sobota, 11 października 2014

  1. OKRES VIII

  2. Papieże w dobie reformacji i Oświecenia

  3. (1534-1775)

218. PAWEŁ III 1534-1549. Aleksandro Farnese urodził się w 1468 roku w Canino. Uczęszczał na wykłady humanisty Pomponiusza Laetusa. W wieku 25 lat, nie mając święceń duchownych, został mianowany przez papieża Aleksandra VI kardynałem kościoła św. Kosmy i św. Damiana i biskupem trzech innych diecezji. Karierę zawdzięczał siostrze, Julii Farnese, która była kochanką papieża Borgii. Juliusz II obdarzył go czwartym, a Klemens VII piątym biskupstwem. Kardynał Farnese spłodził czworo dzieci, 3 synów legitymowanych później przez kurię papieską i córkę Konstancję, którą wydał za księcia Sforzę z Mediolanu. W wieku 45 lat kardynał Farnese przyjął święcenia kapłańskie i zajął się zagadnieniami politycznymi. Konklawe, które wybrało go na papieża, doceniło jego zdolności dyplomatyczne. Kardynałowie liczyli na człowieka, który zdoła zręcznie manewrować miedzy Francją i Habsburgami. Początki jego pontyfikatu nie wskazywały, by zanosiło się na reformę zwyczajów kurii papieskiej. Nepotyzm w dalszym ciągu święcił triumfy. Paweł III mianował trzech swoich wnuków kardynałami (dwóch z nich było niepełnoletnich), a synowi Pierluigiemu powierzył stanowisko gonfaloniera Kościoła (chorążego Kościoła). Dołożył wielu starań, by odbudować zniszczony gród Piotrowy. Zgodnie z oczekiwaniami wyborców ostrożne zabiegi dyplomatyczne doprowadziły do kilkuletniej ugody między Francją a cesarstwem, lecz starania o zorganizowanie krucjaty przeciw Turkom zakończyły się niepowodzeniem. Niewątpliwą zasługą papieża było mianowanie kardynałami – oprócz swych nepotów – wielu wybitnych mężów stanu, zdecydowanych przeprowadzić reformę Kościoła. Byli to między innymi: Kacper Contarini, wenecjanin, człowiek o nieposzlakowanej uczciwości, Reginald Pole z Anglii, Gian Pietro Carafa, założyciel zakonu teatynów. Stworzyli oni z woli papieża program reform, który stal się podstawą do zwołania w 1545 roku nowego soboru w Trydencie (XIX sobór powszechny). W 1542 roku Paweł III postanowił wykorzystać doświadczenia hiszpańskiej inkwizycji i ustanowił w Rzymie najwyższy trybunał apostolski, zwany Świętym Oficjum. Został on upoważniony do prowadzenia procesów przeciw heretykom na całym świecie, z prawem skazywania ich na więzienie, konfiskatę dóbr lub śmierć. Wielu starań dołożył papież, by odnowić życie zakonne i wzbudzić w nim nowe inicjatywy. Bullą Regimini militantis Ecclesiae zatwierdził Towarzystwo Jezusowe, założone przez Ignacego Loyolę. Wkrótce jezuici stali się główną podporą papiestwa w dziele reformy kościelnej. W ostatnich latach pontyfikatu stosunki papieża z cesarzem pogorszyły się. Papież nie pochwalał ugodowej polityki Karola V wobec protestantów i uważał cesarza za odpowiedzialnego za zabójstwo papieskiego syna Pierluigiego Carafy. Intrygi dworów królewskich Francji i Niemiec utrudniały przebieg soboru, który papież kazał przenieść do Bolonii, by następnie 13 września 1549 roku zawiesić jego obrady. Dwa miesiące później Paweł III zmarł. Był ostatnim papieżem humanistą. Za jego pontyfikatu Michał Anioł wykończył swój wspaniały fresk Sąd Ostateczny zdobiący Kaplicę Sykstyńską. Pawłowi III ofiarował swe wiekopomne dzieło De revolutionibus Mikołaj Kopernik. Papież popierał rozwój wszelkich nauk, ale najbardziej ufał astronomom, z którymi konsultował się przed podjęciem każdej ważniejszej decyzji. Przed śmiercią wyznał, iż największym jego błędem było faworyzowanie własnej rodziny.
219. JULIUSZ III 1550-1555. Gian Maria Ciocchi del Monte urodził się 10 września 1487 roku w Rzymie. Paweł III mianował go kardynałem kościoła San Vitale i pierwszym przewodniczącym obrad soboru trydenckiego. Początki jego pontyfikatu nie zapowiadały nadejścia czasu reform. Juliusz III wznowił tradycję zabaw i karnawałów rzymskich, mianował kardynałami nie tylko krewnych, ale nawet niezbyt rozgarniętego dozorcę małp, które papieże hodowali w swych ogrodach. (Był nim, adoptowany przez rodzinę del Monte, kardynał Innocenty). W 1551 roku Juliusz III kazał jednak wznowić obrady soboru trydenckiego. Próby papieża, by przywrócić w Anglii katolicyzm, nie powiodły się. W 1551 roku kapelmistrzem dworu papieskiego został Giovanni Pierluigi Palestrina (1525-1594), najwybitniejszy przedstawiciel renesansowej polifonii.
220. MARCELI II 1555. Marcello Cervini urodził się w 1501 roku w Montepulciano. Studiował na uniwersytecie w Sienie. Był wszechstronnie wykształcony. Podziwiano jego wiedzę i znajomość wszystkich dziedzin nauki, od hodowli drzew i sztuki rytownictwa począwszy aż do astronomii, matematyki i architektury, co szczególnie wprawiało w zachwyt Michała Anioła. Był wychowawcą nepotów Pawła III. Mianowany kardynałem kościoła Santa Croce in Gerusalemme brał udział w soborze trydenckim. Po wyborze na papieża zakazał urządzania uroczystości i festynów. Krewnym nie wolno było przyjeżdżać do Rzymu. Zmarł w miesiąc po swoim wyborze. Palestrina skomponował słynna mszę wykonaną na jego pogrzebie.
