanonizowany w 1146 roku, a jego
żona Kunegunda w 1200 roku) korona niemiecka przeszła w ręce
książąt frankońskich z rodu Salickiego. W 1027 roku pierwszy
władca nowej dynastii, Konrad II i jego małżonka Gizela otrzymali
z rąk Jana XIX koronę cesarską.
145. BENEDYKT
IX 1032-1044. Teofilakt, hrabia
Tusculum, bratanek Benedykta VIII i Jana XIX. Wstąpił na tron
papieski mając piętnaście lat. Wkrótce oskarżony o rozboje,
gwałty i nie obyczajność został przez ludność Rzymu przepędzony
z miasta. Rozpustny młody papież schronił się na dwór Konrada
II, a następnie z pomocą wojsk cesarskich powrócił do Rzymu. W
1044 roku Benedykt IX, którego życie w dalszym ciągu budziło
zgorszenie, został obalony przez stronnictwo Krescencjuszów.
Rzymianie ogłosili papieża za niegodnego urzędu i wprowadzili na
jego miejsce Sylwestra III. Benedykt nie zamierzał jednak rezygnować
ze swych praw do tiary.
146. SYLWESTER
III 1045. Rzymianin. Jan biskup
podmiejskiej diecezji sabińskiej otrzymał tiarę papieską wskutek
rewolty wywołanej przez zwolenników Krescencjuszów. Według
ówczesnych źródeł opłacił swą godność znaczną sumą
przekazaną własnym protektorom. Wybór Sylwestra zgodnie z
obowiązującymi wówczas przepisami był nieważny. We wczesnych
wykazach papieży jego imię bywa opuszczane, figuruje jednak w
obecnym watykańskim katalogu prawowitych następców Piotra.
BENEDYKT
IX 1045. Po raz drugi. Wygnany z
Rzymu Benedykt IX powrócił do miasta z pomocą wojsk hrabiów
Tusculum i uznał za nieważny wybór Sylwestra III. Biskup Sabiny
udał się do swej macierzystej diecezji. Wkrótce Benedykt IX,
obawiając się nowej rewolty, sprzedał tiarę i urząd
papieski swojemu ojcu chrzestnemu, Janowi Gracjanowi.
147. GRZEGORZ
VI 1045-1046. Arcyprezbiter
rzymski Jan Gracjan pochodził z bogatego rodu żydowskiego
Pierleonich. Kupił on od Benedykta IX godność papieską za pokaźną
sumę 2000 denarów w srebrze – jak sam później wyjaśnił –
dla ratowania prestiżu Kościoła. Ani opaci z Cluny, ani
surowych obyczajów słynny biskup asceta Piotr Damiani nie potępi
tego kroku. Opowiadał się bowiem za przeprowadzeniem reformy
kościelnej. Jednakże za namowa opata Odilona z Cluny Henryk III,
syn cesarza Konrada II, zwołał do Sutrii (koło Rzymu) synod
biskupów, na którym podjęto uchwałę o złożeniu z urzędu
Sylwestra III i Grzegorza VI oraz Benedykta IX. Ten ostatni miał być
zamknięty w klasztorze. Grzegorz VI udał się do Kolonii, gdzie
zrezygnował z urzędu. Jego sekretarzem i towarzyszem podróży był
młody mnich Hildebrand, który 30 lat później zasłynął jako
Grzegorz VII, papież reformator. W miejsce złożonych papieży
synod wybrał Klemensa II.
148. KLEMENS
II 1046-1047.Suitger, hrabia
Morsleben i Homburg, był biskupem Bambergu i jednym z najbardziej
wpływowych hierarchów Kościoła niemieckiego. W dzień Bożego
Narodzenia 1046 roku, po otrzymaniu tiary papieskiej, wręczył
koronę cesarską Henrykowi III i jego małżonce Agnieszce. Cesarz
nazwał go królem i arcykapłanem. Jego pontyfikat zapoczątkował
oficjalnie erę cezaropapizmu, w której urzędy kościelne
całkowicie podporządkowano niemieckim władzom świeckim. Klemens
II potwierdził zwyczaj, zgodnie, z którym inwestytura, czyli
nadanie urzędu kościelnego, poprzedza ceremonię kościelną –
udzielenie święceń biskupich. Pontyfikat Klemensa II trwał
niespełna rok. Po krótkiej chorobie papież zmarł w opactwie św.
Tomasza koło PESARO (środkowe Włochy), gdzie leczył się z ataku
malarii.
BENEDYKT
IX 1047-1048. Po raz trzeci. Po
śmierci Klemensa II, którego uważał za antypapieża, Benedykt IX
usiłował odzyskać tron papieski. Poparli go zwolennicy polityki
antycesarskiej. Lecz cesarz Henryk III sprzeciwił się i mianował
papieżem Damazego II. Czując się zagrożony, Benedykt IX zbiegł
do klasztoru w Grottaferrata (niedaleko Rzymu), gdzie wkrótce zmarł.
149. DAMAZY
II 1048. Poppo, hrabia z Brixen.
Mianowany papieżem przez cesarza niemieckiego, udał się do Rzymu,
by przyjąć tiarę. W miesiąc po koronacji zmarł. Według mało
wiarygodnych źródeł został podobno otruty.
150. LEON
IX 1049-1054. Bruno,
hrabia Egisheim - Dagsburg. Wybrany w Wormacji przez cesarza
Henryka III w obecności legatów rzymskich. Ta nowa procedura
najlepiej ilustruje ówczesny charakter urzędu papieskiego,
uzależnionego od woli cesarskiej. Bruno, biskup z Toul (Lotaryngia),
był spokrewniony z rodziną cesarską. W końcu stycznia w otoczeniu
kilkuset rycerzy, mnichów i kapłanów wkroczył do Rzymu, by objąć
w posiadanie Stolicę Apostolską. Wraz z nim powrócił mnich
Hildebrand, który u boku Brunona pełnił funkcję sekretarza.
Wchodząc w granice Wiecznego Miasta, Bruno zdjął sandały i boso
udał się do grobu św. Piotra. Tu oświadczył zgromadzonej
ludności, że przyjechał na życzenie cesarza, ale nie ma zamiaru
pozostawać, gdyby okazało się, że jego osoba jest niemiła
mieszkańcom Rzymu. Odpowiedział mu gromki okrzyk: „Ciebie tylko
chcemy i ciebie wybieramy na papieża”. Wówczas do Brunona zbliżył
się arcydiakon Kościoła rzymskiego i wygłosił tradycyjną
formułę: „Święty Piotr wybrał Brunona”. Nowy papież przyjął
imię Leon IX. Panowanie rozpoczął od reorganizacji kurii
papieskiej, do której wprowadził wielu obcokrajowców; burgundzki
mnich Humbert został mianowany kardynałem biskupem Silva Candida i
prawą ręką papieża, do pomocy zostali również wezwani Hugo
Candidus z Lotaryngii, Fryderyk, leodyjski archidiakon, brat księcia
Gotfryda z Lotaryngii. Sprawy majątkowe powierzono Hildebrandowi,
którego kreowano kardynałem subdiakonem. Było to pewnego rodzaju
„umiędzynarodowienie” ówczesnej kurii rzymskiej. Rozpoczął
się pierwszy etap realizacji programu reform i odnowy życia
kościelnego. Jego duszą był kardynał Humbert, realizatorem zaś
Leon IX. Są wszelkie dane, by sądzić, że również w najbliższym
otoczeniu współpracowników Leona IX nie było całkowitej
zgodności, co do planów i metod przeprowadzenia reformy. Według
kardynała Humberta sprawą najważniejszą była walka ze
świętokupstwem i uwolnienie papiestwa od ingerencji rzymskiej
koterii. W jego oczach papież był przede wszystkim następcą
Piotra, namiestnikiem Chrystusa rządzącym całym światem
chrześcijańskim. W oczach reformatorów funkcję biskupa rzymskiego
przysłoniła wizja papieża władcy uniwersalnego. Warto zauważyć,
że przyjmując urząd papieski Leon IX nie zrezygnował z biskupstwa
macierzystej diecezji. Przystępując do realizacji programu reform,
Leon IX podjął liczne podróże do Francji i Niemiec, aby osobiście
przewodniczyć lokalnym synodom, na których potępiano symonię,
ekskomunikowano przekupnych biskupów, opracowywano dalsze kroki
zmierzające do odnowy życia religijnego. Pod koniec swego panowania
Leon IX wdał się w awanturniczą wojnę z Normanami, zagrażającymi
południowym granicom Państwa Kościelnego. Sam stanął w zbroi na
czele z trudem zebranych przez siebie sił zaciężnych, lecz poniósł
sromotną klęskę pod Civitate (18 czerwca 1053 roku) i dostał się
do niewoli. Zwolniony dzięki znacznemu okupowi, powrócił do Rzymu,
gdzie zmarł w 1054 roku. Na kilka miesięcy przed jego zgonem doszło
do całkowitego zerwania Kościoła rzymskiego z Kościołem
konstantynopolitańskim. Przyczyniła się do tego w dużym stopniu
zapalczywość kardynała Humberta, który w sposób arogancki
usiłował zmusić patriarchę Konstantynopola, Michała
Cerulariusza, do uległości wobec Rzymu. Sprawa zakończyła się
wzajemną ekskomuniką, która przypieczętowała ostateczny rozłam
między dwiema wielkimi wspólnotami chrześcijańskimi, zachodnią i
wschodnią, czyli prawosławiem. Papież Leon IX został zaliczony w
poczet świętych katolickich.
151. WIKTOR
II 1055-1057. Gebeard, hrabia
Hirschbergu. Wybrany po długim wahaniu cesarza Henryka III, który
ostatecznie przychylił się do kandydatury zaproponowanej przez
Hildebranda. Od tej chwili Hildebrand odgrywał obok kardynała
Humberta coraz ważniejszą rolę wśród doradców papieskich.
Podobnie jak jego poprzednik Wiktor II wziął udział w licznych
synodach kościelnych poświęconych sprawie reformy. Zmarł w Arezzo
(Toskania) w czasie jednej ze swych podróży.
152. STEFAN
IX (X) 1057-1058. Fryderyk. Syn
księcia Lotaryngii i opat Monte Cassino. Energicznie kontynuował
dzieło reformy zapoczątkowane przez jego poprzedników. Stefan IX
mianował kardynałem Piotra Damiani, znanego ascetę i głośnego
pisarza kościelnego. Dzieła Piotra Damianiego, zaliczonego później
do grona doktorów Kościoła, ostro piętnowały główne wypaczenia
ówczesnego duchowieństwa, a zwłaszcza niemoralność i
przekupstwo. Za rządów Stefana IX w Mediolanie rozwinął się nurt
odnowy moralnej, który propagowali tak zwani łachmaniarze lub
pataryni. Byli to przeważnie ludzie świeccy, którzy potępiali
gwałtownie chciwość kleru i postulowali w Kościele powrót do
dobrowolnego ubóstwa, cechującego, ich zdaniem, postawę
prawdziwych uczniów Jezusa. Pataryni zajmowali stanowisko
zdecydowanie antycesarskie i z tych względów nie cieszyli się
poparciem Stefana IX. Papież zmarł w czasie jednej ze swoich
licznych podróży. Krążyły pogłoski, że został podstępnie
otruty.
