218.
PAWEŁ
III 1534-1549. Aleksandro Farnese
urodził się w 1468 roku w Canino. Uczęszczał na wykłady
humanisty Pomponiusza Laetusa. W wieku 25 lat, nie mając święceń
duchownych, został mianowany przez papieża Aleksandra VI kardynałem
kościoła św. Kosmy i św. Damiana i biskupem trzech innych
diecezji. Karierę zawdzięczał siostrze, Julii Farnese, która była
kochanką papieża Borgii. Juliusz II obdarzył go czwartym, a
Klemens VII piątym biskupstwem. Kardynał Farnese spłodził czworo
dzieci, 3 synów legitymowanych później przez kurię papieską i
córkę Konstancję, którą wydał za księcia Sforzę z Mediolanu.
W wieku 45 lat kardynał Farnese przyjął święcenia kapłańskie i
zajął się zagadnieniami politycznymi. Konklawe, które wybrało go
na papieża, doceniło jego zdolności dyplomatyczne. Kardynałowie
liczyli na człowieka, który zdoła zręcznie manewrować miedzy
Francją i Habsburgami. Początki jego pontyfikatu nie wskazywały,
by zanosiło się na reformę zwyczajów kurii papieskiej. Nepotyzm w
dalszym ciągu święcił triumfy. Paweł III mianował trzech swoich
wnuków kardynałami (dwóch z nich było niepełnoletnich), a synowi
Pierluigiemu powierzył stanowisko gonfaloniera Kościoła (chorążego
Kościoła). Dołożył wielu starań, by odbudować zniszczony gród
Piotrowy. Zgodnie z oczekiwaniami wyborców ostrożne zabiegi
dyplomatyczne doprowadziły do kilkuletniej ugody między Francją a
cesarstwem, lecz starania o zorganizowanie krucjaty przeciw Turkom
zakończyły się niepowodzeniem. Niewątpliwą zasługą papieża
było mianowanie kardynałami – oprócz swych nepotów – wielu
wybitnych mężów stanu, zdecydowanych przeprowadzić reformę
Kościoła. Byli to między innymi: Kacper Contarini, wenecjanin,
człowiek o nieposzlakowanej uczciwości, Reginald Pole z Anglii,
Gian Pietro Carafa, założyciel zakonu teatynów. Stworzyli oni z
woli papieża program reform, który stal się podstawą do zwołania
w 1545 roku nowego soboru w Trydencie (XIX sobór powszechny). W 1542
roku Paweł III postanowił wykorzystać doświadczenia hiszpańskiej
inkwizycji i ustanowił w Rzymie najwyższy trybunał apostolski,
zwany Świętym Oficjum. Został on upoważniony do prowadzenia
procesów przeciw heretykom na całym świecie, z prawem skazywania
ich na więzienie, konfiskatę dóbr lub śmierć. Wielu starań
dołożył papież, by odnowić życie zakonne i wzbudzić w nim nowe
inicjatywy. Bullą Regimini militantis Ecclesiae zatwierdził
Towarzystwo Jezusowe, założone przez Ignacego Loyolę. Wkrótce
jezuici stali się główną podporą papiestwa w dziele reformy
kościelnej. W ostatnich latach pontyfikatu stosunki papieża z
cesarzem pogorszyły się. Papież nie pochwalał ugodowej polityki
Karola V wobec protestantów i uważał cesarza za odpowiedzialnego
za zabójstwo papieskiego syna Pierluigiego Carafy. Intrygi dworów
królewskich Francji i Niemiec utrudniały przebieg soboru, który
papież kazał przenieść do Bolonii, by następnie 13 września
1549 roku zawiesić jego obrady. Dwa miesiące później Paweł III
zmarł. Był ostatnim papieżem humanistą. Za jego pontyfikatu
Michał Anioł wykończył swój wspaniały fresk Sąd Ostateczny
zdobiący Kaplicę Sykstyńską. Pawłowi III ofiarował swe
wiekopomne dzieło De revolutionibus Mikołaj Kopernik. Papież
popierał rozwój wszelkich nauk, ale najbardziej ufał astronomom, z
którymi konsultował się przed podjęciem każdej ważniejszej
decyzji. Przed śmiercią wyznał, iż największym jego błędem
było faworyzowanie własnej rodziny.
219.
JULIUSZ
III 1550-1555. Gian Maria Ciocchi del
Monte urodził się 10 września 1487 roku w Rzymie. Paweł III
mianował go kardynałem kościoła San Vitale i pierwszym
przewodniczącym obrad soboru trydenckiego. Początki jego
pontyfikatu nie zapowiadały nadejścia czasu reform. Juliusz III
wznowił tradycję zabaw i karnawałów rzymskich, mianował
kardynałami nie tylko krewnych, ale nawet niezbyt rozgarniętego
dozorcę małp, które papieże hodowali w swych ogrodach. (Był nim,
adoptowany przez rodzinę del Monte, kardynał Innocenty). W 1551
roku Juliusz III kazał jednak wznowić obrady soboru trydenckiego.
Próby papieża, by przywrócić w Anglii katolicyzm, nie powiodły
się. W 1551 roku kapelmistrzem dworu papieskiego został Giovanni
Pierluigi Palestrina (1525-1594), najwybitniejszy przedstawiciel
renesansowej polifonii.
220.
MARCELI
II 1555. Marcello Cervini urodził
się w 1501 roku w Montepulciano. Studiował na uniwersytecie w
Sienie. Był wszechstronnie wykształcony. Podziwiano jego wiedzę i
znajomość wszystkich dziedzin nauki, od hodowli drzew i sztuki
rytownictwa począwszy aż do astronomii, matematyki i architektury,
co szczególnie wprawiało w zachwyt Michała Anioła. Był
wychowawcą nepotów Pawła III. Mianowany kardynałem kościoła
Santa Croce in Gerusalemme brał udział w soborze trydenckim. Po
wyborze na papieża zakazał urządzania uroczystości i festynów.
Krewnym nie wolno było przyjeżdżać do Rzymu. Zmarł w miesiąc po
swoim wyborze. Palestrina skomponował słynna mszę wykonaną na
jego pogrzebie.
221.