221. PAWEŁ IV 1555-1559. Gian Pietro Carafa urodził się 28 czerwca 1476 roku w Neapolu. Po ukończonych studiach teologicznych wstąpił do służby na dwór papieski. Juliusz II mianował go biskupem Chieti. Leon X wysłał Carafę w charakterze legata do Anglii. W 1515 roku został nuncjuszem apostolskim na dworze hiszpańskim. Wrócił do Rzymu wraz z Hadrianem VI. W 1524 roku zrezygnował z biskupstwa i wraz z Kajetanem z Tiene założył zakon teatynów, którego celem było odnowienie ducha religijnego wśród duchowieństwa. W 1536 roku został mianowany kardynałem i przewodniczącym Świętego Oficjum. Na tronie papieskim zasiadł mając 79 lat. Był w dalszym ciągu pełen energii. Cztery lata jego pontyfikatu przeszły do historii jako przykład skrajnego integryzmu i absolutyzmu. Jego doradcami byli teatyni i jezuici. Niezłomny obrońca chrześcijańskiej moralności nie omieszkał jednak faworyzować własnych nepotów. Jego bratanek Carlo Farnese, słynny zawadiaka, otrzymał kapelusz kardynalski i wysoką godność zastępcy papieża. W polityce zagranicznej papież przeciwstawiał się cesarzowi Karolowi V i nie uznał pokoju zawartego z protestantami w Augsburgu. Podobnie wystąpił przeciw następcy Karola na tronie hiszpańskim, Filipowi II, wzywając na pomoc nie tylko Francję, ale nawet protestantów i Turków. Gdy wojska hiszpańskie zbliżyły się do Rzymu, Paweł IV przestraszył się i poprosił o pokój, rezygnując z sojuszu z Francją. W Rzymie przeprowadzał ścisłe zarządzenia reformatorskie, stosując terror i nadzór policyjny. Wygnano ze Świętego Miasta 113 biskupów, którzy opuścili bezprawnie swe diecezje, wyłowiono ze wszystkich domów i zaułków Rzymu setki mnichów wałęsających się poza macierzystymi klasztorami. Przepędzono również wszystkie prostytutki, ich sutenerów, komediantów i błaznów. Ludność żydowska została zamknięta w getcie. Nie oszczędzono kardynałów oskarżonych o niemoralność lub knowanie spisków. W ostatnich miesiącach życia Paweł IV skazał na wygnanie nawet własnych nepotów, skoro gorszący ich tryb życia został papieżowi udowodniony. Zmarł w chwili, gdy stojąc przemawiał do swego otoczenia i zachęcał współpracowników do walki z herezją. Po śmierci papieża lud rzymski zniszczył jego posągi i podpalił budynek Świętego Oficjum. W 1558 roku Paweł IV wprowadził Święto Katedry św. Piotra, które miało przypomnieć rolę i miejsce papiestwa w Kościele katolickim.
222. PIUS IV 1559-1565. Giovanni Angelo de’ Medici. Pochodził z bocznej, zubożałej linii rodziny Medyceuszów. Urodził się 31 marca 1499 roku w Mediolanie. Był synem notariusza. Poświęcił się naukom medycznym i prawniczym. Studiował na uniwersytetach w Pawii i Mediolanie. Paweł III przyjął go na służbę do kurii papieskiej. Miał czworo nieślubnych dzieci. Paweł III mianował go arcybiskupem Raguzy (Sycylia), a w 1549 roku kardynałem. Uchodził za człowieka światowego, pogodnego ducha i pełnego radości życia. Kontrast, dzielił go od nieprzystępnego Pawła IV, rzucał się w oczy i najbardziej przyczynił się do jego wyboru. Choć dobrotliwy z natury, Pius IV potraktował z niezwykłą surowością nepotów swego poprzednika. Najmłodszego, kardynała Alfonso, skazał na wygnanie, drugiego, Jana, ścięto na szafocie, a najstarszego, kardynała Carlo, który na konklawe głosował na Piusa, uduszono w więzieniu na Zamku Anioła. W tym samym czasie Pius IV rozdał potomstwu swych trzech sióstr kapelusze kardynalskie, a własnym dzieciom zapewnił intratne beneficja. Najznakomitszym z kardynałów nepotów okazał się Karol Boromeusz (1538-1584), późniejszy biskup Mediolanu, gorliwy realizator postanowień soboru trydenckiego, założyciel pierwszych seminariów duchownych. Karol został kanonizowany w 1610 roku. Pius IV doprowadził do ostatecznego zakończenia obrad soborowych. Uchwały podjęte na soborze w niczym nie ograniczały władzy papieża, powierzając jego trosce realizację reformy. Idee koncyliaryzmu, tezy o wyższości soboru nad papieżem zostały na długi okres usunięte w cień. Potępiono nauki Lutra i Kalwina, sformułowano główne zasady doktryny katolickiej o sakramentach, o łasce, o roli Kościoła w zbawieniu człowieka od grzechu. Podjęto wiele decyzji o charakterze dyscyplinarnym. Sobór w Trydencie zakończył swe obrady 4 grudnia 1563 roku. Należy zaznaczyć, że papieże nie brali udziału w żadnej z 25 sesji soboru. 26 stycznia 1564 roku Pius IV podpisał dekrety soborowe i przystąpił niezwłocznie do ich realizacji. Przygotowano do druku katechizm trydencki, podstawowy podręcznik wiary katolickiej przeznaczony dla niższego duchowieństwa. Sformułowano również tekst przysięgi, którą obowiązany był złożyć każdy kapłan przed objęciem stanowiska kościelnego. Powstała Kongregacja Soboru, której zadaniem było czuwanie nad realizacją postanowień podjętych w Trydencie. W 1564 roku ukazał się poprawiony i uzupełniony Indeks ksiąg zakazanych. W rozpętanych wówczas w Europie wojnach religijnych papież nie interweniował.