BENEDYKT
X 1058. Antypapież. Rzymianin. W
1057 roku zmarł cesarz Henryk III, Rządy przejęła regentka
cesarzowa Agnieszka. Arystokracja rzymska wykorzystała osłabienie
władzy cesarskiej, aby wprowadzić na tron papieski własnego
kandydata, Piotra, biskupa Velletri, który przyjął imię Benedykt
X. Koronacja odbyła się nocą, bez udziału znacznej części
kardynałów i członków kurii. Reakcja skrzydła reformy, której
przewodniczył Hildebrand, była natychmiastowa. Ogłosili wybór
Benedykta X za nieważny. Po sześciu miesiącach Benedykt ustąpił.
Pozbawiony godności kapłańskiej i dochodów zmarł w nędzy w
przytułku dla biednych koło bazyliki św. Agnieszki w Rzymie.
153. MIKOŁAJ
II 1059-1061. Gerard z Burgundii. Był
biskupem Florencji. Wybrany na papieża przez gremium kardynałów
reformatorów. Aby zapobiec dalszym ingerencjom, z inicjatywy
Hildebranda zebrał się w Lateranie (1059) synod pod przewodnictwem
Mikołaja II. Uchwalono, że odtąd papieża będą wybierali
wyłącznie kardynałowie. Udział pozostałego rzymskiego
duchowieństwa i ludności miał polegać tylko na formalnym
przyjęciu do wiadomości imienia nowego elekta. Kandydatem do urzędu
papieskiego, mógł być w zasadzie tylko członek kolegium
kardynałów lub, co najmniej przedstawiciel kleru rzymskiego.
Decyzja synodu laterańskiego godziła wyraźnie w prerogatywy
cesarza i została odrzucona przez zebranych w Wormacji biskupów
niemieckich, których poparł dwór cesarski. Zapowiadała się ostra
walka między kierowanym przez Hildebranda stronnictwem reformy a
cesarstwem. Inicjatywie Hildebranda należy również przypisać
zwrot w polityce papieskiej w stosunku do Normanów. Papież Mikołaj
II zawarł pokój z przywódcą Normanów, Robertem Gwiskardem. Na
mocy układu podpisanego w Melfi (1059) Normanowie uznali się za
wasali Stolicy Apostolskiej, w zamian, za co otrzymali w lenno dobra
położone na południu Italii, które co prawda już pół wieku
wcześniej objęli w posiadanie siłą, oraz Sycylię, którą
zobowiązali się wyzwolić spod jarzma Saracenów. Od tego czasu
papiestwo coraz częściej korzystało z pomocy zbrojnej Normanów,
co miało służyć uniezależnieniu się Stolicy Apostolskiej od
ingerencji wojsk cesarskich.
154. ALEKSANDER
II 1061-1073.
Anzelm z Baggio. Po zgonie Mikołaja II panowie rzymscy raz
jeszcze przystąpili do ofensywy. Ze skradzionymi z pałacu
Laterańskiego insygniami papieskimi udali się do młodego króla
niemieckiego Henryka IV, ofiarowując mi godność rzymskiego
patrycjusza i prosząc w zamian o wyznaczenie na papieża biskupa z
Parmy, Cadalousa. Biskupi niemieccy poparli ich prośbę, tym
bardziej, że potwierdza ona prawo Henryka IV do mianowania biskupa
rzymskiego. Cadalous przyjął imię Honoriusz II. Było to jawne
naruszenie uchwał synodu rzymskiego z 1059 roku. Na wieść o
dokonanej kradzieży Hildebrand zareagował natychmiast, zwołując
gremium kardynałów elektorów, które ogłosiło papieżem Anzelma
z Baggio, biskupa Parmy. Przyjął on imię Aleksander II. Był
gorącym zwolennikiem reformy, przyjacielem książąt z Toskanii i
poplecznikiem mediolańskich patarynów. Kolegium kardynalskie mogło,
więc w walce z cesarstwem liczyć na silne poparcie wielu miast
Italii. Nastąpiła próba sił. Cadalous jako Honoriusz II przybył
do Italii z silnie uzbrojonymi oddziałami wojsk niemieckich, które
podjęły walkę z oddziałami Normanów broniących papieża
Aleksandra. Przez długie tygodnie na ulicach Rzymu toczyły się
boje. Ostatecznie, dzięki interwencji księcia Toskanii, regentka
cesarzowa Agnieszka uznała za prawowitego papieża Aleksandra II.
Stosunki między papiestwem a dworem niemieckim były jednak coraz
bardziej napięte. Ponowny konflikt powstał wokół sprawy rozwodu,
który Henryk IV pragnął przeprowadzić, ze swoją małżonką
Bertą. Aleksander II sprzeciwił się, grożąc królowi
ekskomuniką. Groźniejszy był następny spór, dotyczący
obsadzenia diecezji mediolańskiej. Henryk IV mimo sprzeciwu papieża,
wprowadził na stolicę mediolańską własnego kandydata. Aleksander
II rzucił wówczas klątwę na doradców królewskich i wezwał
Henryka do przyjazdu do Włoch, aby wytłumaczył się ze swoich
postępków. Papiestwo czuło się już dość silne, aby móc jawnie
sądzić uczynki władcy niemieckiego. Lecz papież nie doczekał się
przyjazdu króla. Zmarł w pałacu Laterańskim.
HONORIUSZ
II 1061. Antypapież. Cadalous,
biskup Parmy, wprowadzony na tron papieski przez arystokrację
rzymską, za zgodą cesarzowej regentki Agnieszki. Mimo poparcia
wojsk niemieckich musiał ustąpić przed prawowicie wybranym przez
kardynałów Aleksandrem II. Honoriusz zbiegł do Parmy, licząc
daremnie na pomoc Henryka IV. Zmarł w 1071 roku.
155. GRZEGORZ
VII 1073-1085. Hildebrand.
Toskańczyk. Po trzydniowej żałobie przystąpiono do złożenia
zwłok Aleksandra II do krypty laterańskiej. Podczas uroczystości
pogrzebowych rozległ się okrzyk „Hildebrand biskupem”. Hasło
to podjął cały lud wraz z obecnymi kardynałami. Wówczas kardynał
Hugo Candidus, jeden z pierwszych współpracowników Leona IX,
wygłosił formułę: „Piotr wybrał Hildebranda na papieża”.
Jak dalece ta scena była wyreżyserowana przez samego Hildebranda,
zostanie na zawsze tajemnicą. Rzecz pewna, że obiór przez
aklamację ludu nie był zgodny z postanowieniami synodu rzymskiego z
1059 roku. Stolicę Apostolską objął człowiek, który od 20 lat u
boku swych poprzedników przygotowywał dzieło odnowy zwanej od jego
papieskiego imienia reformą gregoriańską. Na synodzie zwołanym w
1074 roku do Rzymu Grzegorz VII ogłosił surowe kary za naruszenie
przez duchowieństwo celibatu i kupowanie urzędników kościelnych
(symonia). Ludowi zakazano przyjmować sakramenty od księży
żonatych lub przekupnych. Realizację postanowień papież powierzył
legatom, rozesłanym po całej Europie. Mieli spełniać funkcję
łączników miedzy papiestwem a biskupami, których Grzegorz uważał
jedynie za wykonawców swojej woli. Postanowienia synodu zostały
niechętnie przyjęte przez duchowieństwo chrześcijaństwa
zachodniego. Na wiosnę 1075 roku Grzegorz sformułował swój
program w krótkim, nieprzeznaczonym do szerszej wiadomości
dokumencie zwanym Dyktatem papieskim. Oto kilka jego
sformułowań: „Nazwa papież przysługuje tylko rzymskiemu
biskupowi”, „Tylko papież ma władzę depozycji cesarza...”,
„Papieża nikt nie ma prawa sądzić”, „Tylko papież ma prawo
być nazywany biskupem powszechnym”. Dyktat papieski
sformułował główne tezy doktryny średniowiecznego papalizmu.
Zgodnie z nim nawet władza świecka została podporządkowana temu,
który nazwał się „namiestnikiem Boga na ziemi”. Tegoż roku na
synodzie rzymskim papież zabronił udzielania inwestytury, czyli
nadawania duchowieństwu lenna przez władze świecki, oraz
przyjmowania przez kler jakichkolwiek godności kościelnych z rąk
świeckich. Działania Grzegorza VII wzbudziły protest Henryka IV,
który ogłosił papieża za intruza i fałszywego mnicha. Grzegorz
VII odpowiedział klątwą, zwalniając poddanych z przysięgi
złożonej na ręce władcy. Wówczas Henryk, obawiając się rewolty
swych poddanych, ugiął się przed papieżem i w roli pokutnika udał
się 27 stycznia 1077 roku do Canossy, fortecy księstwa Toskanii, w
której przebywał Grzegorz VII. Papież udzielił Henrykowi
rozgrzeszenia w mniemaniu, iż w ten sposób złamie ostatecznie
przewagę niemieckiego monarchy nad papiestwem. Wkrótce okazało
się, że papież zawiódł się w rachubach. Henryk IV, który nie
zamierzał rezygnować ze swych prerogatyw, zmontował koalicję
antypapieską. Popierający swego władcę episkopat niemiecki,
niechętny reformom Grzegorza, wybrał na papieża Wiberta,
arcybiskupa Rawenny, który przyjął imię Klemens III. Henryk IV
wkroczył wówczas z wojskiem do Rzymu, wprowadził nowego papieża
do bazyliki Piotrowej i tu otrzymał z rąk Klemensa III koronę
cesarską. Grzegorz VII zamknął się w Zamku św. Anioła, którego
rycerze niemieccy nie zdołali zdobyć. Na pomoc prawowitemu
papieżowi przybył lennik Stolicy Apostolskiej, Norman, Robert
Gwiskard. 30000 Normanów i zwerbowanych przez Gwiskarda Saracenów
rzuciło się na Rzym, torując sobie ogniem i mieczem drogę poprzez
dzielnice miasta aż do Zamku Anioła. Kroniki rzymskie podają, że
w bazylice Piotrowej muzułmańscy duchowni odśpiewali wersety
Koranu. Henryk IV i antypapież Klemens III uciekli, ale
miasto okrutnie ucierpiało, kobiety gwałcono, palono domy –
papież był wolny. Nienawiść ludu rzymskiego obróciła się teraz
przeciw Grzegorzowi, w którym dopatrzono się sprawcy wszystkich
nieszczęść. Biskup rzymski musiał uciekać przed gniewem swego
ludu i udał się do Salerno, pod opiekę Normanów. Zmarł wśród
nich 25 maja 1085 roku. Pochowano go w katedrze w Salerno. Zaliczony
został w poczet świętych Kościoła katolickiego.