PAWEŁ
IV 1555-1559. Gian Pietro Carafa
urodził się 28 czerwca 1476 roku w Neapolu. Po ukończonych
studiach teologicznych wstąpił do służby na dwór papieski.
Juliusz II mianował go biskupem Chieti. Leon X wysłał Carafę w
charakterze legata do Anglii. W 1515 roku został nuncjuszem
apostolskim na dworze hiszpańskim. Wrócił do Rzymu wraz z
Hadrianem VI. W 1524 roku zrezygnował z biskupstwa i wraz z
Kajetanem z Tiene założył zakon teatynów, którego celem było
odnowienie ducha religijnego wśród duchowieństwa. W 1536 roku
został mianowany kardynałem i przewodniczącym Świętego Oficjum.
Na tronie papieskim zasiadł mając 79 lat. Był w dalszym ciągu
pełen energii. Cztery lata jego pontyfikatu przeszły do historii
jako przykład skrajnego integryzmu i absolutyzmu. Jego doradcami
byli teatyni i jezuici. Niezłomny obrońca chrześcijańskiej
moralności nie omieszkał jednak faworyzować własnych nepotów.
Jego bratanek Carlo Farnese, słynny zawadiaka, otrzymał kapelusz
kardynalski i wysoką godność zastępcy papieża. W polityce
zagranicznej papież przeciwstawiał się cesarzowi Karolowi V i nie
uznał pokoju zawartego z protestantami w Augsburgu. Podobnie
wystąpił przeciw następcy Karola na tronie hiszpańskim, Filipowi
II, wzywając na pomoc nie tylko Francję, ale nawet protestantów i
Turków. Gdy wojska hiszpańskie zbliżyły się do Rzymu, Paweł IV
przestraszył się i poprosił o pokój, rezygnując z sojuszu z
Francją. W Rzymie przeprowadzał ścisłe zarządzenia
reformatorskie, stosując terror i nadzór policyjny. Wygnano ze
Świętego Miasta 113 biskupów, którzy opuścili bezprawnie swe
diecezje, wyłowiono ze wszystkich domów i zaułków Rzymu setki
mnichów wałęsających się poza macierzystymi klasztorami.
Przepędzono również wszystkie prostytutki, ich sutenerów,
komediantów i błaznów. Ludność żydowska została zamknięta
w getcie. Nie oszczędzono kardynałów oskarżonych o
niemoralność lub knowanie spisków. W ostatnich miesiącach życia
Paweł IV skazał na wygnanie nawet własnych nepotów, skoro
gorszący ich tryb życia został papieżowi udowodniony. Zmarł w
chwili, gdy stojąc przemawiał do swego otoczenia i zachęcał
współpracowników do walki z herezją. Po śmierci papieża lud
rzymski zniszczył jego posągi i podpalił budynek Świętego
Oficjum. W 1558 roku Paweł IV wprowadził Święto Katedry św.
Piotra, które miało przypomnieć rolę i miejsce papiestwa w
Kościele katolickim.
222.
PIUS
IV 1559-1565. Giovanni Angelo de’
Medici. Pochodził z bocznej, zubożałej linii rodziny Medyceuszów.
Urodził się 31 marca 1499 roku w Mediolanie. Był synem notariusza.
Poświęcił się naukom medycznym i prawniczym. Studiował na
uniwersytetach w Pawii i Mediolanie. Paweł III przyjął go na
służbę do kurii papieskiej. Miał czworo nieślubnych dzieci.
Paweł III mianował go arcybiskupem Raguzy (Sycylia), a w 1549 roku
kardynałem. Uchodził za człowieka światowego, pogodnego ducha i
pełnego radości życia. Kontrast, dzielił go od nieprzystępnego
Pawła IV, rzucał się w oczy i najbardziej przyczynił się do jego
wyboru. Choć dobrotliwy z natury, Pius IV potraktował z niezwykłą
surowością nepotów swego poprzednika. Najmłodszego, kardynała
Alfonso, skazał na wygnanie, drugiego, Jana, ścięto na szafocie, a
najstarszego, kardynała Carlo, który na konklawe głosował na
Piusa, uduszono w więzieniu na Zamku Anioła. W tym samym czasie
Pius IV rozdał potomstwu swych trzech sióstr kapelusze
kardynalskie, a własnym dzieciom zapewnił intratne beneficja.
Najznakomitszym z kardynałów nepotów okazał się Karol Boromeusz
(1538-1584), późniejszy biskup Mediolanu, gorliwy realizator
postanowień soboru trydenckiego, założyciel pierwszych seminariów
duchownych. Karol został kanonizowany w 1610 roku. Pius IV
doprowadził do ostatecznego zakończenia obrad soborowych. Uchwały
podjęte na soborze w niczym nie ograniczały władzy papieża,
powierzając jego trosce realizację reformy. Idee koncyliaryzmu,
tezy o wyższości soboru nad papieżem zostały na długi okres
usunięte w cień. Potępiono nauki Lutra i Kalwina, sformułowano
główne zasady doktryny katolickiej o sakramentach, o łasce, o roli
Kościoła w zbawieniu człowieka od grzechu. Podjęto wiele decyzji
o charakterze dyscyplinarnym. Sobór w Trydencie zakończył swe
obrady 4 grudnia 1563 roku. Należy zaznaczyć, że papieże nie
brali udziału w żadnej z 25 sesji soboru. 26 stycznia 1564 roku
Pius IV podpisał dekrety soborowe i przystąpił niezwłocznie do
ich realizacji. Przygotowano do druku katechizm trydencki, podstawowy
podręcznik wiary katolickiej przeznaczony dla niższego
duchowieństwa. Sformułowano również tekst przysięgi, którą
obowiązany był złożyć każdy kapłan przed objęciem stanowiska
kościelnego. Powstała Kongregacja Soboru, której zadaniem było
czuwanie nad realizacją postanowień podjętych w Trydencie. W 1564
roku ukazał się poprawiony i uzupełniony Indeks ksiąg
zakazanych. W rozpętanych wówczas w Europie wojnach religijnych
papież nie interweniował.
223.