223. PIUS V 1566-1572. Antonio Michele Ghislieri urodził się17 stycznia 1504 roku w Bosco koło Aleksandrii w ubogiej rodzinie. W wieku 14 lat wstąpił do zakonu dominikanów. Po ukończeniu studiów pełnił funkcje inkwizytora w północnej Italii, a później w Rzymie. Paweł IV mianował go biskupem Nepi, a w 1557 roku kardynałem kościoła Matki Boskiej sopra Minerva. Wybrany na papieża pozostał człowiekiem surowym, ascetą, wymagającym od siebie i od innych wielu wyrzeczeń. Powiadano, że chciał zamienić cały Rzym w jeden wielki klasztor. Inkwizycja z całą bezwzględnością egzekwowała postanowienia soborowe, przepędzając biskupów karierowiczów, wałęsających się mnichów i opieszałych proboszczów. Pius V nigdy nie łagodził wyroków sądów kościelnych. Pozwalał na tortury i ciężkie kary, jak wyrywanie języków lub skazanie na galery. Faworyzował tylko jednego nepota, ale narzucił mu ascetyczny tryb życia. Trudniej przychodziło papieżowi, przeprowadzić reformę w innych krajach, zwłaszcza, że wojny religijne nie sprzyjały kontrreformacyjnej polityce papieskiej. Największym sukcesem Piusa V było zmontowanie Świętej Ligi antytureckiej, której katolicka armada, składająca się ze sprzymierzonych okrętów weneckich i hiszpańskich, rozbiła pod Lepanto flotę sułtana Selima (7 października 1571 r.). Wkrótce po tym zwycięstwie papież zmarł. Został kanonizowany przez Klemensa XI w 1712 roku. W 1567 roku Pius V ogłosił Tomasza z Akwinu doktorem Kościoła katolickiego. W 1570 roku ukazało się pierwsze wydanie wszystkich dzieł tego teologa (17 tomów).
224. GRZEGORZ XIII 1572-1585. Ugo Boncompagni urodził się 1 stycznia 1502 roku w Bolonii. Pochodził z możnej rodziny szlacheckiej. Studiował prawo na uniwersytecie bolońskim, a następnie jako biegły doktor prawa był doradcą wielu biskupów w Rzymie i Trydencie. W 1565 roku został mianowany kardynałem kościoła św. Sykstusa i wysłany z misją dyplomatyczną do Madrytu. W okresie pontyfikatu Piusa IV nie pochwalał zbyt ostrych, jego zdaniem, wyroków papieskich. Miał jednego nieślubnego syna, Giacomo, którego po otrzymaniu tiary papieskiej nie mógł nadmiernie faworyzować w nowym klimacie reformy trydenckiej. Władzę nad papieżem mieli jezuici, teatyni i ich zwolennicy. Udało się jednak Grzegorzowi XIII mianować kardynałami dwóch bratanków, lecz ich wpływ w kurii rzymskiej był ograniczony. Rodzony brat papieża, który wybrał się z Bolonii do Rzymu, aby pozdrowić Grzegorza, dostał rozkaz zawrócenia z drogi. Kronikarze podkreślają, że papież, na wzór Piusa V, prowadził życie pobożne i że nawet w pierwszych latach pontyfikatu każdego tygodnia odprawiał trzykrotnie mszę: w okresie Renesansu widok papieża odprawiającego mszę poza dniami wielkich uroczystości był niezmiernie rzadki. W Rzymie dzieło reformy kontynuowali członkowie nowych zakonów, powołanych do ożywienia życia religijnego i głoszenia zasad chrześcijaństwa w duchu zaleceń soboru trydenckiego. Dużym wzięciem cieszyło się „Oratorium”, pobożna fundacja Filipa Nereusza (1513-1593), oraz działalność naukowa jezuity Roberta Bellarmina (1542-1621), uznanego w 1930 roku za świętego, a w 1931 roku za doktora Kościoła. Z inicjatywy papieża powstały w Rzymie dwie uczelnie, kolegium nazwane później Uniwersytetem Gregoriańskim oraz Kolegium Germańskie, przeznaczone dla pochodzącego z wyższych sfer duchowieństwa niemieckiego, które miało uzdrowić moralność kleru w Rzeszy Niemieckiej. Utworzono również Kolegium Greckie, kształcące duchownych kierowanych do działalności duszpasterskiej na terenach znajdujących się pod wpływami Kościoła prawosławnego. Wydarzeniem wielkiej doniosłości była reforma kalendarza, likwidująca dwutygodniowe opóźnienie kalendarza juliańskiego w stosunku do roku słonecznego. Wprowadzono tak zwane lata przestępne, w których miesiąc luty liczy 29 dni. Grzegorz XIII pilnie śledził przebieg walki z reformacją. Na wieść o krwawej rzezi, jaka za zgodą Katarzyny Medycejskiej sprawiono hugenotom w noc św. Bartłomieja (23 na 24 sierpnia 1572 r.), papież kazał odśpiewać Te Deum. Był to okres niezwykle intensywnego rozwoju dyplomacji papieskiej. Legaci papiescy działali na dworach Francji, Hiszpanii, Portugalii, księstw niemieckich, Szwecji i Polski, by wstrzymać za wszelką cenę postępy reformacji. Nigdzie jednak sytuacja religijna nie sprzyjała poczynaniom kontrreformacyjnym. Protestantyzm utrwalał się w wielu krajach. Papież był nawet gotów popierać tajny spisek, w którym zamierzano zgładzić królową Anglii, Elżbietę. Katoliccy historycy twierdzą, iż podobny spisek planowała Elżbieta przeciw papieżowi. Walki religijne miały charakter bezpardonowy. Za czasów Grzegorza XIII rozwinęła się działalność misyjna na zdobytych przez Hiszpanię i Portugalię obszarach zamorskich. Tu również energiczną działalność prowadzili jezuici. W 1575 roku rozpoczęto budowę pałacu na Kwirynale. W XVII i XVIII wieku służył on za rezydencję papieżom, którzy uważali pobyt w wilgotnych murach Watykanu za niezdrowy. Grzegorz XIII zmarł w wieku 84 lat.