KLEMENS
III 1080. Antypapież. Wibert.
Pochodził z Parmy, był arcybiskupem Rawenny. Został wybrany na
papieża w 1080 roku przez 30 biskupów niemieckich, zebranych z
inicjatywy króla niemieckiego Henryka IV, który ogłosił Grzegorza
VII za niegodnego urzędu papieskiego. Rządził początkowo w
Brescii (północna Italia), zanim wojska niemieckie nie utorowały
mu drogi do Rzymu, gdzie przybył 1083 roku. W 1084 roku otrzymał
konsekrację papieską, a następnie ukoronował diademem cesarskim
Henryka IV. Wraz z cesarzem zbiegł przed najazdem Normanów pod
wodzą Roberta Gwiskarda, który przybył na wezwanie oblężonego w
Zamku św. Anioła Grzegorza VII. W 1085 roku Klemens III usiłował
ponownie zasiąść na tronie Piotrowym, utrudniając kardynałom
wybór następcy Grzegorza VII. Usunięty z Rzymu, nie zrezygnował z
tytułu papieskiego, licząc na poparcie przeciwników reformy
gregoriańskiej. W 1089 roku dwa lata po śmierci Wiktora III
(legalnie wybranego następcy Grzegorza VII), Klemens III raz jeszcze
powraca do Rzymu, nie dopuszczając do rządów legalnie wybranego
papieża, Urbana II. Dopiero w 1093 roku Klemens III został
ostatecznie usunięty z Wiecznego Miasta. Udał się wówczas do
Rawenny, gdzie aż do śmierci (w 1100 r.) publikował bulle i
udzielał przywilejów podpisując się jako prawowity papież.
156. WIKTOR
III 1086-1087. Dezyderiusz, syn
księcia Benewentu, opat Monte Cassino i kardynał św. Cecylii na
Zatybrzu. Został wybrany na papieża dopiero w rok po śmierci
Grzegorza VII, którego był bliskim współpracownikiem. Kontynuował
dzieło reformy. Zainicjował kampanię wojenną przeciw Saracenom.
Była to pierwsza próba organizowanych przez papiestwo wypraw
wojennych przeciw islamowi. Cieszył się dużym uznaniem. W 1887
roku przyznano mu tytuł błogosławionego.
157. URBAN
II 1088-1099. Francuz, Odon de
Lagery. Był przeorem opactwa Cluny, a następnie kardynałem pod
rzymskiej diecezji w Ostii. Wybrany przez gremium kardynalskie, które
zebrało się w Terracina koło Rzymu, albowiem samo miasto znalazło
się w rękach antypapieża Klemensa III. Urban II podobnie jak
Grzegorz VII, udał się po pomoc do Normana Rogera I, brata Roberta
Gwiskarda. Dzięki niemu udało się Urbanowi wejść do Rzymu i
zamieszkać na jednej z wysp na Tybrze. Walka o stolicę
chrześcijaństwa trwała ze zmiennym szczęściem aż do 1093 roku.
Antypapież Klemens III, nie mogąc już wówczas liczyć na poparcie
cesarza Henryka IV, uwikłanego w wojnę domową, musiał opuścić
Rzym. Urban II objął tron Piotrowy; lud rzymski przyjął papieża
Francuza bez większego entuzjazmu. Panujący od 1081 roku
bizantyjski cesarz Aleksy z rodu Komnenów nawiązał korespondencję
z Urbanem II, licząc na poparcie papiestwa w zorganizowaniu pomocy
dla wschodniego chrześcijaństwa, zagrożonego przez rozwijającą
się potęgę islamu. Wówczas papież postanowił ogłosić wielką
wyprawę wojenną rycerstwa chrześcijańskiego, czyli tak zwaną
krucjatę (nazwa ta powstała o wiele później), w celu wyzwolenia z
rąk Saracenów Jerozolimy i innych miejsc uświęconych pobytem
Chrystusa. Zwołanie wyprawy krzyżowej stwarzało dla papieży
dogodną pozycję w ich walce z niemieckim cesarzem. Mobilizowało
znaczną część rycerstwa wokół namiestnika Chrystusowego,
przywracało papiestwu blask, osłabiało antyrzymskie nastroje.
Otwierały się możliwości zjednoczenia zachodniego i wschodniego
chrześcijaństwa pod władzą Stolicy Apostolskiej. Urban II
osobiście udał się do Francji, by w październiku 1095 roku
ogłosić na synodzie w Clermont-Ferrand, stolicy Owerni, pierwszą
krucjatę. Tym, którzy podejmą to „Chrystusowe wezwanie”,
papież, mocą otrzymaną od św. Piotra” przyrzekł udzielić
odpustu zupełnego. Po raz pierwszy w dziejach chrześcijaństwa
padło słowo „odpust” (łac. Indulgentia), którym
później często szafowały dokumenty papieskie. W 1098 roku Urban
II zachęcił również Normanów do poczynienia energiczniejszych
kroków przeciw Saracenom, w zamian, za co uznał ich posiadłości
na Sycylii za „Królestwo Sycylijskie”. Treść i realizacja tej
bulli stały się przedmiotem nieustannych sporów między Sycylią a
papiestwem aż do połowy XIX wieku. W okresie pontyfikatu Urbana II
powstała we Francji nowa gałąź zreformowanego zakonu św.
Benedykta w założonym przez Roberta z Molesme klasztorze w Citeaux,
na południu od Dijon (Francja). W 1093 roku Urban II mianował
benedyktyna Anzelma z Aosty (1033-1109), opata klasztoru w Bec
(Normandia), arcybiskupem w Canterbury (Anglia). Anzelm był czołowym
przedstawicielem naukowego i metodycznego wykładu zagadnień
teologicznych i filozoficznych, zwanego w okresie średniowiecza
scholastyką. Urban II zmarł w dwa tygodnie po zdobyciu Jerozolimy
przez krzyżowców pod wodzą Gotfryda de Bouillon. Urban II został
w 1881 roku uznany za błogosławionego.
158. PASCHALIS
II 1099-1118. Rajner z Bieda (koło
Rawenny). Pochodził z możnego rodu, był mnichem kluniackim.
Później mianowany kardynałem bazyliki św. Klemensa. W pierwszych
latach jego pontyfikatu zakończyła się schizma zapoczątkowana
przez papieża Klemensa III i jego następców. Po śmierci cesarza
Henryka IV królem został jego syn, Henryk V. Władca niemiecki
usilnie zabiegał o utrzymanie feudalnego prawa do inwestytury
urzędów kościelnych. Nawiązane pertraktacje z papieżem były
ostrożne i z obu stron nieszczere. Gdy Paschalis II odmówił
królowi korony cesarskiej, ten go uwięził. Pod presją Henryka V
Paschalis zgodził się na przyznanie królowi prawa do inwestytury.
Wówczas władca niemiecki uwolnił papieża, który dokonał
ceremonii koronacji cesarskiej. Wkrótce jednak wobec oburzenia obozu
reformy Paschalis II cofnął swoją decyzję i ponownie potępił
zwyczaj inwestytury, podkreślając przy tym prawo hierarchii
kościelnej do majątków otrzymanych od władzy świeckiej. Za
czasów Paschalisa II powstało w Clairvaux słynne opactwo
cysterskie, któremu przewodniczył św. Bernard, najsłynniejszy
pisarz i kaznodzieja kościelny XII wieku.
TEODORYK
1100. Antypapież. Biskup św.
RUFINY. Wybrany przez opozycje na miejsce zmarłego antypapieża
Klemensa III. Uwięziony przez stronników Paschalisa II został
zamknięty w opactwie CAVA (Apulia, południowe Włochy), gdzie zmarł
w 1102 roku.
ALBERT
1102. Antypapież. Biskup Sabiny.
Za zgodą cesarza Henryka IV mianowany papieżem po śmierci
Teodoryka. Pojmany przez stronników Paschalisa IOI umieszczony w
klasztorze św. Wawrzyńca w Apulii. Zmarł w 1102 roku.
SYLWESTER
IV 1105. Antypapież. Maginulfus,
archiprezbiter rzymski. Wprowadzony na tron papieski przez
przeciwników Paschalisa II. Wkrótce jednak zbiegł do Tivoli.
Zmuszony przez Henryka V do rezygnacji, zmarł w 1111 roku.
159. GELAZY
II 1118-1119. Kanclerz i bliski
współpracownik Paschalisa II. Kardynał kościoła Matki Boskiej in
Cosmedin, Jan z Gaety, był uprzednio mnichem opactwa Monte Cassino.
Jego krótki pontyfikat był zakłócony rozruchami w Rzymie,
interwencją cesarza Henryka V. Dwukrotnie uciekał z Rzymu, umarł
na wygnaniu w Cluny, we Francji. Garstce kardynałów, która przed
śmiercią otaczała jego łoże, papież polecił wybór na swego
następcę arcybiskupa Vienne (Francja).
-
GRZEGORZ VIII 1118. Antypapież. Francuz. Maurycy Bourdin. Był arcybiskupem Bragi (Portugali9a). Wprowadzony siłą przez antypapieską frakcję, której przewodziła rodzina Frangipanich, ciesząca się dużymi wpływami w Rzymie i innych miastach Italii. Grzegorza VIII popierał początkowo również Henryk V, który od antypapieża otrzymał po raz drugi koronę cesarską (poprzednią koronację unieważnił Paschalis II). Grzegorza VIII usunął papież Kalist II, który pojmał antypapieża w czasie jego ucieczki, sprowadził na ośle do Rzymu, wystawił na pośmiewisko ludu i następnie zamknął w klasztorze. Grzegorz VIII zmarł w 1137 roku w opactwie Cava (Apulia).
160.
KALIST
II 1119-1124. Gwido, hrabia
Burgundii, piastował urząd biskupa Vienne, jednej z najstarszych i
najważniejszych diecezji Francji. Był krewnym Kapetyngów i
Salickiego rodu królów niemieckich. Burgundzki papież energicznie
przystąpił do zaprowadzenia porządku. Usunął z Rzymu antypapieża
Grzegorza VIII i po trudnych pertraktacjach doprowadził do
podpisania 23 września 1122 roku w Wormacji układu z cesarzem
Henrykiem V. Układ ten uważa się za prototyp wszystkich następnych
konkordatów. Cesarz wyrzekł się inwestytury przez pierścień i
pastorał, których wręczenie oznaczało akt nominacji dostojnika
kościelnego, ale zatrzymał przywilej nadawania elektorom wybranym
przez duchowieństwo prawa do korzystania z dóbr przyznanych w
charakterze lenna. Układ miał charakter kompromisowy. Wybory
biskupa przekazano kolegium złożonemu z członków kapituły
katedralnej. Układ wormacki został zatwierdzony w 1123 roku na
zwołanym przez papieża do Lateranu I soborze powszechnym na
Zachodzie. Na tym samym soborze uchwalono, że małżeństwa księży
w zachodnim chrześcijaństwie są nieważne, a dzieci pochodzące z
tych małżeństw nieślubne.