PIUS
V 1566-1572. Antonio Michele
Ghislieri urodził się17 stycznia 1504 roku w Bosco koło
Aleksandrii w ubogiej rodzinie. W wieku 14 lat wstąpił do zakonu
dominikanów. Po ukończeniu studiów pełnił funkcje inkwizytora w
północnej Italii, a później w Rzymie. Paweł IV mianował go
biskupem Nepi, a w 1557 roku kardynałem kościoła Matki Boskiej
sopra Minerva. Wybrany na papieża pozostał człowiekiem surowym,
ascetą, wymagającym od siebie i od innych wielu wyrzeczeń.
Powiadano, że chciał zamienić cały Rzym w jeden wielki klasztor.
Inkwizycja z całą bezwzględnością egzekwowała postanowienia
soborowe, przepędzając biskupów karierowiczów, wałęsających
się mnichów i opieszałych proboszczów. Pius V nigdy nie łagodził
wyroków sądów kościelnych. Pozwalał na tortury i ciężkie
kary, jak wyrywanie języków lub skazanie na galery. Faworyzował
tylko jednego nepota, ale narzucił mu ascetyczny tryb życia.
Trudniej przychodziło papieżowi, przeprowadzić reformę w innych
krajach, zwłaszcza, że wojny religijne nie sprzyjały
kontrreformacyjnej polityce papieskiej. Największym sukcesem Piusa V
było zmontowanie Świętej Ligi antytureckiej, której katolicka
armada, składająca się ze sprzymierzonych okrętów weneckich i
hiszpańskich, rozbiła pod Lepanto flotę sułtana Selima (7
października 1571 r.). Wkrótce po tym zwycięstwie papież zmarł.
Został kanonizowany przez Klemensa XI w 1712 roku. W 1567 roku Pius
V ogłosił Tomasza z Akwinu doktorem Kościoła katolickiego. W 1570
roku ukazało się pierwsze wydanie wszystkich dzieł tego teologa
(17 tomów).
224.
GRZEGORZ
XIII 1572-1585. Ugo Boncompagni
urodził się 1 stycznia 1502 roku w Bolonii. Pochodził z możnej
rodziny szlacheckiej. Studiował prawo na uniwersytecie bolońskim, a
następnie jako biegły doktor prawa był doradcą wielu biskupów w
Rzymie i Trydencie. W 1565 roku został mianowany kardynałem
kościoła św. Sykstusa i wysłany z misją dyplomatyczną do
Madrytu. W okresie pontyfikatu Piusa IV nie pochwalał zbyt ostrych,
jego zdaniem, wyroków papieskich. Miał jednego nieślubnego syna,
Giacomo, którego po otrzymaniu tiary papieskiej nie mógł
nadmiernie faworyzować w nowym klimacie reformy trydenckiej. Władzę
nad papieżem mieli jezuici, teatyni i ich zwolennicy. Udało się
jednak Grzegorzowi XIII mianować kardynałami dwóch bratanków,
lecz ich wpływ w kurii rzymskiej był ograniczony. Rodzony brat
papieża, który wybrał się z Bolonii do Rzymu, aby pozdrowić
Grzegorza, dostał rozkaz zawrócenia z drogi. Kronikarze
podkreślają, że papież, na wzór Piusa V, prowadził życie
pobożne i że nawet w pierwszych latach pontyfikatu każdego
tygodnia odprawiał trzykrotnie mszę: w okresie Renesansu widok
papieża odprawiającego mszę poza dniami wielkich uroczystości był
niezmiernie rzadki. W Rzymie dzieło reformy kontynuowali członkowie
nowych zakonów, powołanych do ożywienia życia religijnego i
głoszenia zasad chrześcijaństwa w duchu zaleceń soboru
trydenckiego. Dużym wzięciem cieszyło się „Oratorium”,
pobożna fundacja Filipa Nereusza (1513-1593), oraz działalność
naukowa jezuity Roberta Bellarmina (1542-1621), uznanego w 1930 roku
za świętego, a w 1931 roku za doktora Kościoła. Z inicjatywy
papieża powstały w Rzymie dwie uczelnie, kolegium nazwane później
Uniwersytetem Gregoriańskim oraz Kolegium Germańskie, przeznaczone
dla pochodzącego z wyższych sfer duchowieństwa niemieckiego, które
miało uzdrowić moralność kleru w Rzeszy Niemieckiej. Utworzono
również Kolegium Greckie, kształcące duchownych kierowanych do
działalności duszpasterskiej na terenach znajdujących się pod
wpływami Kościoła prawosławnego. Wydarzeniem wielkiej doniosłości
była reforma kalendarza, likwidująca dwutygodniowe opóźnienie
kalendarza juliańskiego w stosunku do roku słonecznego. Wprowadzono
tak zwane lata przestępne, w których miesiąc luty liczy 29 dni.
Grzegorz XIII pilnie śledził przebieg walki z reformacją. Na wieść
o krwawej rzezi, jaka za zgodą Katarzyny Medycejskiej sprawiono
hugenotom w noc św. Bartłomieja (23 na 24 sierpnia 1572 r.), papież
kazał odśpiewać Te Deum. Był to okres niezwykle
intensywnego rozwoju dyplomacji papieskiej. Legaci papiescy działali
na dworach Francji, Hiszpanii, Portugalii, księstw niemieckich,
Szwecji i Polski, by wstrzymać za wszelką cenę postępy
reformacji. Nigdzie jednak sytuacja religijna nie sprzyjała
poczynaniom kontrreformacyjnym. Protestantyzm utrwalał się w wielu
krajach. Papież był nawet gotów popierać tajny spisek, w którym
zamierzano zgładzić królową Anglii, Elżbietę. Katoliccy
historycy twierdzą, iż podobny spisek planowała Elżbieta przeciw
papieżowi. Walki religijne miały charakter bezpardonowy. Za czasów
Grzegorza XIII rozwinęła się działalność misyjna na zdobytych
przez Hiszpanię i Portugalię obszarach zamorskich. Tu również
energiczną działalność prowadzili jezuici. W 1575 roku rozpoczęto
budowę pałacu na Kwirynale. W XVII i XVIII wieku służył on za
rezydencję papieżom, którzy uważali pobyt w wilgotnych murach
Watykanu za niezdrowy. Grzegorz XIII zmarł w wieku 84 lat.