225. SYKSTUS V 1585-1590. Felice Peretti urodził się 13 grudnia 1521 roku w Grottamare w ubogiej rodzinie. Wstąpił do zakonu franciszkanów, gdzie odznaczył się jako dobry kaznodzieja i propagator kontrreformacyjnych haseł trydenckich. Paweł IV powierzył mu funkcję inkwizytora w Wenecji, a Pius V mianował go generałem zakonu i biskupem kardynałem kościoła św. Agaty dei Goti. W okresie pontyfikatu Grzegorza XIII był bezczynny, gdyż papież nie znosił obecności kardynała Felice, który wówczas zmienił nazwisko Peretti na Montalto. Od pierwszych miesięcy swego pontyfikatu Sykstus V postanowił rozprawić się z plagą bandytyzmu, która już od czasów jego poprzednika panoszyła się bezkarnie w Rzymie i na prowadzących doń drogach. Zastosował surowe kary, kazał ścinać pojmanym rozbójnikom głowy i wystawiać je na widok publiczny na moście, który prowadził do Zamku Anioła. Flota papieska odpędziła piratów zagrażających dowozowi żywności dla mieszkańców Rzymu. W 1588 roku zreorganizował kurię rzymską, której główne urzędy (kongregacje) przetrwały do dzisiejszych czasów. Kazał osuszyć Błota Pontyjskie, dzięki czemu oczyszczono powietrze z wyziewów powodujących malarię. Zapobiegliwość Sykstusa przyczyniła się do powiększenia zasobów skarbca papieskiego. Mniej szczęśliwe były jego zabiegi dyplomatyczne. Niełatwo przyszło mu utrzymać stanowisko neutralne między Francją a Hiszpanią. Nadzieja, że potęga armady hiszpańskiej złamie protestancką Anglię, prysła w 1588 roku wraz z zatonięciem okrętów Filipa II w kanale La Manche. Mecenat Sykstusa V upiększył Wieczne Miasto nowymi budynkami, uporządkowano ulice i place. Przed głównymi bazylikami papież kazał ustawić obeliski, które jeszcze za czasów rzymskich zostały sprowadzone z Egiptu i leżały porzucone wśród ruin pałaców cesarskich. Papież opiekował się osobiście twórczością włoskiego poety Torquata Tassa (1544-1595), autora eposu Jerozolima wyzwolona. Grób Sykstusa znajduje się w odnowionej przez papieża kaplicy w bazylice Santa Maria Maggiore.
226. URBAN VII 1590. Giambattista Castagna urodził się 4 sierpnia1521 roku w Rzymie. Był kardynałem kościoła San Marcello i nuncjuszem w Hiszpanii. Zmarł 14 dni po wyborze na papieża. W tym okresie rozpowszechniano słynne proroctwa Malachiasza o papieżach (patrz-wstęp).
227. GRZEGORZ XIV 1590-1591. Niccolo Sfondrati urodził się w 1535 roku w Mediolanie. Studiował prawo i był przyjacielem Karola Boromeusza i Filipa Nereusza, których działalność kontrreformacyjna była powszechnie znana. Był człowiekiem cichym i chorowitym. Mianowany kardynałem z polecenia Karola Boromeusza, zamieszkał w Rzymie, z dala od kurii. Na konklawe jego kandydaturę wysunięto z inicjatywy dworu hiszpańskiego. Po koronacji popierał antyfrancuską politykę Filipa II. Po 10 miesiącach pontyfikatu papież zmarł.
228. INNOCENTY IX 1591. Gian Antonio Facchinetti był jednym z najstarszych kardynałów uczestniczących w konklawe, które go wybrało. Pochodził z Bolonii i był znanym ze swych sympatii dla polityki hiszpańskiej. Zmarł po 2 miesiącach pontyfikatu.
229. KLEMENS VIII 1592-1605. Ippolito Aldobrandini. Urodził się 24 lutego 1536 roku w Fano koło Florencji. Ukończył studia prawnicze. W 1585 roku został mianowany kardynałem kościoła św. Pankracego i spełniał funkcję legata papieskiego w Polsce, gdzie popierał kandydaturę Habsburgów po śmierci Stefana Batorego. Jako kardynał potępiał ostro praktykę nepotyzmu, jako papież udzielił kapeluszy kardynalskich czterem swoim krewnym. Najważniejszym z nich był Piotr Aldobrandini, który otrzymał purpurę mając 22 lata i zastępował papieża we wszystkich ważniejszych kwestiach. Papież i jego nepot współrządzili zarówno w sprawach politycznych, jak i religijnych. Rozluźniały się związki z Hiszpanią, a Stolica Apostolska ponownie zbliżyła się do Francji. Zabiegi papieskie pozwoliły na rozszerzenie terytorium Państwa Kościelnego, do którego przyłączono księstwo Ferrary. W dziedzinie religijnej panoszyła się inkwizycja, tępiąc każdy objaw postępowej myśli i rozwój swobodnej, nie kierowanej teologią nauki. W 1600 roku został spalony na stosie wybitny filozof włoski Giordano Bruno (urodzony w 1548 r.). W 1596 roku zawarto w Polsce unię brzeską, namiastkę zjednoczenia obu gałęzi chrześcijaństwa, wschodniego i zachodniego. Nie spełniła ona nadziei, jaką pokładał papież, licząc na nawrócenie całej Rusi. W dziedzinie doktrynalnej papież usiłował bezskutecznie rozstrzygnąć polemikę teologów, jezuitów i dominikanów, rozprawiających o zasięgu wpływu łaski bożej na wolę człowieka grzesznego i zbawionego. Po długich dyskusjach i kontrowersjach papież, którego wiedza teologiczna była ograniczona, postanowił nie ogłaszać wiążącej decyzji. Sprawa pozostała otwarta. W 1660 roku Klemens VIII zainaugurował z olbrzymią pompą Rok Jubileuszowy, na który przybyło ponoć blisko 3 miliony pątników. Był to jubileusz „pełen zbytków i zabaw” – jak notowali ówcześni kronikarze.