161.
HONORIUSZ
II 1124-1130. Po śmierci Kaliksta II
gremium elektorskie podzieliło się na dwa obozy: zwolenników
Teobalda o przydomku Bucca pecus (owczy łeb), który przyjął imię
Celestyn II, i zwolenników Lamberta, biskupa Osti. Aby uniknąć
schizmy, Teobald zrezygnował z tiary. Lambert przyjął imię
Honoriusz. Chociaż był słabego zdrowia, archiwa papieskie
przechowują ponad 300 bulli, listów i dokumentów, przez niego
podpisanych. Kuria rzymska prężnie rozwijała swą działalność
reformatorską. W 1125 roku w Niemczech zmarł bezpotomnie cesarz
Henryk V. Korona niemiecka przeszła w ręce księcia saskiego Lotara
z Supplinburg, który był gorącym zwolennikiem reformy
gregoriańskiej.
162.
INNOCENTY
II 1130-1143. Rywalizujące ze sobą
dwa bogate rody Frangipanich i Pierleonich usiłowały pozyskać dla
swych kandydatów głosy elektorskie. Pierwszy ród miał na swe
usługi głosy 16 kardynałów, którzy wybrali na papieża kardynała
św. Anioła, Grzegorza Papareschi. Przyjął on imię Innocenty II.
25 kardynałów, zwolenników rodu Pierleonich, nie wzięło udziału
w elekcji i w parę godzin później dokonano wyboru Piotra
Pierleoni, który obrał imię Anaklet II. Jednego dnia w dwóch
odrębnych kościołach dokonano konsekracji obu papieży. Schizma
trwała osiem lat. Obaj papieże rozsyłali po całej Europie listy i
dokumenty świadczące o legalności swojego wyboru. Ostateczny
triumf odniósł Innocenty II przy poparciu Lotara oraz cystersów,
którym przewodniczył Bernard z Clairvaux. Znakomity kaznodzieja i
polityk cieszył się wówczas autorytetem w całej Europie i
autorytet ten był praktycznie niepodważalny. Innocentego II
popierał również Norbert z Xanten, arcybiskup Magdeburga,
założyciel premonstratensów (w Polsce znanych pod nazwą
norbertanów), który uzyskał od papieża bullę potwierdzającą
zwierzchność Magdeburga nad Kościołem polskim. W 1133 roku
Innocenty koronuje na cesarza Lotara III, ale ceremonia mogła się
odbyć w pałacu Laterańskim, albowiem bazylika św. Piotra i
broniący do niej dostępu Zamek Anioła były w rękach Anakleta.
Wkrótce po uroczystościach papież musiał opuścić stolicę
chrześcijaństwa, udał się do Pizy (Toskania) skąd w listopadzie
1137 roku powrócił definitywnie do Rzymu. W 1138 roku umiera jego
przeciwnik Anaklet II, a wybrany w jego miejsce Grzegorz, który
nazwał się Wiktorem IV, po dwóch miesiącach poddał się władzy
Innocentego II. W 1139 roku Innocenty zwołał do Lateranu II sobór
powszechny, na którym potępiono schizmę Anakleta, uściślono
zakaz świętokupstwa oraz odrzucono jako heretycką naukę Arnolda z
Brescii (1100-1155), ucznia wybitnego filozofa Abelarda (1079-1142).
Ta ostatnia decyzja stała się zarzewiem nowych rozruchów, które
zaciemniły ostatnie lata pontyfikatu Innocentego II. W Rzymie
upośledzone grupy ludności miejskiej wystąpiły wspólnie przeciw
świeckiej władzy papieża. Rewolucja rzymska miała swoje źródło
w postępowych hasłach, które przyjęły się w wielu rozwijających
się miastach Europy. Nawiązywała do tych doktryn, które głosiły,
iż władza świecka pochodzi od ludzi.. Arnold z Brescii był nie
tylko gorącym wyznawcą dobrowolnego ubóstwa duchowieństwa, ale
zwalczał również wszelkie objawy dominacji ze strony kleru,
którego władzę świecką, a więc również panowanie papieża w
Rzymie. Gdy zwycięscy rewolucjoniści rzymscy zlikwidowali urząd
prefekta papieskiego i w jego miejsce powołali senat oraz dokonali
wyboru patrycjusza (był nim brat zmarłego antypapieża), oddając
mu władzę wykonawczą, Arnold z Brescii przyłączył się do
„republiki komunalnej” w Rzymie i wkrótce stał się jej
ideologicznym przywódcą. Innocenty II zmarł w Wiecznym Mieście,
którego lud odrzucał prawa papieża do rządów świeckich.
ANAKLET
II 1130. Rzymianin z rodu
Pierleonich. Wybrany przez grupę kardynałów, zwolenników
Pierleonich, uzyskał poparcie Normanów. Dzięki nim utrzymał się
na tronie papieskim przez osiem lat, utrudniając swojemu
przeciwnikowi Innocentemu II dostęp do bazyliki Piotrowej. Anakleta
II popierało również duchowieństwo polskie.
WIKTOR
IV 1138. Grzegorz. Wybrany po
śmierci Anakleta II przez stronnictwo Pierleonich, ustąpił
dobrowolnie po dwóch miesiącach.
163.
CELESTYN
II 1143-1144. Gwido, Toskańczyk.
Wybrany w czasie rozruchów rzymskich nie zdołał przywrócić
ładu w mieście. Zmarł po 6 miesiącach pontyfikatu.
164.
LUCJUSZ
II 1144-1145. Gerard Caccianemici.
Pochodził z Bolonii. Nie mogąc się doczekać pomocy króla
niemieckiego Konrada III, zorganizował na własną rękę oddział
zbrojny, który pod jego wodzą zaatakował Wzgórze Kapitolińskie,
gdzie rezydował senat rewolucyjny. Papież zginął w czasie walk.
165.
EUGENIUSZ
III 1145-1153. Zebrane w trudnych
warunkach kolegium kardynałów wybrało mnicha cysterskiego,
Bernarda, który pochodził z Pizy. Według niepewnych źródeł jego
nazwisko brzmiało Paganelli di Montemagno. Był uczniem św.
Bernarda z Clairvaux. Niemal cały pontyfikat spędził poza Rzymem,
opanowanym przez buntowników i kierowanym przez Arnolda z Brescii. W
1146 roku Bernard z Clairvaux zorganizował drugą krucjatę, której
przewodził król francuski Ludwik VII i król niemiecki Konrad III.
Zakończyła się ona niepowodzeniem. Zachęcony przez Bernarda z
Clairvaux Eugeniusz III kilkakrotnie usiłował powrócić do swojej
rzymskiej stolicy, ale ani pomoc Rogera II, króla Sycylii, ani
obietnice Konrada III nie utorowały papieżowi drogi do Wiecznego
Miasta. Dopiero układ podpisany w Konstancji w 1153 roku z następcą
Konrada III, Fryderykiem I Rudobrodym, umożliwił Eugeniuszowi III
objęcie rządów w Rzymie, gdzie zmarł wkrótce po swoim powrocie.
W latach pontyfikatu Eugeniusza powstał z inicjatywy mnicha
kameduły, Gracjana, pierwszy zbiór ustaw kościelnych, zwany
Dekretem Gracjana, który w ciągu całego średniowiecza
uznawano za główną wykładnię obowiązującego w Kościele
zachodnim prawa kanonicznego. Gracjan głosił, że „papież
posiada wszystkie prawa przysługujące cesarzowi ziemskiemu i
niebieskiemu”. Bernard z Clairvaux zadedykował swojemu papieskiemu
uczniowi dzieło pt. De consideratione (Rozważania), w którym
streścił swoje teokratyczne poglądy. W 1872 roku Eugeniusza III
uznano za błogosławionego.
166.
ANASTAZY
IV 1153-1154. W czasie krótkiego
pontyfikatu wybranego przez kardynałów Konrada della Subarra,
rzymianina rodem, trudna sytuacja papieska w obliczu rewolty
rzymskiej nie uległa zasadniczym zmianom.
167.
HADRIAN
IV 1154-1159. Mikołaj Breakspeare
pochodził z Anglii, kardynałem mianował go Eugeniusz III. Pełnił
funkcję legata papieskiego w Norwegii, gdzie zorganizował Kościół
katolicki na zasadach reformy gregoriańskiej. Hadrian IV przystąpił
energicznie do umocnienia władzy papieskiej. Przede wszystkim
postanowił zdecydowanie rozprawić się z Arnoldem z Brescii. Gdy
znaleziono zwłoki jednego z kardynałów, zamordowanego przez zbirów
Arnolda, papież po raz pierwszy w dziejach chrześcijaństwa obłożył
Rzym karą interdyktu. Zamknięto kościoły, wstrzymano pielgrzymki
– miasto pozbawiono głównego źródła dochodu. Gniew ludu
zwrócił się przeciw przywódcy komuny rzymskiej. W tym czasie
przybył do Rzymu Fryderyk Rudobrody, który otrzymał z rąk papieża
koronę cesarską. Arnold został uwięziony i stracony, a jego
spalone zwłoki rzucono do Tybru. U władzy pozostał
jednak senat rzymski. Od południa groził nowy najazd Normanów. Po
nieudanej kampanii wojennej Hadrian zawarł porozumienie z Wilhelmem,
następcą Rogera z Sycylii. Krok ten spowodował niezadowolenie
cesarza Fryderyka, który postanowił siłą odzyskać prawo feudalne
nad Kościołem. Doszło do ponownych starć w północnej Irlandii.
Hadrian przygotowywał nową klątwę przeciw cesarzowi, lecz zmarł,
zanim podpisał odpowiednią bullę.
168.