225.
SYKSTUS
V 1585-1590. Felice Peretti urodził
się 13 grudnia 1521 roku w Grottamare w ubogiej rodzinie. Wstąpił
do zakonu franciszkanów, gdzie odznaczył się jako dobry
kaznodzieja i propagator kontrreformacyjnych haseł trydenckich.
Paweł IV powierzył mu funkcję inkwizytora w Wenecji, a Pius V
mianował go generałem zakonu i biskupem kardynałem kościoła św.
Agaty dei Goti. W okresie pontyfikatu Grzegorza XIII był bezczynny,
gdyż papież nie znosił obecności kardynała Felice, który
wówczas zmienił nazwisko Peretti na Montalto. Od pierwszych
miesięcy swego pontyfikatu Sykstus V postanowił rozprawić się z
plagą bandytyzmu, która już od czasów jego poprzednika panoszyła
się bezkarnie w Rzymie i na prowadzących doń drogach. Zastosował
surowe kary, kazał ścinać pojmanym rozbójnikom głowy i
wystawiać je na widok publiczny na moście, który prowadził do
Zamku Anioła. Flota papieska odpędziła piratów zagrażających
dowozowi żywności dla mieszkańców Rzymu. W 1588 roku
zreorganizował kurię rzymską, której główne urzędy
(kongregacje) przetrwały do dzisiejszych czasów. Kazał osuszyć
Błota Pontyjskie, dzięki czemu oczyszczono powietrze z wyziewów
powodujących malarię. Zapobiegliwość Sykstusa przyczyniła się
do powiększenia zasobów skarbca papieskiego. Mniej szczęśliwe
były jego zabiegi dyplomatyczne. Niełatwo przyszło mu utrzymać
stanowisko neutralne między Francją a Hiszpanią. Nadzieja, że
potęga armady hiszpańskiej złamie protestancką Anglię, prysła w
1588 roku wraz z zatonięciem okrętów Filipa II w kanale La Manche.
Mecenat Sykstusa V upiększył Wieczne Miasto nowymi budynkami,
uporządkowano ulice i place. Przed głównymi bazylikami papież
kazał ustawić obeliski, które jeszcze za czasów rzymskich zostały
sprowadzone z Egiptu i leżały porzucone wśród ruin pałaców
cesarskich. Papież opiekował się osobiście twórczością
włoskiego poety Torquata Tassa (1544-1595), autora eposu Jerozolima
wyzwolona. Grób Sykstusa znajduje się w odnowionej przez
papieża kaplicy w bazylice Santa Maria Maggiore.
226.
URBAN
VII 1590. Giambattista Castagna
urodził się 4 sierpnia1521 roku w Rzymie. Był kardynałem kościoła
San Marcello i nuncjuszem w Hiszpanii. Zmarł 14 dni po wyborze na
papieża. W tym okresie rozpowszechniano słynne proroctwa
Malachiasza o papieżach (patrz-wstęp).
227.
GRZEGORZ
XIV 1590-1591. Niccolo Sfondrati
urodził się w 1535 roku w Mediolanie. Studiował prawo i był
przyjacielem Karola Boromeusza i Filipa Nereusza, których
działalność kontrreformacyjna była powszechnie znana. Był
człowiekiem cichym i chorowitym. Mianowany kardynałem z polecenia
Karola Boromeusza, zamieszkał w Rzymie, z dala od kurii. Na konklawe
jego kandydaturę wysunięto z inicjatywy dworu hiszpańskiego. Po
koronacji popierał antyfrancuską politykę Filipa II. Po 10
miesiącach pontyfikatu papież zmarł.
228.
INNOCENTY
IX 1591. Gian Antonio Facchinetti był
jednym z najstarszych kardynałów uczestniczących w konklawe, które
go wybrało. Pochodził z Bolonii i był znanym ze swych sympatii dla
polityki hiszpańskiej. Zmarł po 2 miesiącach pontyfikatu.
229.
KLEMENS
VIII 1592-1605. Ippolito
Aldobrandini. Urodził się 24 lutego 1536 roku w Fano koło
Florencji. Ukończył studia prawnicze. W 1585 roku został mianowany
kardynałem kościoła św. Pankracego i spełniał funkcję legata
papieskiego w Polsce, gdzie popierał kandydaturę Habsburgów po
śmierci Stefana Batorego. Jako kardynał potępiał ostro praktykę
nepotyzmu, jako papież udzielił kapeluszy kardynalskich czterem
swoim krewnym. Najważniejszym z nich był Piotr Aldobrandini, który
otrzymał purpurę mając 22 lata i zastępował papieża we
wszystkich ważniejszych kwestiach. Papież i jego nepot
współrządzili zarówno w sprawach politycznych, jak i religijnych.
Rozluźniały się związki z Hiszpanią, a Stolica Apostolska
ponownie zbliżyła się do Francji. Zabiegi papieskie pozwoliły na
rozszerzenie terytorium Państwa Kościelnego, do którego
przyłączono księstwo Ferrary. W dziedzinie religijnej panoszyła
się inkwizycja, tępiąc każdy objaw postępowej myśli i rozwój
swobodnej, nie kierowanej teologią nauki. W 1600 roku został
spalony na stosie wybitny filozof włoski Giordano Bruno
(urodzony w 1548 r.). W 1596 roku zawarto w Polsce unię brzeską,
namiastkę zjednoczenia obu gałęzi chrześcijaństwa, wschodniego i
zachodniego. Nie spełniła ona nadziei, jaką pokładał papież,
licząc na nawrócenie całej Rusi. W dziedzinie doktrynalnej papież
usiłował bezskutecznie rozstrzygnąć polemikę teologów, jezuitów
i dominikanów, rozprawiających o zasięgu wpływu łaski bożej na
wolę człowieka grzesznego i zbawionego. Po długich dyskusjach i
kontrowersjach papież, którego wiedza teologiczna była
ograniczona, postanowił nie ogłaszać wiążącej decyzji. Sprawa
pozostała otwarta. W 1660 roku Klemens VIII zainaugurował z
olbrzymią pompą Rok Jubileuszowy, na który przybyło ponoć blisko
3 miliony pątników. Był to jubileusz „pełen zbytków i zabaw”
– jak notowali ówcześni kronikarze.