230. LEON XI 1605. Alessandro de’ Medici. Czwarty papież o tym nazwisku urodził się we Florencji w 1535 roku. Był siostrzeńcem Leona X. Mianowany biskupem Pistoi, a następnie arcybiskupem Florencji, otrzymał w 1538 roku od Grzegorza XIII kapelusz kardynalski. Zmarł po 23 dniach pontyfikatu.
231. PAWEŁ V 1605-1621. Camillo Borghese. Rodzina Borghese pochodziła ze Sieny, ale przeniosła się do Rzymu. Tu 17 września 1552 roku urodził się Camillo. Studiował prawo i jako duchowny wstąpił do służby papieskiej. Klemens VIII wysłał go z misją dyplomatyczną do Filipa II. Gdy powrócił, otrzymał purpurę kardynalską, biskupstwo Jesi i został mianowany wikariuszem Rzymu. Po wstąpieniu na tron Paweł V mianował swego 27-letniego siostrzeńca kardynałem, nepotem i zmienił jego nazwisko Caffarelli na Borghese. Kariera rodu Borghese była zapewniona. W pierwszych latach rządów papieskich wybuchł konflikt o charakterze prestiżowym miedzy Stolicą Apostolską a Republiką Wenecką. Sytuacja się zaogniła i papież obłożył miasto interdyktem. Interwencja francuskiego króla Henryka IV złagodziła spór. Był to ostatni przypadek ogłoszenia papieskiego interdyktu wobec suwerennego państwa. W tym czasie nastąpiło również zbliżenie papiestwa do Francji, której dominująca rola w całej Europie zaznaczała się coraz silniej. Mniej szczęśliwe były interwencje Pawła V w protestanckiej Anglii, których skutkiem było pogorszenie się sytuacji katolików, zwłaszcza w Irlandii. W 1616 roku dekret papieskiej Kongregacji Indeksu potępił dzieło Mikołaja Kopernika 35 1520). De revolutionibus. Z inicjatywy papieża podjęto również proces inkwizycyjny przeciw Galileuszowi (Galileo Galilei, 1564-1642), najwybitniejszemu fizykowi i astronomowi tego okresu, propagatorowi dzieł Kopernika. Zakazano między innymi głosić tezę, iż „Słońce nie porusza się dokoła Ziemi, a Ziemia nie jest centrum wszechświata”. Za czasów Pawła V rozwinęły się misje: kapucynów w królestwie Konga, jezuitów w Paragwaju.
232. GRZEGORZ XV 1621-1623. Alessandro Ludovisi urodził się9 stycznia 1554 roku w szlacheckiej rodzinie mieszkającej w Bolonii. Ukończył studia prawnicze, przyjął świecenia duchowne i wstąpił do służby papieskiej w kurii rzymskiej. W 1612 roku mianowany arcybiskupem Bolonii, dwa lata później otrzymał kapelusz kardynalski. Był czynnym propagatorem kontrreformacji. Nie zrezygnował jednak z papieskiego przywileju faworyzowaniu swego nepota, 25-letniego Ludovica Ludovisi, którego mianował kardynałem. Z nominacji papieskiej kardynałem we Francji został Armand de Richelieu, twórca absolutyzmu monarchii francuskiej. Grzegorz XV zmarł po dwóch latach bezbarwnego pontyfikatu. Z inicjatywy papieża powstała w 1622 roku Kongregacja Propagandy Wiary, której podlegały wszystkie misje katolickie.
233. URBAN VIII 1623-1644. Maffeo Barberini urodził się 5 kwietnia 1568 roku we Florencji w rodzinie szlacheckiej. Ukończył studia prawnicze, następnie pełnił funkcję nuncjusza apostolskiego w Paryżu. W 1606 roku otrzymał purpurę kardynalską i biskupstwo Spoleto. Po wstąpieniu na tron Piotrowy jego bezgraniczny nepotyzm zaskoczył wszystkich. Rodzina Barberinich została obdarzona godnościami kardynalskimi i najbardziej intratnymi dochodami Państwa Kościelnego. Zdawało się, że powracają czasy papieży Renesansu. W 1625 roku zorganizowany ponownie Rok Jubileuszowy miał świadczyć o potędze papieskiej. Na procesjach prowadzących rzesze dygnitarzy kościelnych od bazyliki do bazyliki rozrzucano wśród gawiedzi złote monety, a wieczorami tryskały fontanny w świetle sztucznych ogni. Pontyfikat Urbana VIII przypadł na okres wojny trzydziestoletniej, która ponownie wykrwawiła kontynent europejski. Wpływ dyplomacji papieskiej na przebieg konfliktów był minimalny. Mało kto liczył się wówczas ze świecka władzą biskupa Rzymu. Jego autorytet moralny również był przedmiotem ogólnej krytyki. Za czasów Urbana VIII zbudowano letnią rezydencję papieską w Castel Gandolfo.
234. INNOCENTY X 1644-1655. Gianbattista Pamfili urodził się 7 lutego 1574 roku w Rzymie w rodzinie spokrewnionej z rodem Borgiów. Studiował prawo i pracował na różnych stanowiskach kurii rzymskiej. Urban VIII mianował go nuncjuszem we Francji, a następnie w Hiszpanii. W 1629 roku otrzymał godność kardynała kościoła św. Euzebiusza. Innocenty X rządził wspólnie ze swym nepotem, Kamilem Pamfilim, mianowanym kardynałem wkrótce po papieskiej koronacji jego wuja. Dużą rolę na dworze papieskim odgrywała szwagierka papieża, donna Olimpia Maidalchini, matka kardynała nepota. Zwana powszechnie „papieżycą”, rozstrzygała o ważniejszych sprawach polityki Stolicy Apostolskiej.. W 1648 roku papież potępił zawarcie pokoju westfalskiego, który zakończył wojnę trzydziestoletnią. W dziedzinie doktrynalnej słynny był dekret Innocentego X potępiający jansenizm, kierunek religijny, który rozwijał się wówczas we Francji. Celem rozszerzenia terytorium Państwa Kościelnego Innocenty X podjął wyprawę wojenną przeciw małemu księstwu Castro, które należało do rodziny Farnese. Miasto zostało zdobyte, domy i kościoły zniszczone, a ziemia przyłączona do dóbr kościelnych.