ALEKSANDER
III 1159-1181. Rolando Bandinelli
pochodził ze Sjeny. Był wybitnym uczonym i prawnikiem. Został
mianowany kardynałem bazyliki św. Marka i kanclerzem papieskim. Po
śmierci Hadriana IV nastąpił rozłam w elektorskim gremium
kardynałów, między obozem pro cesarskim a zwolennikami polityki
dążącej do uniezależnienia się od Niemiec przy wykorzystaniu
innych układów sojuszniczych, zwłaszcza z Sycylią i Francją, a
nawet z cesarstwem bizantyjskim. Rozłam ten odzwierciedlał nastroje
panujące w Italii, gdzie ścierały się dwie tendencje: gibelinów
– zwolenników władzy cesarskiej, i gwelfów – opowiadających
się za niezależnością miast i księstw włoskich, w tym i
papiestwa. Większość głosów padła na Rolanda Bandinellego,
mniejszość, składająca się z kardynałów przychylnych cesarzowi
niemieckiemu, wybrała kardynała Oktawiana z Monticello, krewnego
możnego rodu hrabiów Tivoli. W czasie elekcji doszło do rozruchów,
podczas których Roland Bandinelli i jego wyborcy schronili się do
Zamku Anioła. Kardynał Oktawian przejął tiarę i został
ogłoszony papieżem jako Wiktor IV. Opozycja się nie poddała i
Bandinelli z grupą kardynałów udał się na południe Italii pod
opiekę króla Sycylii. Tu przeprowadzono ponowną elekcję Rolanda
Bandinellego, który przybrał imię Aleksander III. Jego pontyfikat
(jeden z najdłuższych w dziejach papiestwa aż do XIX wieku) trwał
23 lata, w których blisko 20 spędził na wygnaniu. Śmierć Wiktora
IV, którego popierał Fryderyk Rudobrody, nie zakończyła schizmy.
Obóz pro cesarski wybrał jego następcę, Paschalisa III, a po jego
zgonie Kaliksta III, który w 1178 roku zrezygnował z opozycji.
Aleksander III znalazł poparcie u króla Francji, w klasztorach
cysterskich i innych ośrodkach reformy religijnej, ale jeszcze
silniejsze w lombardzkich miastach, które weszły z nim w przymierze
i zbudowały na jego cześć u podnóża Alp fortecę pod nazwą
Aleksandria. Miała ona utrudnić wojskom niemieckim wstęp do
Italii. W walce z Ligą Lombardzką cesarz Fryderyk poniósł klęskę
pod Legnano (1176 r.) i podpisał układ w Wenecji (w 1177 r.), w
którym uznał suwerenność papieża w Kościele, rezygnując z
popierania antypapieży. Potwierdził przy tym integralność Państwa
Kościelnego. Ucałowanie przez Fryderyka stóp Aleksandra III było
wyrazem rezygnacji z planów przywrócenia supremacji cesarskiej nad
papiestwem. W 1179 roku zwołany został III sobór laterański, na
którym ustalono, że przy wyborze papieża decydować będzie
większość dwóch trzecich głosów kardynalskich, z wykluczeniem
jakiejkolwiek ingerencji z zewnątrz. Inne postanowienia soboru
dotyczyły spraw majątkowych duchowieństwa i dochodów mających
wpłynąć do skarbca papieskiego. Po raz pierwszy na soborze stawiła
się liczna delegacja episkopatu angielskiego. Aleksander III
kanonizował Edwarda Wyznawcę (1002-1066), króla angielskiego,
fundatora opactwa Westminsteru w Londynie, biskupa Tomasza Becketa,
zwolennika reform gregoriańskich w Anglii, zamordowanego z rozkazu
króla Henryka II, oraz Bernarda z Clairvaux, miodopłynnego mnicha
kaznodzieję, głównego ideologa średniowiecznego chrześcijaństwa.
WIKTOR
IV (V) 1159. Antypapież.
Oktawian z Monticello. Wybrany przez kardynałów opowiadających się
za stronnictwem proniemieckim. Konsekrowany w opactwie Farfa, objął
rządy jako Wiktor IV, a nie V, gdyż nie uznawał swego poprzednika
z 1138 roku, antypapieża Wiktora. Przebywał w Pawii i innych
miastach północnej Italii pod opieką Fryderyka Rudobrodego. Zmarł
w Lucce (Toskania) w 1164 roku.
PASCHALIS
III 1164. Antypapież. Gwido z
Cremy. Został wybrany przez grupę kardynałów powiązanych z
Wiktorem IV, pod przewodnictwem Rainalda, arcybiskupa Kolonii. W 1166
roku udało mu się wkroczyć do Rzymu i przeprowadzić ponowną
koronację Fryderyka Rudobrodego na cesarza. Zmarł w Rzymie w 1168
roku.
KALIKST
III 1168. Antypapież. Jan ze
Strumi (koło Arezzo). Wybrany w Rzymie przez kardynałów
popierających schizmę. Obawiając się buntu ludowego, przebywał w
Viterbo, gdzie rozbudowano pałac papieski. W 1178 roku przybył do
Frascati, by pokłonić się Aleksandrowi III i prosić o
przebaczenie. Dalsze jego losy są nieznane.
INNOCENTY
III 1179. Lando z Sity. Wybrany
przez garstkę opozycji, nieuznającej Aleksandra III. Obwarował się
niedaleko Rzymu w małej fortecy, którą otrzymał od brata
antypapieża Wiktora IV. Po kilku miesiącach poddał się. Zmarł w
1180 roku. W klasztorze Cava, do którego wywieziono go z rozkazu
Aleksandra III.
169.
LUCJUSZ
III 1181-1185. Ubaldo Allucingoli.
Był kardynałem biskupem Ostii i Velletri. Został wybrany w
Velletri, albowiem senat Rzymu żądał wysokiej opłaty za ingres
nowo wybranego papieża. Lucjusz III wszedł do miasta pod osłona
wojsk arcybiskupa Moguncji Krystiana, ale po kilku miesiącach się
wycofał. Biskup rzymski i jego kuria urzędowali kolejno w Velletri,
Anagni i Weronie, gdzie Lucjusz III zmarł. Rok przed śmiercią
nastąpiło w Weronie spotkanie z cesarzem Fryderykiem Rudobrodym,
podczas którego omówiono kroki, jakie należy podejmować w celu
ukrócenia szerzących się herezji. Był to pierwszy
projekt utworzenia urzędu kościelno-państwowego, stojącego na
straży „czystości doktryny i obyczajów”, zwanego później
świętą inkwizycją.
170.
URBAN
III 1185-1187.
Hubert Crivelli. Był biskupem Mediolanu. Przyjmując tiarę
nie zrezygnował z rządów diecezją mediolańską. Był pierwszym
papieżem, który nigdy nie przybył do Rzymu. Przeszkodził mu w tym
ostry zatarg z Henrykiem, synem Fryderyka Rudobrodego, który zawarł
małżeństwo z Konstancją, córką króla Sycylii. Połączenie
cesarstwa z królestwem Sycylii poważnie zagrażało autonomii
Państwa Kościelnego, otoczonego zewsząd przez podporządkowane
władzom niemieckim siły zbrojne. Politykę Urbana III zwalczał
episkopat niemiecki. Papież zmarł w Ferrarze, gdzie przygotowywał
się do ogłoszenia klątwy na cesarza.
171.
GRZEGORZ
VIII 1187.
Albert de Morra. Pochodził z Benewentu. Szukał porozumienia
z cesarzem, ustępując w wielu spornych zagadnieniach. Również
Grzegorz VIII nigdy nie odwiedził Rzymu. Zmarł w Pizie.
172.
KLEMENS
III 1187-1191. Kardynał biskup
Palestriny, Paweł Scolari, został po 24 latach opozycji uznany
również przez senat rzymski. Powróciwszy do Rzymu papież
przystąpił do reorganizacji kurii papieskiej oraz do przygotowania
nowej, trzeciej krucjaty, której celem było odzyskanie Jerozolimy,
zdobytej w 1184 roku przez Turków. Biorący udział w krucjacie
Fryderyk Rudobrody zmarł w 1190 roku.
173.
CELESTYN
III 1191-1198. Hiacynt Boboni Orsini.
Był kardynałem diakonem kościoła Matki Boskiej in Cosmedin. Miał
podobno 85 lat w chwili przyjęcia papieskiej tiary. W 1191 roku
ukoronował na cesarza Henryka VI, syna Fryderyka Rudobrodego. Nowy
cesarz ruszył na podbój Sycylii bronionej przez Tankreda z Lecco
(1130-1194), nieprawego potomka dynastii normańskiej, który walczył
o niedopuszczenie do władzy niemieckich Hohenstaufów. Śmierć
Tankreda ułatwiła Henrykowi opanowanie nie tylko Sycylii, ale i
całej Italii. Cesarstwo Hohenstaufów stanęło u szczytu swej
potęgi. Groziło to załamaniem planów papiestwa. Henryk VI zmarł
nieoczekiwanie w 1197 roku w wieku 32 lat, w chwili, gdy
przygotowywał czwartą wyprawę krzyżową. Aby zabezpieczyć los
swego trzyletniego syna Fryderyka, oddał go na łożu śmierci pod
opiekę papieża, uznając jednocześnie Sycylię za lenno papieskie.
Plany Hohenstaufów opanowania świata załamały się. Jak pisał
znany historyk papiestwa Leopold Ranke, prawdziwym spadkobiercą
Henryka VI został następca Celestyna III.
174.
INNOCENTY
III 1198-1216. Lotariusz Conti,
hrabia Segni. Urodzony w Anagni. Mianowany kardynałem kościoła św.
Sergiusza przez swego wuja, Klemensa III. Otrzymał gruntowne
wykształcenie filozoficzno-teologiczne w Paryżu i prawnicze w
Bolonii. Napisał traktat ascetyczno - moralny pt. O nędzy losu
ludzkiego. Doskonały administrator i zręczny polityk.
Współczesny kronikarz angielski, Mateusz Paris, twierdzi nie bez
złośliwości, że Innocenty był człowiekiem niesłychanie
ambitnym, pysznym, o niezaspokojonej żądzy bogactw i gotowym za
pieniądze do każdej transakcji. Wykorzystując osłabienie
cesarstwa niemieckiego, Innocenty III potrafił w stosunkowo krótkim
czasie podporządkować sobie nie tylko episkopat, ale również i
władców świeckich. Stał się suwerenem znacznych obszarów
Europy: królowie Skandynawii, Portugalii, Aragonii i Anglii, władcy
Serbii i Bułgarii uznali jego lenno płacąc hojne daniny. Inne
państwa płaciły świętopietrze i zgadzały się na bezpośrednią
ingerencje papieża w sprawy państwowe. Żaden papież nie szafował
tak bezwzględnie klątwą i interdyktem. Pomocą był mu świetnie
zorganizowany aparat administracyjny i fiskalny. Sztab doradców
kurialnych i legatów rozsyłanych do wszystkich krajów Europy
kontrolował realizację postanowień papieskich. Gdy przyjmował
tiarę, miał niecałe 38 lat. Ingerował w każdą sprawę,
odpowiadał na każdą wątpliwość, rozstrzygał wszelkie spory,
które w drodze odwołania trafiały do Stolicy Apostolskiej. Archiwa
watykańskie przechowują ponad 6000 listów i bulli z jego podpisem.