230.
LEON
XI 1605. Alessandro de’ Medici.
Czwarty papież o tym nazwisku urodził się we Florencji w 1535
roku. Był siostrzeńcem Leona X. Mianowany biskupem Pistoi, a
następnie arcybiskupem Florencji, otrzymał w 1538 roku od Grzegorza
XIII kapelusz kardynalski. Zmarł po 23 dniach pontyfikatu.
231.
PAWEŁ
V 1605-1621. Camillo Borghese.
Rodzina Borghese pochodziła ze Sieny, ale przeniosła się do Rzymu.
Tu 17 września 1552 roku urodził się Camillo. Studiował prawo i
jako duchowny wstąpił do służby papieskiej. Klemens VIII wysłał
go z misją dyplomatyczną do Filipa II. Gdy powrócił, otrzymał
purpurę kardynalską, biskupstwo Jesi i został mianowany
wikariuszem Rzymu. Po wstąpieniu na tron Paweł V mianował swego
27-letniego siostrzeńca kardynałem, nepotem i zmienił jego
nazwisko Caffarelli na Borghese. Kariera rodu Borghese była
zapewniona. W pierwszych latach rządów papieskich wybuchł konflikt
o charakterze prestiżowym miedzy Stolicą Apostolską a Republiką
Wenecką. Sytuacja się zaogniła i papież obłożył miasto
interdyktem. Interwencja francuskiego króla Henryka IV złagodziła
spór. Był to ostatni przypadek ogłoszenia papieskiego interdyktu
wobec suwerennego państwa. W tym czasie nastąpiło również
zbliżenie papiestwa do Francji, której dominująca rola w całej
Europie zaznaczała się coraz silniej. Mniej szczęśliwe były
interwencje Pawła V w protestanckiej Anglii, których skutkiem
było pogorszenie się sytuacji katolików, zwłaszcza w Irlandii. W
1616 roku dekret papieskiej Kongregacji Indeksu potępił dzieło
Mikołaja Kopernika 35 1520). De revolutionibus. Z
inicjatywy papieża podjęto również proces inkwizycyjny przeciw
Galileuszowi (Galileo Galilei, 1564-1642), najwybitniejszemu fizykowi
i astronomowi tego okresu, propagatorowi dzieł Kopernika.
Zakazano między innymi głosić tezę, iż „Słońce nie porusza
się dokoła Ziemi, a Ziemia nie jest centrum wszechświata”. Za
czasów Pawła V rozwinęły się misje: kapucynów w królestwie
Konga, jezuitów w Paragwaju.
232.
GRZEGORZ
XV 1621-1623. Alessandro Ludovisi
urodził się9 stycznia 1554 roku w szlacheckiej rodzinie
mieszkającej w Bolonii. Ukończył studia prawnicze, przyjął
świecenia duchowne i wstąpił do służby papieskiej w kurii
rzymskiej. W 1612 roku mianowany arcybiskupem Bolonii, dwa lata
później otrzymał kapelusz kardynalski. Był czynnym propagatorem
kontrreformacji. Nie zrezygnował jednak z papieskiego przywileju
faworyzowaniu swego nepota, 25-letniego Ludovica Ludovisi, którego
mianował kardynałem. Z nominacji papieskiej kardynałem we Francji
został Armand de Richelieu, twórca absolutyzmu monarchii
francuskiej. Grzegorz XV zmarł po dwóch latach bezbarwnego
pontyfikatu. Z inicjatywy papieża powstała w 1622 roku Kongregacja
Propagandy Wiary, której podlegały wszystkie misje katolickie.
233.
URBAN
VIII 1623-1644. Maffeo Barberini
urodził się 5 kwietnia 1568 roku we Florencji w rodzinie
szlacheckiej. Ukończył studia prawnicze, następnie pełnił
funkcję nuncjusza apostolskiego w Paryżu. W 1606 roku otrzymał
purpurę kardynalską i biskupstwo Spoleto. Po wstąpieniu na tron
Piotrowy jego bezgraniczny nepotyzm zaskoczył wszystkich. Rodzina
Barberinich została obdarzona godnościami kardynalskimi i
najbardziej intratnymi dochodami Państwa Kościelnego. Zdawało się,
że powracają czasy papieży Renesansu. W 1625 roku zorganizowany
ponownie Rok Jubileuszowy miał świadczyć o potędze papieskiej. Na
procesjach prowadzących rzesze dygnitarzy kościelnych od bazyliki
do bazyliki rozrzucano wśród gawiedzi złote monety, a wieczorami
tryskały fontanny w świetle sztucznych ogni. Pontyfikat Urbana VIII
przypadł na okres wojny trzydziestoletniej, która ponownie
wykrwawiła kontynent europejski. Wpływ dyplomacji papieskiej na
przebieg konfliktów był minimalny. Mało kto liczył się wówczas
ze świecka władzą biskupa Rzymu. Jego autorytet moralny również
był przedmiotem ogólnej krytyki. Za czasów Urbana VIII zbudowano
letnią rezydencję papieską w Castel Gandolfo.
234.
INNOCENTY
X 1644-1655. Gianbattista Pamfili
urodził się 7 lutego 1574 roku w Rzymie w rodzinie spokrewnionej z
rodem Borgiów. Studiował prawo i pracował na różnych
stanowiskach kurii rzymskiej. Urban VIII mianował go nuncjuszem we
Francji, a następnie w Hiszpanii. W 1629 roku otrzymał godność
kardynała kościoła św. Euzebiusza. Innocenty X rządził wspólnie
ze swym nepotem, Kamilem Pamfilim, mianowanym kardynałem wkrótce po
papieskiej koronacji jego wuja. Dużą rolę na dworze papieskim
odgrywała szwagierka papieża, donna Olimpia Maidalchini, matka
kardynała nepota. Zwana powszechnie „papieżycą”, rozstrzygała
o ważniejszych sprawach polityki Stolicy Apostolskiej.. W 1648 roku
papież potępił zawarcie pokoju westfalskiego, który zakończył
wojnę trzydziestoletnią. W dziedzinie doktrynalnej słynny był
dekret Innocentego X potępiający jansenizm, kierunek religijny,
który rozwijał się wówczas we Francji. Celem rozszerzenia
terytorium Państwa Kościelnego Innocenty X podjął wyprawę
wojenną przeciw małemu księstwu Castro, które należało do
rodziny Farnese. Miasto zostało zdobyte, domy i kościoły
zniszczone, a ziemia przyłączona do dóbr kościelnych.