235. ALEKSANDER VII 1655-1667. Fabio Chigi, urodzony 13 lutego 1599 roku, pochodził ze znanej rodziny bankierów. Wszechstronnie wykształcony młody Chigi po otrzymaniu święceń kapłańskich wstąpił do służby papieskiej. Trzynaście lat pełnił funkcję nuncjusza w Kolonii. W 1651 roku otrzymał godność kardynalską. Wbrew opozycji dworu francuskiego został po trwającym siedem miesięcy konklawe wybrany na papieża. Jego nepotyzm był bardziej umiarkowany, gdyż ród Chigi i tak rozporządzał dużą fortuną. Stosunki z Francją pogorszyły się. Aleksander, podobnie jak jego poprzednik, potępił tezy rygoryzmu jansenicznego. Dzięki mecenatowi papieskiemu w Rzymie święciła triumfy kościelna architektura barokowa. Powstała w tym czasie na placu przed bazyliką Piotrową piękna kolumnada, dzieło architekta włoskiego, Giovanniego Lorenza Berniniego (1598-1680). „Aleksander jest papieżem tylko z nazwy – pisał Giacomo Quirini, jego osobisty sekretarz – sprawy urzędowe odsuwa od siebie i myśli tylko, by żyć w niczym niezamąconym spokoju ducha”.
236. KLEMENS IX 1667-1669. Giulio Rospigliosi urodził się 28 stycznia 1600 roku w Pistoi. Studiował filozofię i teologię na uniwersytecie w Pizie. W 1644 roku był nuncjuszem w Hiszpanii. W 1657 roku mianowany kardynałem kościoła San Sisto. Kierował utworzoną za czasów Urbana VII Kongregacją do Spraw Państwa. Była to funkcja odpowiadająca zadaniom późniejszego sekretarza stanu. Pod naciskiem Francji konklawe wybrało go na papieża. Jego nepotyzm był powściągliwy, a krewni nie uczestniczyli w rządach papieskich. W dalszym ciągu jednak nie tyle papież, co kuria watykańska rządziła Kościołem i jego polityką. Kierowali nią głównie przedstawiciele włoskich rodów arystokratycznych, którzy swą karierę zawdzięczali nepotyzmowi poprzednich papieży. Klemens IX był gorliwym miłośnikiem muzyki operowej i przyczynił się do zbudowania teatru muzycznego na miejscu dawnego więzienia miejskiego. Przed samą śmiercią papież dowiedział się o utracie Kandii (dziś Iraklion), ostatniego bastionu chrześcijaństwa na Krecie, zajętego przez Turków. Flota papieska wysłana pod wodzą nepota Vincenza Rospigliosi poniosła klęskę (6 września 1669)
237. KLEMENS X 1670-1676. Emilio Altieri. Urodził się w 1590 roku. Był nuncjuszem w Polsce, a następnie biskupem Camerino. W późnym wieku został mianowany kardynałem. 80-letni papież adoptował bratanka Paluzza, nadając mu nazwisko Altieri i mianując go kardynałem nepotem. Palizzo - Altieri nie omieszkał wzbogacić własnej rodziny. 11 listopada 1673 roku hetman Jan Sobieski pokonał Turków pod Chocimem. Dyplomacja papieska była skłonna poprzeć Sobieskiego w walce z Turcją, ale pod warunkiem, że zachowane będą interesy Habsburgów. Zwycięstwo kontrreformacji w Polsce miało podbudować rolę „przedmurza chrześcijaństwa”, jaką wyznaczyło jej papiestwo kosztem interesów państwowych i narodowych.
238. INNOCENTY XI 1676-1689. Benedetto Odescalchi urodził się 19 maja 161 roku w Como. Pragnął być wojskowym, ale studiował prawo, był uczniem jezuitów; karierę duchowną zawdzięczał rodzinie Barberinich, nepotów Urbana VIII. Jako biskup Novary (północne Włochy) Odescalchi wyróżnił się działalnością charytatywną, osobiście udzielając pomocy ludności nękanej klęskami powodzi i dżumy. Był kapłanem surowych obyczajów, skłonnym do rygoryzmu moralnego. Kapelusz kardynalski otrzymał z rąk Innocentego X mając niespełna 33 lata, ale zawsze stronił od dworu papieskiego. Mimo silnej opozycji ambasadora francuskiego konklawe z 1676 roku wybrało go na papieża licząc, że jego stanowczość i autorytet moralny przywrócą znaczenie Stolicy Apostolskiej na arenie międzynarodowej. Innocenty XI rozpoczął swe rządy od reformy stosunków kościelnych we własnym państwie. Zniósł praktykę nepotyzmu (wznowioną w okresie jego następców), poddał kontroli dochody kurialistów, skasował wszelkiego rodzaju synekury. W mieście zakazał uprawiania hazardu, a kobietom noszenia sukien z głęboko wyciętymi dekoltami. W dziedzinie polityki międzynarodowej doszło do poważnych sporów między energicznym papieżem a zazdrosnym o swą absolutną władzę monarchą Francji Ludwikiem XIV. Papież potępił dążenia kleru francuskiego do afirmacji swojej autonomii i dyscyplinarnej niezależności od Rzymu (tzw. doktryna swobód Kościoła gallikańskiego). Wobec okazywanego poparcia Ludwika dla duchowieństwa francuskiego Innocenty XI odmówił zatwierdzenia jurysdykcji mianowanym przez króla biskupom. 35 diecezji francuskich zostało pozbawionych swych rządców. Antyfrancuska polityka papieska doszła do głosu przy montowaniu nowej wyprawy przeciw Turkom, którzy zagrażali bezpośrednio stolicy Austrii. Zwycięstwo odniesione nad potęgą otomańską przez króla Polski Jana Sobieskiego pod Wiedniem (16783 r.) zostało uznane w Rzymie za triumf katolicyzmu reprezentowanego przez te państwa, które wiernie podporządkowują się sakralnemu autorytetowi następcy św. Piotra. Aby uczcić to zwycięstwo, Innocenty XI ustanowił Święto Imienia Maryi, obchodzone 12 września. Interwencje Innocentego XI w sprawy Anglii nie uchroniły gorliwego katolika króla Jakuba II przed klęską. W 1688 roku zakończyło się panowanie Stuartów i załamały się nadzieje na pojednanie Kościoła angielskiego z papiestwem. Innocenty XI był zapobiegliwym administratorem, uzdrowił finanse Państwa Kościelnego, ale nie okazał się hojnym mecenasem sztuki. Zmarł mając opinię świętego. Jego proces beatyfikacyjny, przez długi okres hamowany przez opozycję Francji, zakończył się dopiero w 1956 roku.