Za jego rządów rozbito opozycję albigensów (heretyków
działających na południu Francji), zorganizowano czwartą wyprawę
krzyżową, utworzono w Konstantynopoli cesarstwo łacińskie,
otwarto uniwersytety w Paryżu i w Oksfordzie; rozwinęły się nowe
zakony, tak zwane żebracze, według reguły św. Franciszka i św.
Dominika, które zapoczątkowały nową erę w średniowiecznym
Chrześcijaństwie. Wskutek działalności Innocentego III Stolica
Apostolska, korzystając z postępu gospodarczego i ożywienia
wymiany handlowej między rozwijającymi się miastami Europy, stała
się pierwszą potęgą finansową Europy. Podporządkowany papiestwu
dzięki franciszkanom „ruch ubogich” zneutralizował
niebezpieczeństwo nurtów społeczno-religijnych, podważających
autorytet hierarchii kościelnej. Dodać należy, że plany
polityczne uniwersalizmu papieskiego wiązały się ściśle w
programie Innocentego III z celami religijnymi. Innocenty III
konsekwentnie realizował założenia teokratycznej reformy Grzegorza
VII, która zakładała, iż w całym ówczesnym chrześcijaństwie
należy narzucić społeczeństwu pośrednictwo hierarchii
podporządkowanej władzy papieskiej. Na rok przed śmiercią papieża
zwołano do Lateranu największy sobór średniowiecza (IV sobór
laterański w 1215 roku). Uchwalono 70 kanonów stanowiących zręby
nowego ustawodawstwa kościelnego. Sobór potępił wszystkie
doktryny religijne i społeczne głoszone przez katarów i wandelsów,
heretyków walczących o prawo dla ubogich. Ojcowie soborowi
nakłaniali lud boży do naprawy obyczajów, żalili się nad
przekupstwem i nieobyczajnością duchownych, uściślili obowiązek
zachowania celibatu kapłańskiego. Wiernym nakazali spowiadać się,
ale tylko u własnego proboszcza i przyjmować komunię, co najmniej
raz w roku, w okresie wielkiego postu. Na spowiedników
nałożono obowiązek zachowania tajemnicy spowiedzi. W dziedzinie
doktryny sobór sformułował w duchu średniowiecznej scholastyki
teologiczne aspekty nauki o sakramentach. Wiele było mowy o
dziesięcinach i daninach kościelnych. Żydom sobór polecił
nosić odrębne szaty dla odróżnienia ich od chrześcijan i
zabronił wychodzić na ulicę w okresie Wielkiego Tygodnia, zalecił
również zwyczaj tworzenia dla izraelitów odrębnych dzielnic (tzw.
getta). Innocenty III zmarł w Perugii w czasie jednej ze
swych podróży apostolskich. Ciało papieża ubrane w szaty
pontyfikalne wystawiono na katafalku w miejscowej katedrze. W nocy
złodzieje wtargnęli do kościoła i skradli insygnia papieskie. Gdy
nazajutrz kardynałowie zebrali się, by odśpiewać egzekwie,
ujrzeli w trumnie już tylko nagie zwłoki tego, który przez 18 lat
dzierżył dominium chrześcijańskiego świata. W pierwszych latach
pontyfikatu Innocentego III działał w Italii cieszący się wielką
popularnością pustelnik i ludowy kaznodzieja, mityczny wizjoner
Joachim da Fiore (zm. 1202 roku). Zapowiadał on nadejście nowej ery
Ducha Świętego, w której mnisi przejmą władzę, nastąpi okres
pełnej swobody ducha i społecznej sprawiedliwości opartej na
zasadach ewangelii. Joachimizm sprzyjał żywiołom opozycyjnym,
które potępiały wyzysk stosowany przez kler i papiestwo.
175.
HONORIUSZ
III 1216-1227. Kardynał kościoła
św. Jana i Pawła, Cencio Savelli był bliskim współpracownikiem
Innocentego III, który powierzył mu pieczę nad dochodami
papiestwa. Był autorem Księgi upływów kościoła rzymskiego,
bezcennego źródła poznania rozwoju ekonomicznego ówczesnego
papiestwa. Za jego pontyfikatu stosunki z Fryderykiem II układały
się poprawnie, aczkolwiek młody władca zdradzał już aspiracje do
wyzwolenia się spod kurateli papieskiej. W 1220 roku Fryderyk i jego
małżonka Konstancja otrzymali z rąk Honoriusza III koronę
cesarską. Nowy cesarz przyrzekł wówczas zorganizować nową
wyprawę krzyżową. Honoriusz III zatwierdził ostatecznie regułę
dominikanów, franciszkanów i karmelitów. W 1217 roku ukoronował
na cesarza nowo powstałego łacińskiego państwa bizantyjskiego
Piotra de Courtenay. Uroczystość koronacyjna odbyła się nie w
bazylice Piotrowej, ale w skromniejszej bazylice św. Wawrzyńca.
Cesarz Piotr zginął po kilku miesiącach w drodze do
Konstantynopola.
176.
GRZEGORZ
IX 1227-1241. Hugolin, hrabia Segni;
urodził się w Anagni. Był stryjem Innocentego III. Miał blisko 80
lat w chwili swego wyboru i mimo podeszłego wieku rządził
Kościołem 14 lat. Nastąpił okres nasilenia walk o zachowanie
papieskiej dominacji w chrześcijańskiej Europie. Obok tradycyjnego
systemu kar kościelnych zaczęto stosować przemoc fizyczną i
wojnę. Za czasów Grzegorza IX usprawniono działalność
inkwizycji, nad którą zwierzchnictwo powierzył papież zakonowi
dominikanów, kierowanemu wówczas przez znakomitego prawnika
kościelnego Rajmunda z Penafort. Inkwizytorzy zostali wyłączeni
spod władzy biskupów i poddani bezpośrednio kontroli Stolicy
Apostolskiej. Nie mniej ostra walka toczyła się z Fryderykiem II,
który bronił praw cesarskich przed roszczeniami papieża. Grzegorz
IX kilkakrotnie wyklął cesarza: zarzucił mu heretyckie poglądy i
przypisał znane twierdzenie o „trzech oszustach” (Jezusie,
Mojżeszu i Mahomecie), którzy – zdaniem cesarza – swymi
naukami, omamili ludzkość. Gdy papież zwołał sobór, by
uroczyście potępić Fryderyka, ten zatrzymał okręty, które
wiozły prałatów do Italii. W zatargach brały udział również
miasta włoskie, nie zawsze stojące po stronie rzymskiego biskupa.
Śmierć Grzegorza IX cesarz uznał za znak swego zwycięstwa. W
okresie pontyfikatu Grzegorza IX uniwersytet paryski został objęty
protektoratem papieskim. Rozwinęły się również na Zachodzie
studia prawnicze. Papież, który zastrzegł sobie wyłączne prawo
kanonizacji, uznał za świętych: Franciszka z Asyżu (znał go
osobiście), Dominika, Antoniego z Padwy i Elżbietę z Turyngii.
Kult tych świętych cieszył się w średniowieczu niezwykłą
popularnością. Kilka miesięcy przed śmiercią Grzegorza IX miała
miejsce bitwa pod Legnicą, w której bohaterski opór polskich
rycerzy wstrzymał zagony Mongołów.
177.
CELESTYN
IV 1241. Gotfryd Castiglione;
pochodził z Mediolanu. Zebranych po śmierci Grzegorza IX kardynałów
senator Rzymu, Matteo Orsini, zamknął przemocą w odrębnym
pomieszczeniu, gdzie mieli dokonać wyboru nowego papieża. Było to
pierwsze „konklawe” (tak od tego czasu nazywano ściśle
odgrodzone od otoczenia zgromadzenie kardynałów elektorów).
Senator potraktował kardynałów wyborców niezwykle brutalnie, tak,
że jeden z nich zmarł a reszta ciężko zachorowała. Większość
głosów padła na starca, kardynała biskupa Sabiny, bratanka Urbana
III. Po kilku miesiącach nowo wybrany papież zmarł. Przed śmiercią
rzucił klątwę na senatora Orsiniego.
178.
INNOCENTY
IV 1243-1254. Chaos, jaki po śmierci
Celestyna IV zapanował w Rzymie, był przyczyną, że następne
konklawe zebrało się dopiero po półtora roku. Kardynałowie
zebrali się w Anagni, by wybrać na papieża kardynała Synibalda
Fieschi, hrabiego della Lavegna, genueńczyka z pochodzenia., był
mnichem benedyktyńskim, mianowany podkanclerzym w Rzymie został
kardynałem kościoła św. Wawrzyńca in Lucina. Innocenty IV był
wybitnym prawnikiem, teologiem i świetnym kaznodzieją. Walka z
Fryderykiem II rozgorzała na nowo. Wojska papieskie pod wodzą
kardynała Rainera z Viterbo dokonały bezlitosnej rzezi
oddziałów niemieckich stacjonujących w środkowej Italii.
Obawiając się represji, Innocenty schronił się do Francji, gdzie
powołał do Lyonu nowy (XIII) sobór ekumeniczny w celu
rozstrzygnięcia sporu między papiestwem a cesarstwem (1245). Próby
pośrednictwa poczynione przez króla Francji, Ludwika IX (później
uznanego za świętego Kościoła katolickiego), spełzły na niczym.
Fryderyk II, który nie stawił się na soborze, został ponownie
ekskomunikowany jako cesarz rzymski, król niemiecki i król
sycylijski, a jego poddani zwolnieni od przysięgi wierności.
Fryderyk nie przyjął tego wyroku i ostro zaatakował zepsucie
kleru, odejście od zasad ewangelii, uprawianie polityki zamiast
głoszenia prawdy bożej. Stanowisko cesarza znalazło posłuch w
wielu państwach Europy. Autorytet papieski nie był już tak silny,
jak za czasów Innocentego III. Mimo prób pozyskania przez papieża
sojuszników politycznych i ogłoszenia krucjaty przeciwko wy6klętemu
cesarzowi, pozycja Fryderyka II pozostała silna aż do jego śmierci
(13 grudnia 1250 roku). Na soborze liońskim (I) zajęto się również
sprawą najazdów tatarskich. Jeszcze przed soborem Innocenty IV
wysłał do Karakorum, siedziby chana tatarskiego Gujuka, włoskiego
franciszkanina Jana dei Carpine, któremu towarzyszył Benedykt Polak
z tego samego zakonu. Ogłoszony na soborze dekret Innocentego IV
aprobował metody inkwizycji, zwłaszcza stosowania tortur i
kary śmierci wobec heretyków, i nakazał nawet dzieciom
denuncjować swych rodziców. Ojcowie soboru przyznali
papieżowi szerokie kompetencje w dziedzinie prawa kościelnego. Po
zakończeniu soboru Innocenty IV powrócił do Italii, ale jego
pozycja została osłabiona. Nie ciesząc się uznaniem wśród
ludności Rzymu, papież przenosił się z miasta do miasta, od
Umbrii, przez Perugię, Asyż, Anagni do Neapolu, gdzie zmarł.