235.
ALEKSANDER
VII 1655-1667. Fabio Chigi, urodzony
13 lutego 1599 roku, pochodził ze znanej rodziny bankierów.
Wszechstronnie wykształcony młody Chigi po otrzymaniu święceń
kapłańskich wstąpił do służby papieskiej. Trzynaście lat
pełnił funkcję nuncjusza w Kolonii. W 1651 roku otrzymał godność
kardynalską. Wbrew opozycji dworu francuskiego został po trwającym
siedem miesięcy konklawe wybrany na papieża. Jego nepotyzm był
bardziej umiarkowany, gdyż ród Chigi i tak rozporządzał dużą
fortuną. Stosunki z Francją pogorszyły się. Aleksander, podobnie
jak jego poprzednik, potępił tezy rygoryzmu jansenicznego. Dzięki
mecenatowi papieskiemu w Rzymie święciła triumfy kościelna
architektura barokowa. Powstała w tym czasie na placu przed bazyliką
Piotrową piękna kolumnada, dzieło architekta włoskiego,
Giovanniego Lorenza Berniniego (1598-1680). „Aleksander jest
papieżem tylko z nazwy – pisał Giacomo Quirini, jego osobisty
sekretarz – sprawy urzędowe odsuwa od siebie i myśli tylko, by
żyć w niczym niezamąconym spokoju ducha”.
236.
KLEMENS
IX 1667-1669. Giulio Rospigliosi
urodził się 28 stycznia 1600 roku w Pistoi. Studiował filozofię i
teologię na uniwersytecie w Pizie. W 1644 roku był nuncjuszem w
Hiszpanii. W 1657 roku mianowany kardynałem kościoła San Sisto.
Kierował utworzoną za czasów Urbana VII Kongregacją do Spraw
Państwa. Była to funkcja odpowiadająca zadaniom późniejszego
sekretarza stanu. Pod naciskiem Francji konklawe wybrało go na
papieża. Jego nepotyzm był powściągliwy, a krewni nie
uczestniczyli w rządach papieskich. W dalszym ciągu jednak nie tyle
papież, co kuria watykańska rządziła Kościołem i jego polityką.
Kierowali nią głównie przedstawiciele włoskich rodów
arystokratycznych, którzy swą karierę zawdzięczali nepotyzmowi
poprzednich papieży. Klemens IX był gorliwym miłośnikiem muzyki
operowej i przyczynił się do zbudowania teatru muzycznego na
miejscu dawnego więzienia miejskiego. Przed samą śmiercią papież
dowiedział się o utracie Kandii (dziś Iraklion), ostatniego
bastionu chrześcijaństwa na Krecie, zajętego przez Turków. Flota
papieska wysłana pod wodzą nepota Vincenza Rospigliosi poniosła
klęskę (6 września 1669)
237.
KLEMENS
X 1670-1676. Emilio Altieri. Urodził
się w 1590 roku. Był nuncjuszem w Polsce, a następnie biskupem
Camerino. W późnym wieku został mianowany kardynałem. 80-letni
papież adoptował bratanka Paluzza, nadając mu nazwisko Altieri i
mianując go kardynałem nepotem. Palizzo - Altieri nie omieszkał
wzbogacić własnej rodziny. 11 listopada 1673 roku hetman Jan
Sobieski pokonał Turków pod Chocimem. Dyplomacja papieska była
skłonna poprzeć Sobieskiego w walce z Turcją, ale pod warunkiem,
że zachowane będą interesy Habsburgów. Zwycięstwo
kontrreformacji w Polsce miało podbudować rolę „przedmurza
chrześcijaństwa”, jaką wyznaczyło jej papiestwo kosztem
interesów państwowych i narodowych.
238.
INNOCENTY
XI 1676-1689. Benedetto Odescalchi
urodził się 19 maja 161 roku w Como. Pragnął być wojskowym, ale
studiował prawo, był uczniem jezuitów; karierę duchowną
zawdzięczał rodzinie Barberinich, nepotów Urbana VIII. Jako biskup
Novary (północne Włochy) Odescalchi wyróżnił się działalnością
charytatywną, osobiście udzielając pomocy ludności nękanej
klęskami powodzi i dżumy. Był kapłanem surowych obyczajów,
skłonnym do rygoryzmu moralnego. Kapelusz kardynalski otrzymał z
rąk Innocentego X mając niespełna 33 lata, ale zawsze stronił od
dworu papieskiego. Mimo silnej opozycji ambasadora francuskiego
konklawe z 1676 roku wybrało go na papieża licząc, że jego
stanowczość i autorytet moralny przywrócą znaczenie Stolicy
Apostolskiej na arenie międzynarodowej. Innocenty XI rozpoczął swe
rządy od reformy stosunków kościelnych we własnym państwie.
Zniósł praktykę nepotyzmu (wznowioną w okresie jego następców),
poddał kontroli dochody kurialistów, skasował wszelkiego rodzaju
synekury. W mieście zakazał uprawiania hazardu, a kobietom noszenia
sukien z głęboko wyciętymi dekoltami. W dziedzinie polityki
międzynarodowej doszło do poważnych sporów między energicznym
papieżem a zazdrosnym o swą absolutną władzę monarchą Francji
Ludwikiem XIV. Papież potępił dążenia kleru francuskiego do
afirmacji swojej autonomii i dyscyplinarnej niezależności od Rzymu
(tzw. doktryna swobód Kościoła gallikańskiego). Wobec okazywanego
poparcia Ludwika dla duchowieństwa francuskiego Innocenty XI odmówił
zatwierdzenia jurysdykcji mianowanym przez króla biskupom. 35
diecezji francuskich zostało pozbawionych swych rządców.