239. ALEKSANDER VIII 1689-1691. Petro Ottoboni urodził się 22 kwietnia 1610 roku w Wenecji. Ukończył studia prawnicze. W 1652 roku został kardynałem i biskupem Brescii. Wybrany na papieża Aleksander VIII przywrócił praktykę nepotyzmu, mianując kardynałami dwóch Ottobonich, Marka i Piotra. 22-letni kardynał Piotr Ottoboni był znanym protektorem życia teatralnego. Za pontyfikatu Aleksandra VIII stosunki z Francją znacznie się poprawiły.
240. INNOCENTY XII 1691-1700. Antonio Pignatelli urodził się 13 marca 1615 roku w rodzinie książęcej na południu Italii. Był nuncjuszem w Polsce i Wiedniu. Klemens X powierzył mu diecezję w Lecco i wiele innych beneficjów. Innocenty X mianował go kardynałem i arcybiskupem Neapolu. Rok po wstąpieniu na tron Innocenty XII wydał bullę Romanum decet Pontificem (22 lipca 1692 r.), która znosiła na zawsze praktykę nepotyzmu. Odtąd w kolegium kardynalskim mógł być tylko jeden krewny papieża, z ograniczonymi dochodami. Papież kontynuował politykę współpracy z Francją. W Hiszpanii poparł po śmierci Karola II Habsburga kandydaturę Burbonów na tron królewski.
241. KLEMENS XI 1700-1721. Gianfrancesco Albani. Urodził się 22 lipca 1649 roku w Urbino. Otrzymał staranne i wszechstronne wykształcenie. Przyjął święcenia kapłańskie w wieku 28 lat. W 1690 roku Aleksander VIII wręczył mu kapelusz kardynalski. Papież Albani strzegł surowo zasad swego poprzednika i nie uprawiał nepotyzmu. Jedynym wyjątkiem był Annibale Albani, mianowany kardynałem w 1711 roku. Jego brat został kardynałem dopiero za czasów Innocentego XIII. 212 lat trwający pontyfikat był wypełniony działalnością dyplomatyczną legatów i nuncjuszy papieskich, którzy brali czynny udział w licznych intrygach ówczesnych dworów królewskich. Wszyscy historycy podzielają dziś zdanie, że te inicjatywne zabiegi watykańskich dyplomatów w niewielkim stopniu przyczyniły się do wzrostu autorytetu papieskiego na arenie międzynarodowej. Owszem, liczono się z wpływami Państwa Kościelnego, ale wiadomo było, że za pomocą przekupstw i nacisków wiele można było osiągnąć na dworze papieskim. W dziedzinie religijnej najsłynniejszym krokiem Klemensa XI było ogłoszenie 8 września 1713 roku bulli Unigenitus, potępiającej 101 zdań wyjętych z dzieła holenderskiego teologa Janseniusza, na którego powoływali się zwolennicy rygoryzmu katolickiego, czyli jansenizmu. Potępienie wyjętych z kontekstu zdań, których pierwotny sens został częstokroć na skutek tych zabiegów wypaczony, nie świadczyło korzystnie o teologach kurii papieskiej, tym bardziej, że okazało się, iż niektóre potępione zdania pochodziły nie od Janseniusza, ale były cytatami doktora Kościoła, Augustyna, twórcy ideologii zachodniego chrześcijaństwa. Ogłoszenie bulli Unigenitus nie uspokoiło sporów dogmatycznych we Francji, przyczyniło się natomiast do wzrostu sceptycyzmu religijnego i indyferentyzmu, które cechowały epokę Oświecenia. W 1708 roku papież ustanowił Święto Niepokalanego Poczęcia, obchodzone 8 grudnia.
142. INNOCENTY XIII 1721-1724. Michelangelo dei Conti pochodził ze znakomitego rodu, który w XIII wieku wydał Innocentego III. Michelangelo urodził się 13 maja 1635 roku w Poli, był wychowankiem jezuitów, pełnił różne funkcje w nuncjaturze apostolskiej. Gdy wybrano go na papieża, był już ciężko chory. Zmarł po 3 latach pontyfikatu.
143. BENEDYKT XIII 1724-1730. Pietro Francesco Orsini urodził się 2 lutego 1649 roku w Gravina koło Bari, pochodził z rodu książęcego. Wstąpił do zakonu dominikanów. W 1672 roku Klemens X mianował go kardynałem i biskupem Siponto, w 1680 roku biskupem Ceseny, a w 1686 roku biskupem Benewentu. Po wstąpieniu na tron papieski Orsini okazał się całkowicie zagubiony w kulisach polityki kurialnej. Całe swoje zaufanie pokładał w osobie Mikołaja Coscia, którego poznał w Benewencie i podziwiał jego obrotność. Papież mianował go biskupem Benewentu i kardynałem, lecz Coscia okazał się zwykłym oszustem, który skradł ze skarbca papieskiego 2 miliony dukatów w złocie. W 1726 roku papież kanonizował Stanisława Kostkę.