Trudnym dla papiestwa problemem stał się w tym okresie rozłam,
który nastąpił w zakonie franciszkanów. Utworzyły się dwa
stronnictwa, jedno – rygorystów (zwanych również spirytuałami),
pragnących przestrzegać normy bezwzględnego ubóstwa, drugie –
zwolenników złagodzonej formy reguły franciszkańskiej. Innocenty,
chcąc załagodzić konflikt, uznał wszystko, co posiadał zakon za
własność papiestwa; zakonnicy, zatem zachowują zasadę ubóstwa,
albowiem są tylko użytkownikami tej własności. Wybieg ten nie
uspokoił dążeń spirytuałów do głoszenia zasady całkowitego
ubóstwa prawdziwych – jak się nazywali – uczniów Chrystusa. W
1253 roku ogłoszono kanonizację św. Stanisława, biskupa
krakowskiego.
179.
ALEKSANDER
IV 1254-1261. Rinaldo Conti, hrabia
Segni. Urodzony w Anagni. Był bratankiem Grzegorza IX i przez niego
mianowanym kardynałem biskupem Ostii. Kontynuował politykę swoich
poprzedników, wykorzystując załamanie się rodu Hohenstaufów po
śmierci Fryderyka II. Nieustanne zbrojne walki o władzę nad
Sycylią zmuszały papieża do przebywania poza Rzymem. W 1256 roku
Aleksander IV przyjął na swoim dworze w Anagni Alberta Wielkiego,
dominikańskiego magistra teologii, nauczyciela Tomasza z Akwinu.
Nieco później mianował go biskupem w Ratyzbonie. Aleksander IV
zmarł w Viterbo.
180.
URBAN
IV 1261-1264. Jacques Pantaleon
Court-Palais był synem szewca z Troyes (Francja). Został biskupem w
Verdun, a następnie patriarchą Jerozolimy. Ośmiu zebranych z
trudem w Viterbo kardynałów wybrało go na papieża. Urban IV
rezydował w Viterbo i nigdy nie przyjechał do Rzymu. Z jego
imieniem wiąże się zmiana kierunku polityki papieskiej, która
coraz wyraźniej korzystała z pomocy królestwa francuskiego. Urban
IV ofiarował Karolowi Andegaweńskiemu, bratu króla Ludwika IX,
lenno Królestwa Sycylii. Wkrótce przewaga tronu francuskiego,
zyskującego coraz większe znaczenie w Europie, przyczyni się do
wyraźnego osłabienia świeckiej władzy biskupa rzymskiego. Urban
IV wprowadził w 1264 roku nowe święto: Boże Ciało. Kult świętego
Chleba Eucharystycznego stał się wkrótce jednym z głównych
wyróżników łacińskiej liturgii chrześcijańskiej. Na dworze
papieskim w Viterbo przebywał znakomity filozof i teolog katolicki
Tomasz z Akwinu, autor słynnej Sumy teologicznej.
181.
KLEMENS
IV 1265-1268. Następny Francuz na
tronie papieskim, Gwido Falcodi Le Gros. Urodzony w Gilles
(Prowansja), pochodził z rodu szlacheckiego. Był rycerzem,
następnie prawnikiem. Otrzymał święcenia biskupie jako rządca
diecezji Le Puy, a później Narbonne. Urban IV mianował go legatem
w Anglii. Spełniał również funkcje doradcy króla francuskiego.
Mianowany kardynałem św. Sabiny. Został wybrany na konklawe w
Perugii 6 stycznia 1256 roku w jego imieniu pięciu kardynałów
ukoronowało Karola Andegaweńskiego na króla Sycylii. 26 lutego
tego samego roku król Karol pobił pod Benewentem wojska niemieckie,
które pod wodzą Manfreda, syna Fryderyka II, próbowały bronić
praw Hohenstaufów do korony sycylijskiej. Manfred poległ. Dwa lata
później bratanek Manfreda, 16-letni Konradyn, ostatni spadkobierca
Hohenstaufów, został wzięty do niewoli. Klemens IV rzuca na niego
klątwę, nazywając go „jadowitym królewiątkiem, potomkiem
wężowego rodu Hohenstaufów”. Za przyzwoleniem
papieskim Karol Andegaweński kazał w Neapolu spalić na stosie
młodego Konradyna. Tak zakończyła się cesarska epopeja Staufów.
W Niemczech nastąpił okres Wielkiego Bezkrólewia (1256-1273),
które papiestwo usiłowało wykorzystać do przywrócenia zasad
teokracji chrześcijańskiej. Klemens IV kanonizował Jadwigę
Śląską, córkę księcia Meranu Bertolda i żonę Henryka
Brodatego, księcia wrocławskiego, krakowskiego i wielkopolskiego.
182.
GRZEGORZ
X 1271-1276. Teobald Visconti z
Piacenzy. Był Włochem, ale piastował urząd archidiakona w Liege
(dzisiaj w Belgii). Po śmierci Klemensa IV nastąpił najdłuższy
od 307 roku wakans tronu papieskiego. Trzy lata trwały pertraktacje
kardynałów zanim postanowili obrać papieżem nieobecnego Teobalda
Viscontiego, który nie był kardynałem i znajdował się wówczas w
Palestynie wraz z krzyżowcami. Koronacja nastąpiła dopiero 27
marca 1273 roku. Wobec załamania się wyprawy krzyżowej, trudnej
sytuacji łacińskiego cesarstwa na Wschodzie, a również chaosu,
który panował w Niemczech, Italii i Sycylii, Grzegorz X postanowił
zwołać sobór powszechny do Lyonu (1274). W zamyśle papieża miał
to być jeden z najwspanialszych soborów chrześcijaństwa. Zjechało
do Lyonu około 500 biskupów z Zachodu i Wschodu oraz wielu
przedstawicieli europejskich dworów królewskich. Z inicjatywy
papieża podjęto próbę zjednoczenia wschodniego i zachodniego
chrześcijaństwa. Pod presją cesarza bizantyjskiego kilku
przedstawicieli Kościoła wschodniego zgłosiło się odśpiewać
wspólnie z papieżem Credo. Do istotnego pojednania jednak
nie doszło. Ogłoszona unia miała charakter czysto formalny i
spotkała się z burzliwą opozycją ważniejszych metropolii
chrześcijaństwa wschodniego. Sobór zajął się przede wszystkim
współczesnymi problemami politycznymi, rozdzielając to tu to tam
korony i hrabstwa. Na soborze obecna była delegacja Chanatu
Tatarskiego, która przedstawiła plan stworzenia wspólnej ligi
przeciw Turkom. Do realizacji planu nie doszło, natomiast jeden z
posłów tatarskich ochrzcił się ku radości ojców soboru.
Najważniejsze postanowienie soboru dotyczyło konklawe: po śmierci
papieża kardynałowie mają zebrać się na konklawe najpóźniej 10
dnia po pogrzebie. W czasie konklawe mają być całkowicie
odizolowani od otoczenia, pozbawieni jakiegokolwiek kontaktu
osobistego czy listownego z osobami postronnymi. Jeżeli w ciągu
trzech dni nie wybiorą papieża, ich racje żywnościowe będą
zmniejszane; po tygodniu bezowocnych obrad elektorzy będą się
musieli zadowolić chlebem i wodą. Inne postanowienia soboru
ograniczały nadmierną kumulację stanowisk i dochodów kościelnych.
Sobór uznał oficjalnie Rudolfa Habsburga (1273-1291) za króla
niemieckiego. W pracach soboru brał udział wybitny uczony, teolog
franciszkański, Bonawentura (Jan Fidanza 1221-1274), który zmarł
niemal w przeddzień zakończenia obrad. Był mianowany przez
Grzegorza X kardynałem biskupem Albano. Tomasz z Akwinu (1225-1274),
również zaproszony na sobór, zmarł w drodze do Lyonu. Papież
zmarł wkrótce po zakończeniu obrad soborowych, w czasie podróży
do AREZZO (Włochy). W 1713 roku został uznany za błogosławionego.
183.
INNOCENTY
V 1276. Piotr de Tarentaise
(Sabaudia). Był arcybiskupem Lyonu, a następnie kardynałem
biskupem Ostii. Pierwszy papież z zakonu św. Dominika. Uczony
prawnik i przyjaciel domu Andewagenów. Zmarł po pięciu miesiącach
pontyfikatu. Beatyfikowany w 1898 roku.
184.
HADRIAN
V 1276. Bratanek Innocentego IV,
Ottobone Fieschi, hrabia Lavagni. Był kardynałem diakonem kościoła
św. Hadriana. Konklawe, które go wybrało, było nadzorowane w
Rzymie przez Karola Andegaweńskiego. Nowo wybrany papież zmarł po
kilku tygodniach.
185.
JAN
XXI 1276-1277. Kardynał Tusculum.
Piotr Rebuli-Giuliani, zwany Hiszpanem, był w rzeczywistości
Portugalczykiem z pochodzenia. Za młodu studiował medycynę i
spełniał obowiązki nadwornego lekarza Grzegorza X. Po wyborze
przyjął imię Jan XXI, według błędnej w tym okresie numeracji.
Wedle oficjalnego współczesnego katalogu watykańskiego winno być
Jan XIX. Jan XXI rezydował w Viterbo, gdzie po kilku miesiącach
panowania zginął w wypadku spowodowanym zawaleniem się stropu
sali na zamku papieskim.
186.
MIKOŁAJ
III 1277-1280. Jan Kajetan Orsini był
synem wyżej już wspomnianego senatora Mattea Orsiniego, który
pierwszy uwięził na konklawe kardynałów elektorów. Jan Orsini,
został za młodu mianowany kardynałem diakonem kościoła św.
Mikołaja in Carcere i wielkim inkwizytorem Kościoła katolickiego.
Odznaczał się dużą energią, którą poświęcił nie tyle dla
szerzenia wiary chrześcijańskiej, ile dla pomnożenia chwały swego
rodu i umiejętnego lawirowania między Habsburgami i Karolem
Andegaweńskim. Wielki poeta Dante umieścił jego postać w Piekle
(I część Boskiej komedii), oskarżając go o niepohamowaną
chciwość, przekupstwo i faworyzowanie członków swej rodziny (tzw.
nepotyzm). Mikołaj III rozpoczął budowę nowego pałacu
papieskiego przy watykańskiej bazylice św. Piotra. Zmarł w Soviano
koło Viterbo.
187.