Antyfrancuska polityka papieska doszła do głosu przy montowaniu
nowej wyprawy przeciw Turkom, którzy zagrażali bezpośrednio
stolicy Austrii. Zwycięstwo odniesione nad potęgą otomańską
przez króla Polski Jana Sobieskiego pod Wiedniem (16783 r.) zostało
uznane w Rzymie za triumf katolicyzmu reprezentowanego przez te
państwa, które wiernie podporządkowują się sakralnemu
autorytetowi następcy św. Piotra. Aby uczcić to zwycięstwo,
Innocenty XI ustanowił Święto Imienia Maryi, obchodzone 12
września. Interwencje Innocentego XI w sprawy Anglii nie uchroniły
gorliwego katolika króla Jakuba II przed klęską. W 1688 roku
zakończyło się panowanie Stuartów i załamały się nadzieje na
pojednanie Kościoła angielskiego z papiestwem. Innocenty XI był
zapobiegliwym administratorem, uzdrowił finanse Państwa
Kościelnego, ale nie okazał się hojnym mecenasem sztuki. Zmarł
mając opinię świętego. Jego proces beatyfikacyjny, przez długi
okres hamowany przez opozycję Francji, zakończył się dopiero w
1956 roku.
239.
ALEKSANDER
VIII 1689-1691. Petro Ottoboni
urodził się 22 kwietnia 1610 roku w Wenecji. Ukończył studia
prawnicze. W 1652 roku został kardynałem i biskupem Brescii.
Wybrany na papieża Aleksander VIII przywrócił praktykę nepotyzmu,
mianując kardynałami dwóch Ottobonich, Marka i Piotra. 22-letni
kardynał Piotr Ottoboni był znanym protektorem życia teatralnego.
Za pontyfikatu Aleksandra VIII stosunki z Francją znacznie się
poprawiły.
240.
INNOCENTY
XII 1691-1700. Antonio Pignatelli
urodził się 13 marca 1615 roku w rodzinie książęcej na południu
Italii. Był nuncjuszem w Polsce i Wiedniu. Klemens X powierzył mu
diecezję w Lecco i wiele innych beneficjów. Innocenty X mianował
go kardynałem i arcybiskupem Neapolu. Rok po wstąpieniu na tron
Innocenty XII wydał bullę Romanum decet Pontificem (22 lipca
1692 r.), która znosiła na zawsze praktykę nepotyzmu. Odtąd w
kolegium kardynalskim mógł być tylko jeden krewny papieża, z
ograniczonymi dochodami. Papież kontynuował politykę współpracy
z Francją. W Hiszpanii poparł po śmierci Karola II Habsburga
kandydaturę Burbonów na tron królewski.
241.
KLEMENS
XI 1700-1721. Gianfrancesco Albani.
Urodził się 22 lipca 1649 roku w Urbino. Otrzymał staranne i
wszechstronne wykształcenie. Przyjął święcenia kapłańskie w
wieku 28 lat. W 1690 roku Aleksander VIII wręczył mu kapelusz
kardynalski. Papież Albani strzegł surowo zasad swego poprzednika i
nie uprawiał nepotyzmu. Jedynym wyjątkiem był Annibale Albani,
mianowany kardynałem w 1711 roku. Jego brat został kardynałem
dopiero za czasów Innocentego XIII. 212 lat trwający pontyfikat był
wypełniony działalnością dyplomatyczną legatów i nuncjuszy
papieskich, którzy brali czynny udział w licznych intrygach
ówczesnych dworów królewskich. Wszyscy historycy podzielają dziś
zdanie, że te inicjatywne zabiegi watykańskich dyplomatów w
niewielkim stopniu przyczyniły się do wzrostu autorytetu
papieskiego na arenie międzynarodowej. Owszem, liczono się z
wpływami Państwa Kościelnego, ale wiadomo było, że za pomocą
przekupstw i nacisków wiele można było osiągnąć na dworze
papieskim. W dziedzinie religijnej najsłynniejszym krokiem Klemensa
XI było ogłoszenie 8 września 1713 roku bulli Unigenitus,
potępiającej 101 zdań wyjętych z dzieła holenderskiego teologa
Janseniusza, na którego powoływali się zwolennicy rygoryzmu
katolickiego, czyli jansenizmu. Potępienie wyjętych z kontekstu
zdań, których pierwotny sens został częstokroć na skutek tych
zabiegów wypaczony, nie świadczyło korzystnie o teologach kurii
papieskiej, tym bardziej, że okazało się, iż niektóre potępione
zdania pochodziły nie od Janseniusza, ale były cytatami doktora
Kościoła, Augustyna, twórcy ideologii zachodniego chrześcijaństwa.
Ogłoszenie bulli Unigenitus nie uspokoiło sporów
dogmatycznych we Francji, przyczyniło się natomiast do wzrostu
sceptycyzmu religijnego i indyferentyzmu, które cechowały epokę
Oświecenia. W 1708 roku papież ustanowił Święto Niepokalanego
Poczęcia, obchodzone 8 grudnia.
142.
INNOCENTY
XIII 1721-1724. Michelangelo dei
Conti pochodził ze znakomitego rodu, który w XIII wieku wydał
Innocentego III. Michelangelo urodził się 13 maja 1635 roku w Poli,
był wychowankiem jezuitów, pełnił różne funkcje w nuncjaturze
apostolskiej. Gdy wybrano go na papieża, był już ciężko chory.
Zmarł po 3 latach pontyfikatu.
143.
BENEDYKT
XIII 1724-1730. Pietro Francesco
Orsini urodził się 2 lutego 1649 roku w Gravina koło Bari,
pochodził z rodu książęcego. Wstąpił do zakonu dominikanów. W
1672 roku Klemens X mianował go kardynałem i biskupem Siponto, w
1680 roku biskupem Ceseny, a w 1686 roku biskupem Benewentu. Po
wstąpieniu na tron papieski Orsini okazał się całkowicie
zagubiony w kulisach polityki kurialnej. Całe swoje zaufanie
pokładał w osobie Mikołaja Coscia, którego poznał w Benewencie i
podziwiał jego obrotność. Papież mianował go biskupem Benewentu
i kardynałem, lecz Coscia okazał się zwykłym oszustem, który
skradł ze skarbca papieskiego 2 miliony dukatów w złocie. W 1726
roku papież kanonizował Stanisława Kostkę.
244.
KLEMENS
XII 1730-1740. Lorenco Corsini,
urodzony 7 kwietnia 1652 roku, pochodził ze szlacheckiej rodziny
florenckiej. Skończył studia prawnicze w Pizie i w wieku 33 lat
przyjął święcenia kapłańskie. Klemens XI ofiarował mu purpurę
kardynalską. 78-letni Klemens XII był prawie ociemniały i
chorowity. Rządy sprawował jego nepot, kardynał Neri Corsini. W
okresie pontyfikatu Klemensa XII Burbonowie opanowali Neapol i
wypędzili z południowej Italii Habsburgów. Spowodowało to nowe
zamieszki w Italii. „Władcy zmierzają szybko do tego, by pozbawić
papieża wszystkich jego świeckich prerogatyw” – te słowa
jednego z weneckich dyplomatów, Moceniga, zapowiadały już wówczas
upadek Państwa Kościelnego, który nastąpił 150 lat później.
Papieżowi Klemensowi XII zawdzięcza swą niezawisłość Republika
San Marino. W 1738 roku papież potępił po raz pierwszy tajną
organizację masonerii.
245.
BENEDYKT
XIV 1740-1758. Prospero Lambertini.
Urodził się 31 maja 1675 roku w Bolonii. Pochodził ze średnio
zamożnej rodziny mieszczańskiej. Ukończył studia prawnicze i
teologiczne. Wstąpił do służby w kurii rzymskiej, w której
wykazał nie tylko głęboką znajomość zasad prawa kościelnego,
ale i staranne wykształcenie humanistyczne. Benedykt XIII mianował
go biskupem Ankony. W 1728 roku został kardynałem. Klemens XII
wyznaczył go na arcybiskupa Bolonii. Po śmierci Klemensa XII
dyskusje na konklawe przeciągnęły się kilka miesięcy. Osoba
Lambertiniego, który nie miał powiązań z żadnym z możnych rodów
arystokratycznych ani z dworami królewskimi, pogodziła zwaśnione
strony. Nowy papież był człowiekiem łagodnego usposobienia,
obdarzonym dużym poczuciem humoru, prostym w obejściu, jowialnym
nawet, gdy poczuł się swobodny w gronie przyjaciół. Nie uznawał
praktyki nepotyzmu, a rodzinie nie pozwolił mieszkać w Rzymie. Jego
duże poczucie rzeczywistości, zrozumienie ducha czasu przyczyniło
się częściowo do zahamowania upadku międzynarodowego autorytetu
papiestwa. Zawarł szereg konkordatów z Sabaudią, Hiszpanią,
królestwem Neapolu i Portugalią, które za cenę umiarkowanych
ustępstw pozwoliły mu osiągnąć poważne zyski materialne i
umocnić pozycję Kościoła w tych krajach. W 1745 roku wydał jedną
z pierwszych encyklik papieskich: Vix pervenit, która
tradycyjnie potępiała lichwę, ale przyznawała prawo do pobierania
umiarkowanych opłat z tytułu pożyczek. Sam nie był literatem, ale
popierał pisarzy i artystów. Powołał do życia Rzymską Akademię
Archeologiczną, a na uniwersytecie rzymskim utworzył wydziały
chemii, fizyki i matematyki, wyposażone w sprzęt laboratoryjny. W
Bolonii utworzył odrębny wydział dla kobiet i muzeum anatomiczne.
Utrzymywał korespondencję z najwybitniejszymi umysłami okresu
Oświecenia. Monteskiusz i Wolter dedykowali mu niektóre swoje
utwory. Lud rzymski uwielbiał Benedykta XIV za jego dobroć. Po
śmierci wystawiono mu w Anglii pomnik z napisem: „Kochany przez
papistów, szanowany przez protestantów, ksiądz bez zuchwalstwa i
interesowności, książę bez faworytów, papież bez nepotów”
(Horace Walpole).
246.
KLEMENS
XIII 1758-1769. Carlo Rezzonico
urodził się w Wenecji. Studiował w Padwie, a następnie pracował
w kurii rzymskiej. Klemens XII mianował go kardynałem, Benedykt XIV
biskupem Padwy. W okresie jego pontyfikatu rozpoczęła się walka
przeciwko zakonowi jezuitów, którego wpływy na dworach królewskich
budziły wiele zastrzeżeń zarówno miejscowego kleru, jak i
głównych doradców politycznych wielu monarchów europejskich.
Stanowisko Klemensa XIII było chwiejne. Nie zdecydował się na
kasatę zakonu, której od niego żądano, ale przez układy próbował
odroczyć decyzję. W 1764 roku Klemens XIII potępił dzieło
biskupa Jana Mikołaja Hontheima, który używał pseudonimu Justyn
Febronius. Treścią tej pracy było podważenie zasady prymatu
biskupstwa rzymskiego. Była to nowa wersja dawnej doktryny
koncylianizmu. Febronianizm zdobył wielu zwolenników w krajach
Rzeszy Niemieckiej i Austrii.
247.
KLEMENS
XIV 1769-1774.Lorenzo Ganganelli był
synem lekarza z Rimini. Urodził się 31 października 1705 roku.
Wstąpił do zakonu franciszkanów. Benedykt XIV mianował go
konsultorem kurii papieskiej, a Klemens XIII kardynałem. Kardynał
Ganganelli nie ukrywał, że chętnie przyjąłby tiarę. Chociaż
początkowo był przyjaźnie usposobiony do jezuitów, zmienił
zdanie, by zyskać przychylność Burbonów. Dzięki tym zabiegom
elektorzy poparli na konklawe jego kandydaturę. W 1773 roku Klemens
XIV ogłosił bullę Domine ac Redemptor, w której postanowił
skasować Towarzystwo Jezusowe, będące od dwóch wieków podporą
papiestwa i głównym motorem dzieła kontrreformacji. Rok później
papież zmarł.
1 komentarz:
Super artykuł. Pozdrawiam serdecznie.
Prześlij komentarz