244. KLEMENS XII 1730-1740. Lorenco Corsini, urodzony 7 kwietnia 1652 roku, pochodził ze szlacheckiej rodziny florenckiej. Skończył studia prawnicze w Pizie i w wieku 33 lat przyjął święcenia kapłańskie. Klemens XI ofiarował mu purpurę kardynalską. 78-letni Klemens XII był prawie ociemniały i chorowity. Rządy sprawował jego nepot, kardynał Neri Corsini. W okresie pontyfikatu Klemensa XII Burbonowie opanowali Neapol i wypędzili z południowej Italii Habsburgów. Spowodowało to nowe zamieszki w Italii. „Władcy zmierzają szybko do tego, by pozbawić papieża wszystkich jego świeckich prerogatyw” – te słowa jednego z weneckich dyplomatów, Moceniga, zapowiadały już wówczas upadek Państwa Kościelnego, który nastąpił 150 lat później. Papieżowi Klemensowi XII zawdzięcza swą niezawisłość Republika San Marino. W 1738 roku papież potępił po raz pierwszy tajną organizację masonerii.
245. BENEDYKT XIV 1740-1758. Prospero Lambertini. Urodził się 31 maja 1675 roku w Bolonii. Pochodził ze średnio zamożnej rodziny mieszczańskiej. Ukończył studia prawnicze i teologiczne. Wstąpił do służby w kurii rzymskiej, w której wykazał nie tylko głęboką znajomość zasad prawa kościelnego, ale i staranne wykształcenie humanistyczne. Benedykt XIII mianował go biskupem Ankony. W 1728 roku został kardynałem. Klemens XII wyznaczył go na arcybiskupa Bolonii. Po śmierci Klemensa XII dyskusje na konklawe przeciągnęły się kilka miesięcy. Osoba Lambertiniego, który nie miał powiązań z żadnym z możnych rodów arystokratycznych ani z dworami królewskimi, pogodziła zwaśnione strony. Nowy papież był człowiekiem łagodnego usposobienia, obdarzonym dużym poczuciem humoru, prostym w obejściu, jowialnym nawet, gdy poczuł się swobodny w gronie przyjaciół. Nie uznawał praktyki nepotyzmu, a rodzinie nie pozwolił mieszkać w Rzymie. Jego duże poczucie rzeczywistości, zrozumienie ducha czasu przyczyniło się częściowo do zahamowania upadku międzynarodowego autorytetu papiestwa. Zawarł szereg konkordatów z Sabaudią, Hiszpanią, królestwem Neapolu i Portugalią, które za cenę umiarkowanych ustępstw pozwoliły mu osiągnąć poważne zyski materialne i umocnić pozycję Kościoła w tych krajach. W 1745 roku wydał jedną z pierwszych encyklik papieskich: Vix pervenit, która tradycyjnie potępiała lichwę, ale przyznawała prawo do pobierania umiarkowanych opłat z tytułu pożyczek. Sam nie był literatem, ale popierał pisarzy i artystów. Powołał do życia Rzymską Akademię Archeologiczną, a na uniwersytecie rzymskim utworzył wydziały chemii, fizyki i matematyki, wyposażone w sprzęt laboratoryjny. W Bolonii utworzył odrębny wydział dla kobiet i muzeum anatomiczne. Utrzymywał korespondencję z najwybitniejszymi umysłami okresu Oświecenia. Monteskiusz i Wolter dedykowali mu niektóre swoje utwory. Lud rzymski uwielbiał Benedykta XIV za jego dobroć. Po śmierci wystawiono mu w Anglii pomnik z napisem: „Kochany przez papistów, szanowany przez protestantów, ksiądz bez zuchwalstwa i interesowności, książę bez faworytów, papież bez nepotów” (Horace Walpole).
246. KLEMENS XIII 1758-1769. Carlo Rezzonico urodził się w Wenecji. Studiował w Padwie, a następnie pracował w kurii rzymskiej. Klemens XII mianował go kardynałem, Benedykt XIV biskupem Padwy. W okresie jego pontyfikatu rozpoczęła się walka przeciwko zakonowi jezuitów, którego wpływy na dworach królewskich budziły wiele zastrzeżeń zarówno miejscowego kleru, jak i głównych doradców politycznych wielu monarchów europejskich. Stanowisko Klemensa XIII było chwiejne. Nie zdecydował się na kasatę zakonu, której od niego żądano, ale przez układy próbował odroczyć decyzję. W 1764 roku Klemens XIII potępił dzieło biskupa Jana Mikołaja Hontheima, który używał pseudonimu Justyn Febronius. Treścią tej pracy było podważenie zasady prymatu biskupstwa rzymskiego. Była to nowa wersja dawnej doktryny koncylianizmu. Febronianizm zdobył wielu zwolenników w krajach Rzeszy Niemieckiej i Austrii.

247. KLEMENS XIV 1769-1774.Lorenzo Ganganelli był synem lekarza z Rimini. Urodził się 31 października 1705 roku. Wstąpił do zakonu franciszkanów. Benedykt XIV mianował go konsultorem kurii papieskiej, a Klemens XIII kardynałem. Kardynał Ganganelli nie ukrywał, że chętnie przyjąłby tiarę. Chociaż początkowo był przyjaźnie usposobiony do jezuitów, zmienił zdanie, by zyskać przychylność Burbonów. Dzięki tym zabiegom elektorzy poparli na konklawe jego kandydaturę. W 1773 roku Klemens XIV ogłosił bullę Domine ac Redemptor, w której postanowił skasować Towarzystwo Jezusowe, będące od dwóch wieków podporą papiestwa i głównym motorem dzieła kontrreformacji. Rok później papież zmarł.

1 komentarz:

Monika Zawadzka pisze...

Super artykuł. Pozdrawiam serdecznie.