MARCIN
IV 1281-1285. Szymon Monpitie
pochodził z Brion (Francja). Był skarbnikiem królestwa Francji,
mianowany kardynałem przez Urbana IV. Gorący zwolennik polityki
profrancuskiej. Przyjął imię Marcin IV, albowiem błędnie –
jako Marcinów – odczytano imiona dwóch jego poprzedników
Marynusów (patrz nr.108 i 128). Z inspiracji Karola Andegaweńskiego,
który zamierzał prowadzić wojnę z Bizancjum, papież obłożył
klątwą cesarza Konstantynopola, Michała Paleologa, jako heretyka i
schizmatyka. Dzieło tak zwanej unii liońskiej zostało zniszczone.
Wkrótce, mimo zabiegów Marcina IV, wybuchło na Sycylii powstanie,
w wyniku, którego rządy nad wyspą przeszły w ręce dynastii
aragońskiej (Hiszpania). Marcin IV, który przez większą część
pontyfikatu rezydował w Orvieto, zmarł w Perugii, gdzie został
pochowany. Dante umieścił go w Czyśćcu (II części
Boskiej komedii).
188.
HONORIUSZ
IV 1285-1287. Stryjeczny wnuk
Honoriusza III, Giacomo Savelli. Był kardynałem kościoła Matki
Boskiej in Cosmedin. Konklawe odbyło się w Perugii, ale papież
powrócił do Rzymu. Podeszły wiekiem i na pół sparaliżowany
papież zmarł po dwu latach. Jego zasługą było utworzenie na
uniwersytecie paryskim katedry języków wschodnich, w tym również
języka arabskiego. Miało to duże znaczenie dla dalszego rozwoju
myśli filozoficznej. Pochowano go w kościele Matki Boskiej na
Aracoeli.
189.
MIKOŁAJ
IV 1288-1292. Hieronim Masci
pochodził ze skromnej rodziny mieszczańskiej z Ascoli (na południe
od Ankony). Wstąpił do zakonu św. Franciszka i został wybrany na
generała braci mniejszych. Później mianowano go kardynałem
Palestriny i legatem papieskim na Bliskim Wschodzie. Wybrany na
papieża rezydował poza Rzymem, w różnych miastach Italii. Za jego
pontyfikatu Saraceni zdobyli ostatni punkt oporu krzyżowców w
Saint-Jean d’Acre (Akka 1291 rok). Era wypraw krzyżowych
zakończyła się. Mikołaj IV wysłał legata, franciszkanina Jana z
Montecorvino, do Indii i do Chin, gdzie powstała później, w 1305
roku pierwsza diecezja w Pekinie. Z jego inicjatywy założono
uniwersytety w Lizbonie i w Montpellier (Francja). Został pochowany
w rzymskiej bazylice Santa Maria Maggiore.
190.
CELESTYN
V 1294. Piotr Angelari del Murrone.
Pochodził z Isemii (Kampania, południowa prowincja Włoch). Był
mnichem pustelnikiem. Do dziś dnia niewyjaśnione są okoliczności,
w jakich po dwuletnich sporach kardynałowie zebrani na konklawe w
Perugii wybrali 80-letniego eremitę na papieża. W Rzymie ścierały
się wpływy dwóch możnych rodów: Orsinich i Colonnów,
wywierających wpływ na przebieg elekcji. Ważną rolę odegrał
również Karol II Andegaweński, król Neapolu, który ściągnął
otoczonego wielką czcią mnicha z Sielmony, samotni położonej w
skalnych Abruzzach (Apeniny), i przedstawił go elektorom jako
kandydata na tron Piotrowy. Gest ten zyskał poklask wielkiej rzeszy
franciszkańskich spirytuałów,. Którzy oczekiwali – zgodnie z
przepowiednią Joachima da Fiore – nadejścia ery panowania mnichów
i zwycięstwa ideologii chrześcijańskiej, ubóstwa nad chciwym i
rządnym władzy klerem. Również dwór francuski, popierający
Andewagenów i broniący się przed nadmiernym wzbogaceniem się
Kościoła, był bardzo zainteresowany wyborem ubogiego eremity,
który nawet nie władał łaciną. Wkrótce po wyborze skłoniono
papieża, by udał się do Neapolu, gdzie podpisał nominację 13
kardynałów, w tym 7 Francuzów i 3 Neapolitańczyków. Jeszcze
bardziej tajemnicza jest decyzja Celestyna V złożenia dymisji z
urzędu papieskiego. Akt ten, który kolegium kardynalskie przyjęło
natychmiast i bez zastrzeżeń, wzbudził oburzenie ruchu
spirytuałów. Z tej to przyczyny Dante w swej wizji umieścił
Celestyna V w Piekle (I część Boskiej komedii).
Protokół dymisji sporządził podobno kardynał Benedykt Gaetani,
wróg rodu Colonnów. Celestyn V zmarł w 1296 roku w fortecy, w
której zamknął go jego następca. W 1313 roku został
kanonizowany.
191.
BONIFACY
VIII 1294-1303. Benedykt Gaetani z
Anagni. Prawnik, notariusz apostolski i adwokat konsystorski.
Mianowany kardynałem kościoła św. Sylwestra i Marcina ai Monti.
Człowiek silnej ręki, zapobiegliwy, dbały o interesy zarówno
własne, jak i Stolicy Apostolskiej. Niektórzy historycy mówią, że
w chwili wyboru był już starcem, lecz oględziny jego zwłok
dokonane w czasie renowacji grobu wykazują, że papież Gaetani
zmarł w sile wieku, mając niewiele ponad 50 lat. Program tego
działania obejmował uporządkowanie stosunków w Państwie
Kościelnym i wyegzekwowanie prerogatyw papieskich zgodnie z zasadami
głoszonymi przez Grzegorza VII i Innocentego III. W Rzymie głównymi
przeciwnikami papieża byli dwaj kardynałowie, Jakub i Piotr
Colonnowie, którzy oskarżyli papieża o świętokupstwo,
faworyzowanie własnej rodziny i despotyczny styl rządów. Stosując
wobec oskarżycieli uproszczoną, ale skuteczną politykę
represyjną, papież Bonifacy zaczął od odizolowania swego
poprzednika Celestyna V, który w oczach ludu był żywym symbolem
ewangelii ubogich. Następnie ekskomunikował obu kardynałów, braci
Colonnów, których sojusznikami byli radykalni bracia
franciszkańscy, spirytuałowie. Zarządzona przez papieża „wyprawa
krzyżowa”, przeciw Colonnom, którzy odrzucili klątwę,
zniszczyła doszczętnie twierdzę tego rodu, Palestrinę. Wreszcie
ostrze polityki papieskiej skierowało się, przeciw spirytuałom i
pokrewnemu im ruchowi braci apostolskich. Papież usunął z urzędu
generała franciszkanów Rajmunda Gaufreda oraz polecił świętej
inkwizycji tępić wszystkich, którzy głosili wyższość ludzi
uprawiających dobrowolne ubóstwo nad resztą duchowieństwa,
żyjącego z intratnych beneficjów. Nie zaniedbał również
Bonifacy VIII działalności politycznej na arenie całej Europy
chrześcijańskiej, albowiem – jak twierdził – „papież jako
wikariusz wszechmocnego Boga rozkazuje monarchom i królestwom,
posiada władzę zwierzchnią nad wszystkimi ludźmi”. Ingerował
ze zmiennym szczęściem w wewnętrzne sprawy wielu państw
europejskich, miedzy innymi w Polsce (popierał Władysława
Łokietka), w Szkocji, Niemczech, Anglii itd. Silnym przeciwnikiem
jego teokratycznej koncepcji władzy papieskiej okazał się
młodociany król Francji Filip Piękny (1268-1314). Zatarg z Francją
trwał siedem lat i zakończył się dla papiestwa tragicznie.
Chodziło nie tylko o zagadnienia typu fiskalnego (król Francji,
dbały o skarbiec państwa, ograniczał dochody duchowieństwa, a w
jeszcze większym stopniu daniny na rzecz papiestwa), ale i o zakres
kompetencji obu władz: kościelnej i świeckiej. Poglądy swe
Bonifacy VIII streścił w trzech słynnych bullach. Pierwsza pod
tytułem Clerici laicos (1256), jest protestem przeciw
polityce fiskalnej króla Filipa Pięknego, który obłożył kler
francuski podatkiem na cele państwowe. Czytamy w niej, że „zarówno
przeszłość jak i współczesne czasy świadczą wymownie, że
ludzie świeccy zawsze byli wrogami kleru”. Druga bulla, z 1301
roku pt. Ausculta filii, wzywa króla francuskiego do
opamiętania i grozi mu ekskomuniką. Ostatnia, pt. Unam Sanctam
(1302), najdobitniej formułuje doktrynę papizmu: „Dwa są
we władzy Kościoła miecze – pisze papież – a mianowicie
duchowy i doczesny (...) ale oba są we władaniu Kościoła i ten
duchowy i ten materialny. Drugim należy się posługiwać dla dobra
Kościoła, pierwszym zaś sam Kościół się posługuje. Ten,
bowiem jest w ręku Kościoła, tamten zaś w ręku królów i
rycerzy, ale w uległości Kościołowi i na jego polecenie”. W
zakończeniu bulli czytamy: „Wszyscy ludzie muszą się
podporządkować, papieżowi rzymskiemu, jeżeli chcą osiągnąć
wieczne zbawienie”. W odpowiedzi na dokumenty papieskie Filip
Piękny wstrzymał wywóz złota do skarbnicy papieskiej i9 ogłosił
protest przy publicznym poparciu kleru, rycerstwa i mieszczaństwa
francuskiego. W 1300 roku Bonifacy VIII ogłosił uroczysty
„Jubileusz narodzin Chrystusa”, zapraszając pątników do
odwiedzenia Świętego Miasta Rzymu i uzyskania odpuszczenia
grzechów. Ponoć dwa miliony pielgrzymów z całej Europy ruszyło
do Rzymu odpokutować za swe grzechy. W bazylikach udzielano
rozgrzeszenia, zbierano datki, miasto się wzbogacało, kuria rzymska
również. Po ogłoszeniu trzeciej Bulli papież Bonifacy udał się
do Anagni, gdzie przygotowywał się do zadania ostatniego ciosu
Filipowi, a mianowicie obłożenia klątwą króla Francji. Jednak
Nogaret, najbliższy współpracownik króla francuskiego, wdarł się
przy pomocy Colonnów do pałacu papieskiego w Anagni z zamiarem
uprowadzenia papieża do Francji. Zamach się nie udał, ale papież
– spoliczkowany przez jednego z napastników – powrócił do
Rzymu. Zło się stało, Włochy i cała Europa były świadkiem
załamania się mitu o nieograniczonej potędze świeckiej władzy
papieża. Całkowicie zdruzgotany Bonifacy VIII zmarł w Rzymie 11
października 1303 roku. Jego zgon przypieczętował kres ery
wielkiej reformy teokratyczne, zapoczątkowany przez Grzegorza VII i
z olbrzymim nakładem sił kontynuowanej przez jego następców.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz